Τεράστια απογοήτευση και ανημποριά. Αυτά είναι τα συναισθήματα που κυριαρχούν στην κοινωνία της Βόρειας Μακεδονίας μετά το γαλλικό "όχι" στην έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, όπως τα περιγράφει στην "Α" ο Ιωάννης Αρμακόλας, επικεφαλής του Προγράμματος Νοτιοανατολικής Ευρώπης του ΕΛΙΑΜΕΠ.
Ο επιστήμονας, που περνάει τη μισή του ζωή στα δυτικά Βαλκάνια, εκτιμά ότι η αθέτηση της ευρωπαϊκής υπόσχεσης θα παίξει ρόλο στις πρόωρες εκλογές που προκηρύχθηκαν στη Βόρεια Μακεδονία, χωρίς να θεωρεί δεδομένη μια ήττα του Ζόραν Ζάεφ. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, επισημαίνει ότι, εάν η ευρωπαϊκή προοπτική των δυτικών Βαλκανίων ακυρωθεί, αυτό θα έχει πολύ αρνητικές συνέπειες για την αξιοπιστία της Ένωσης, για τη σταθερότητα των Βαλκανίων και φυσικά για τα συμφέροντα γειτονικών χωρών, όπως η Ελλάδα.
* Πώς εκτιμάτε ότι αντιμετωπίζει η κοινωνία στη Βόρεια Μακεδονία το “όχι” της συνόδου κορυφής;
Υπάρχει πλήρης απογοήτευση και πολλοί μιλούν για “δεύτερο Βουκουρέστι”, δηλαδή μια κατάσταση που θυμίζει την αποτυχία της Βόρειας Μακεδονίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ τον Απρίλιο του 2008 λόγω του εμποδίου που έθεσε η Ελλάδα.
Τότε η χώρα μπήκε σε περίοδο απογοήτευσης και ενδοσκόπησης, ενώ η κυβέρνηση Γκρούεφσκι έκανε στροφή προς τον αυταρχισμό και εντατικοποίησε την εθνικιστική της πολιτική. Η χώρα οδηγήθηκε σε πολιτικά αδιέξοδα και βαθιά κρίση, από την οποία άρχισε να βγαίνει μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Γκρούεφσκι και τη στροφή στην εξωτερική πολιτική που υλοποίησε η κυβέρνηση Ζάεβ.
Αυτό που απογοητεύει όμως σήμερα περισσότερο από ποτέ είναι η αίσθηση ότι η χώρα είναι πια ανήμπορη να βρει λύση στο αδιέξοδο. Μετά το “μπλόκο” της Ελλάδας στο Βουκουρέστι η επιλογή ήταν δύσκολη, αλλά προφανής. Έπρεπε να παρθεί η μεγάλη απόφαση για οδυνηρό συμβιβασμό με την Ελλάδα. Ο Γκρούεφσκι δεν ενδιαφερόταν για κάτι τέτοιο, αλλά η κοινωνία και το πολιτικό σύστημα δημιούργησαν την εναλλακτική πολιτική επιλογή που ήρθε σε ρήξη με τις πολιτικές Γκρουέβσκι.
Σήμερα όμως η κατάσταση φαντάζει σε πολλούς τελείως αδιέξοδη. Η κυβέρνηση Ζάεφ προχώρησε σε ιστορική συμφιλίωση με Ελλάδα και Βουλγαρία, ξεκίνησε βαθιές τομές στη χώρα, οι σχέσεις Σλαβομακεδόνων και Αλβανών βελτιώθηκαν αισθητά. Μπροστά όμως στο γαλλικό βέτο και μια αμφισβήτηση συνολικά της ευρωπαϊκής πολιτικής στα Βαλκάνια, η οποία πιθανότατα επιχειρείται από τον Πρόεδρο Μακρόν, η Βόρεια Μακεδονία δεν μπορεί να κάνει τίποτα.
Η χώρα ακολούθησε τον “ευρωπαϊκό δρόμο” της συνεργασίας, της συμφιλίωσης και των μεταρρυθμίσεων, αλλά η Ευρώπη της απαντάει ότι αυτό της είναι αδιάφορο!
* Θα κρίνει η αθέτηση της υπόσχεσης για ημερομηνία ενταξιακών διαπραγματεύσεων τις πρόωρες εκλογές στη Βόρεια Μακεδονία;
Σίγουρα σημαντικό ρόλο θα παίξει και το γεγονός ότι η κυβέρνηση Ζάεφ, παρά τις καλύτερες των προθέσεων, δεν έχει ακόμα να επιδείξει σημαντικές επιτυχίες στην αλλαγή της εσωτερικής κατάστασης. Η αλήθεια είναι ότι δούλεψε υπό πολύ αντίξοες συνθήκες, όπως επίσης ότι ανάλωσε το μέγιστο μέρος της ενέργειάς της και του πολιτικού της κεφαλαίου στη συμφωνία με την Ελλάδα.
Αλλά γι’ αυτόν τον λόγο η μη έναρξη διαπραγματεύσεων φέρνει σε τόσο δύσκολη θέση την κυβέρνηση Ζάεφ. Η συμφωνία αυτή είναι πολύ οδυνηρή για τη χώρα, βιώνεται από πολλούς ως ιστορική ήττα και έγινε με σκοπό την πρόοδο στη διαδικασία ένταξης. Οι πολίτες αισθάνονται ότι δέχθηκαν την αλλαγή του ονόματος, κατά πολλούς με εκβιασμό της Ελλάδας και της Ε.Ε., αλλά τελικά το ουσιαστικό αντάλλαγμα όχι μόνο δεν είναι εξασφαλισμένο, αλλά φαίνεται να απομακρύνεται.
Σε αυτές τις συνθήκες είναι δύσκολο να φανταστεί κάποιος ότι δεν θα στραφούν αρκετοί ψηφοφόροι είτε στην αποχή είτε στο VMRO. Το αν αυτό γίνει σε τέτοιο βαθμό ώστε να αλλάξει τα πολιτικά δεδομένα δεν το γνωρίζουμε. Πάντως στις δημοσκοπήσεις το VMRO προηγείται, αλλά όχι με μεγάλη διαφορά από το SDSM του Ζόραν Ζάεφ.
* Θεωρείτε ότι θα υπάρξουν επιπτώσεις στην εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών;
Εξαρτάται από τις πολιτικές εξελίξεις στη Βόρεια Μακεδονία. Θεωρώ ότι, αν καταφέρει ο Ζάεφ να συγκροτήσει εκ νέου κυβέρνηση μετά τις εκλογές και εφόσον φυσικά η ελληνική πλευρά επιθυμεί την αμοιβαία εφαρμογή της συμφωνίας, τότε θα συνεχίσει με αποφασιστικά βήματα την υλοποίηση. Άλλωστε έχει φανεί όλους τους προηγούμενους μήνες ότι θέλει να εδραιώσει στη χώρα και το νέο όνομα και το νέο ιστορικό και πολιτικό της αφήγημα. Αν συγκροτήσει κυβέρνηση το VMRO, θα χρειαστούν πολύ προσεκτικοί χειρισμοί από την ελληνική πλευρά ώστε να δημιουργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης και να πειστεί η άλλη πλευρά για την πλήρη εφαρμογή της συμφωνίας.
Δεν γνωρίζω φυσικά αν υπάρχουν οι απαραίτητοι σχεδιασμοί γι’ αυτό από την ελληνική πλευρά, θέλω να πιστεύω ότι υπάρχουν. Ο μεγάλος κίνδυνος κατά τη γνώμη μου δεν είναι η ακύρωση της συμφωνίας. Είναι να εκμεταλλευθεί το VMRO αφενός την απομάκρυνση της ευρωπαϊκής προοπτικής και αφετέρου την πιθανή έλλειψη ισχυρής επιθυμίας για υλοποίηση από την ελληνική πλευρά ώστε να καθυστερήσει τις δύσκολες αποφάσεις και να αποφύγει την εδραίωση του νέου ονόματος και αφηγήματος.
Είναι άλλωστε δεδομένο ότι χρειάζεται ενθουσιασμό και ανάλογο όραμα, όπως έχουν ο Ζάεφ και η ηγετική του ομάδα, για να εμφυσήσει μια κυβέρνηση στον πληθυσμό ένα νέο εθνικό αφήγημα και να διαμορφώσει μια νέα εθνική ταυτότητα. Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι το VMRO, στην κατάσταση που είναι σήμερα, έχει διάθεση για κάτι τέτοιο.
* Τι θα σημάνει ένας πιθανός διαχωρισμός των δύο χωρών, εάν και εφόσον γίνει στην επόμενη σύνοδο κορυφής;
Δυστυχώς δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θα αλλάξει η κατάσταση ακόμα και στην επόμενη σύνοδο κορυφής, παρά τη «καταιγίδα κριτικής» προς τον Πρόεδρο Μακρόν από τα διεθνή ΜΜΕ, το σύνολο σχεδόν των αναλυτών και πολλών κυβερνήσεων της Ε.Ε. Πολύ φοβάμαι ότι ίσως πρόκειται για μια στρατηγική επιλογή της Γαλλίας για επανεξέταση και αποδόμηση της Ατζέντας της Θεσσαλονίκης του 2003, που εγγυάται την ένταξη όλων των βαλκανικών κρατών στην Ένωση εφόσον πληρούν τα σχετικά κριτήρια.
Αν ισχύει αυτό, θα έχει πολύ αρνητικές συνέπειες για την αξιοπιστία της Ένωσης, για τη σταθερότητα των Βαλκανίων και φυσικά για τα συμφέροντα γειτονικών χωρών, όπως η Ελλάδα. Αντιθέτως θα αποτελέσει μια ανέλπιστη νίκη για τη Ρωσία, την Τουρκία και την Κίνα, που θα εδραιώσουν τις δικές τους σφαίρες επιρροής σε περιοχές κατ’ εξοχήν φιλοευρωπαϊκές.
Αν πάντως, με κάποιον τρόπο που αυτή τη στιγμή δεν βλέπω ποιος θα είναι, πειστεί η γαλλική διπλωματία να επιτρέψει τουλάχιστον στη Βόρεια Μακεδονία την έναρξη διαπραγματεύσεων, τότε θα πρέπει να δοθούν σαφή μηνύματα ότι ο δρόμος παραμένει ανοικτός και για όλους τους άλλους, και κυρίως την Αλβανία, εφόσον συνεχίσουν τις μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό τους.
Φήμες και μισόλογα, που ακούγονται στο Παρίσι και αλλού, για λαούς που δεν μπορούν να ενταχθούν στην Ε.Ε. επειδή είναι μουσουλμάνοι ή άλλα παρόμοια είναι απολύτως καταδικαστέα. Οποιοσδήποτε τέτοιος διαχωρισμός θα έχει απόλυτα αρνητικές συνέπειες για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή.
