Του Στράτου Γεωργουδή*
Ο υπουργός Παιδείας γνωστοποίησε πρόσφατα τις βασικές γραμμές της νέας δομής της Γ' Λυκείου και του νέου συστήματος εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι για πρώτη φορά αναγνωρίζεται από τον καθ’ ύλην αρμόδιο υπουργό με παρρησία η διάλυση της Γ' Λυκείου. Κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει ούτε με τη διαπίστωση αυτή, αλλά ούτε και με το γεγονός ότι το εκφυλιστικό αυτό φαινόμενο οικοδομήθηκε και ολοκληρώθηκε σιγά - σιγά εδώ και πολλά χρόνια.
Η αναγνώριση του προβλήματος είναι ένα πρώτο, αλλά πολύ σημαντικό βήμα. Ο στόχος της θεραπείας αποτελεί επιπλέον ένα ουσιαστικό «στοίχημα» για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς της εκπαιδευτικής κοινότητας. Χωρίς ενδοιασμούς, συμφωνώ και επαυξάνω τόσο ως προς τον εντοπισμό του προβλήματος όσο και ως προς τον στόχο της άμεσης ανάγκης για θεραπεία.
Όλοι οι επίσημοι φορείς της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης συμφωνούν στον χαρακτήρα του Λυκείου ως «σχολείου γενικής παιδείας». Η ΟΙΕΛΕ, η Ομοσπονδία Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Λειτουργών Ελλάδας, από το 2012 έχει καταθέσει ολοκληρωμένη πρόταση για το πρόγραμμα του τριτάξιου Γενικού Λυκείου. Η πρόταση εκπονήθηκε λαμβάνοντας υπόψη ακριβώς αυτό τον χαρακτήρα του Λυκείου ως σχολείο γενικής παιδείας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι:
«Το Γενικό Λύκειο οφείλει να παραμείνει ως κατεξοχήν βαθμίδα γενικής παιδείας. Στο Γενικό Λύκειο οι μαθητές δεν πρέπει να εξειδικεύονται σε βάθος ύλης σε περιορισμένο αριθμό μαθησιακών αντικειμένων, αλλά αντίθετα να εξοικειώνονται και να αποκτούν βασικές δεξιότητες και γνώσεις σε ένα ευρύτερο φάσμα επιστημονικών αντικειμένων, που πιθανόν να επέλεγαν να σπουδάσουν συστηματικότερα τα επόμενα χρόνια».1
Δυστυχώς, στην Ελλάδα ο στόχος εισαγωγής των παιδιών στο Πανεπιστήμιο έγινε μοναδική αιτία φοίτησης των παιδιών κυρίως στην Τρίτη Λυκείου και οδήγησε σε έναν λαβύρινθο στρεβλώσεων. Η αντίληψη ότι οι σπουδές σε συγκεκριμένα πανεπιστημιακά τμήματα είναι μονόδρομος για την επαγγελματική αποκατάσταση των πτυχιούχων αποτέλεσε ένα στερεότυπο που αποδυνάμωσε πλήρως την αυταξία της μόρφωσης. Γιγαντώθηκαν η υπερβολική αγωνία, το άγχος, η οικογενειακή και κοινωνική πίεση για επιτυχία στις Πανελλαδικές εξετάσεις, παράγοντες που ουσιαστικά εξαέρωσαν πλήρως τον χαρακτήρα του Λυκείου ως σχολείο γενικής παιδείας, τουλάχιστον στην τελευταία τάξη του. Μοιραία το ενδιαφέρον στράφηκε αποκλειστικά στην προετοιμασία των υποψηφίων στις Πανελλαδικές εξετάσεις. Έτσι, καταλήξαμε στη σημερινή εικόνα της Γ' Λυκείου, αν και το σωστό θα ήταν να τοποθετήσουμε στο ίδιο κάδρο και τη Β' Λυκείου, κάτι που επίσης πολύ σωστά αναγνωρίζει ο κ. Γαβρόγλου. Μπορούμε να πούμε χωρίς υποκρισία και εθελοτυφλία ότι τουλάχιστον σε σχέση με τη Γ' Λυκείου, το σχολείο έγινε ένας γραφειοκρατικός μηχανισμός διεκπεραίωσης γραφειοκρατικών υποχρεώσεων. Συνένοχοι στη δημιουργία αυτής της αποκρουστικής πραγματικότητας είμαστε όλοι. Όλοι εμείς που, ψιθυριστά στην αρχή, αλλά μεγαλόφωνα και χωρίς καμία συστολή στη συνέχεια, επαναλαμβάναμε το περίφημο: «Κοίταξε τα μαθήματα στα οποία θα διαγωνιστείς στις Πανελλαδικές και άφησέ τα τα υπόλοιπα»!
Με μεγάλη ευκολία η τελευταία φράση αντικαταστάθηκε από την: «Αυτά που χρειάζεσαι θα τα μάθεις κάπου αλλού, όχι στο σχολείο σου». Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί ένα τεράστιο «κενό». Κενό ενδιαφέροντος, κενό σφαιρικής μόρφωσης και καλλιέργειας, με μια λέξη κενό εκπαίδευσης. Το κενό που δημιουργήθηκε έσπευσαν να το καλύψουν με τον καλύτερο τρόπο πάσης φύσεως εκγυμναστές τεχνικών επίλυσης ασκήσεων, που ονομάζονται «φροντιστές». Έστησαν με μεγάλη ταχύτητα αντιεκπαιδευτικά και αντιπαιδαγωγικά εγκεφαλικά γυμναστήρια, «μαγαζιά» που δεν έχουν καμία σχέση με την εκπαιδευτική λειτουργία. Βαθμιαία κατόρθωσαν να αναδειχθούν σε ισότιμο με το σχολείο θεσμό της κοινωνίας, αρχικά, ενώ στη συνέχεια και σε μεγάλο βαθμό το υποκατέστησαν πλήρως.
Σήμερα το υπουργείο συμφωνεί με όλα τα προηγούμενα και αποδέχεται ότι «η Γ' Λυκείου με τη σημερινή της μορφή συμβάλλει στο να καταντήσει το σχολείο πάρεργο του φροντιστηρίου».2 Επιθυμώντας να αντιμετωπίσει το τεράστιο και χρόνιο αυτό πρόβλημα, προτείνει τη Νέα Γ' Λυκείου με τέσσερα βασικά μαθήματα.
Η πρόταση καταλήγει σε μια Γ' Λυκείου απολύτως «φροντιστηριακή» τάξη. Καταργώντας τα μαθήματα γενικής παιδείας, όπως Ιστορία, Βιολογία, Μαθηματικά, Κοινωνικές Επιστήμες κ.λπ., αλλοιώνεται πλήρως ο χαρακτήρας της ως «τάξης γενικής παιδείας». Προσωπικά θεωρώ πως πρόκειται για μια ήττα του περιεχομένου του «εκπαιδεύομαι να μαθαίνω» από το «αποστηθίζω τεχνικές επίλυσης ασκήσεων». Είναι χαρακτηριστικό και πρέπει να επισημανθεί το γεγονός ότι οι μόνοι που αποδέχονται ασμένως την πρόταση του υπουργείου είναι οι ιδιοκτήτες φροντιστηρίων, οι οποίοι με σπουδή ξεκίνησαν ακόμα και σεμινάρια παρουσίασης του νέου συστήματος...
Υπάρχει βεβαίως η εξαγγελία του υπουργείου ότι «η νέα Γ' Λυκείου και το σύστημα εισαγωγής αποτελούν μέρος ενός συνολικότερου σχεδίου εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και οι προτεινόμενες ρυθμίσεις θα εδραιωθούν στον βαθμό που θα συναρθρωθούν με όλες τις άλλες ρυθμίσεις της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης», η οποία δημιουργεί ελπίδες. Δυστυχώς, δεν έχει γίνει ακόμα γνωστό κάτι συγκεκριμένο σχετικά με την πρόθεση αυτή, επομένως δεν είμαστε σε θέση να τη σχολιάσουμε. Το θέμα της επανεξέτασης του Προγράμματος Σπουδών του Γυμνασίου και του διετούς (πλέον) Λυκείου είναι θέμα άμεσης προτεραιότητας. Ζούμε σε μια εποχή που η συσσώρευση της επιστημονικής γνώσης, σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα του ανθρώπινου ενδιαφέροντος, βαίνει αυξανόμενη με καταιγιστικούς ρυθμούς. Ο περιορισμός της διδασκαλίας στο πλαίσιο ενός σχολείου γενικής παιδείας είναι έγκλημα. Αν δεν ξεκαθαρίσουμε εξαρχής τι «ποσότητα γνώσης» θέλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας, ποιο ή ποια διδακτικά μοντέλα επιθυμούμε να ακολουθήσουμε, πού θα εντοπίσουμε τη χρυσή τομή ανάμεσα στις Ανθρωπιστικές, τις Κοινωνικές, τις Θετικές και Οικονομικές Επιστήμες, έχω την πεποίθηση ότι θεμελιώνουμε στην άμμο.
Είναι δύσκολες ερωτήσεις, απαιτούν βούληση, συμμετοχή, προγραμματισμό και χρόνο. Θεωρώ ωστόσο ότι μόνο με αυτούς τους άξονες μπορούμε να παρέμβουμε στο πολύπαθο Λύκειο και να δώσουμε στα παιδιά αυτό που κρύβει στο βάθος της η εκπαιδευτική διαδικασία: την αγωνία της αναζήτησης, τη χαρά της ανακάλυψης και τη γοητεία της γνώσης.
Ίσως θα ήταν καλύτερα η εξαγγελία για τη νέα Γ' Λυκείου να μην ήταν αποσπασματική, αλλά να αποτελούσε ένα μέρος συνολικότερου επανασχεδιασμού της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Δεν θα αναφερθώ καθόλου στην προσπάθεια κάποιων να υπερασπιστούν με δήθεν επιστημονικά επιχειρήματα τη μη κατάργηση μαθημάτων. Η αλήθεια είναι ότι δεν διατυπώθηκε ούτε μία ανακοίνωση επιστημονικής ένωσης που να αναφέρεται στο μείζον πρόβλημα της αλλοίωσης του χαρακτήρα του Λυκείου. Αν για κάποιους είναι πιο σημαντικό να παραμείνουν μερικά μαθήματα από το ότι η σχολική Γ' Λυκείου δεν θα διαφέρει από ένα φροντιστηριακό γκρουπ, τότε η θέση που εκφράζουν αδυνατίζει τόσο πολύ, που ουσιαστικά εξαφανίζεται και τίθεται εκτός κριτικής.
1 «Η πρόταση της ΟΙΕΛΕ για το Λύκειο», https://www.oiele.gr/wp-content/uploads/2015/09/THESEIS-OIELE-GIA-TO-LUKEIO.pdf, 11 Οκτωβρίου 2012.
2 Συνέντευξη του υπουργού Παιδείας Κ. Γαβρόγλου στην εφημερίδα «η Εποχή», 9 Σεπτεμβρίου 2018.
* Ο Δρ. Στράτος Γεωργουδής είναι φυσικός και αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Ελλάδας
