Το Υπουργείο Παιδείας δια της Αν. υπουργού εμφάνισε στη δημοσιότητα τελευταία στοιχεία για το μεγάλο αριθμό μεταπτυχιακών προγραμμάτων που λειτουργούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στη χώρα μας, καθώς επίσης και για το μεγαλύτερο ποσοστό εξ αυτών που εισπράττουν δίδακτρα από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές που τα παρακολουθούν. Τα στοιχεία αυτά ,που ήταν όπως είναι φυσικό γνωστά τουλάχιστον στους ενεργούς πανεπιστημιακούς , συνοδεύτηκαν και από ένα σύνολο προτάσεων που αφορούν την βελτίωση, την εύρυθμη λειτουργία τους, αλλά κυρίως την οριστική τακτοποίηση του καθεστώτος των διδάκτρων. Παρά το σύνολο των προβλημάτων και των σχετικών προτάσεων που αναφέρονταν στο περιεχόμενο την ποιότητα και την στοχοθέτηση των ΠΜΣ (Προγραμμάτων (Μεταπτυχιακών Σπουδών), αυτό που φαίνεται ότι απασχολεί ιδιαίτερα την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΠΘ είναι τα δίδακτρα.
Η στάση αυτή των εκπρόσωπων της σημερινής πολιτικής ηγεσίας είναι εύλογη, γιατί το ερώτημα των διδάκτρων συμπυκνώνει το πλήθος των διαφορετικών και πολλάκις συγκρουόμενων αντιλήψεων για την παιδεία και τον ρόλο της, που επικρατούν τόσο στο χώρο της παιδείας όσο και μεταξύ των πολιτικών κομμάτων που εκπροσωπούν διαφορετικά κοινωνικά αιτήματα ,με την ανάλογη αναφορά στην ταξικότητα που τους αντιστοιχεί. Η σχετική πρόταση της Αν. Υπουργού για τα δίδακτρα προσπαθεί να συμβιβάσει δύο εντελώς αντίθετες προτάσεις, πολιτικά και ταξικά προσδιορισμένες, που η μεν μια εκπορεύεται από την πλευρά της μαχόμενης Αριστεράς μέσα και έξω από τα πανεπιστήμια, που εκπροσωπήθηκε από το κίνημα για το Αρθρο 16 και τους αγώνες ενάντια στους νόμους Διαμαντοπούλου -Αρβανιτόπουλου, και η άλλη πλευρά από τους εκφραστές του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος που ευδοκιμούν στον χώρο της εκπαίδευσης .Στην πρώτη πλευρά περιλαμβάνονταν χωρίς καμία επιφύλαξη εκπαιδευτικοί, φοιτητές αλλά και οι σχετικές επιτροπές του ΣΥΡΙΖΑ, που επεξεργάστηκαν τις προεκλογικές του προτάσεις με την κυρίαρχη θέση , όχι δίδακτρα στα μεταπτυχιακά και δωρεάν δημόσιο δημοκρατικό πανεπιστήμιο για όλους τους Έλληνες. Στην αντίθετη πλευρά συντάσσονται τα νεοφιλελεύθερα κόμματα του αστισμού (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ,ΠΟΤΑΜΙ ), οι «εκσυγχρονιστές» της ΔΗΜΑΡ ,οι εκπρόσωποι τους στα πανεπιστήμια (πλειοψηφία της ΠΟΣΔΕΠ) ,αλλά και αρκετοί πρόθυμοι των επιταγών της αγοράς και των μνημονιακών υποχρεώσεων της παρούσας ιστορικής στιγμής με την θέση, ναι στα δίδακτρα για τα μεταπτυχιακά και ευρύτερα στον δεύτερο κύκλο σπουδών, ιδιαίτερα την εποχή που οι δημόσιες δαπάνες για την παιδεία εκ των πραγμάτων εκμηδενίζονται .
Συνακόλουθα το ερώτημα των διδάκτρων στα μεταπτυχιακά είναι κεφαλαιώδες, δύσκολο και συνάμα πολιτικά αναγκαίο για αυτούς που έχουν την ευθύνη της τελικής απόφασης, όταν μάλιστα ακούνε και πολλές φωνές από «καλοπροαίρετους» εκπαιδευτικούς που με το πρόσχημα των ανύπαρκτων δαπανών για την παιδεία επικαλούνται τα δίδακτρα για την κάλυψη δηθέν μέρους των λειτουργικών τους δαπανών.
Η πρόταση που ακολουθεί συνιστά μία προσπάθεια να συνδυάσει τις προεκλογικές και προγραμματικές θέσεις της Αριστεράς του ΣΥΡΙΖΑ, με την πραγματικότητα πού διαμορφώνεται και αντιμετωπίζεται σήμερα από την πλευρά των κυβερνητικών ευθυνών. Οι θεσμικές αλλαγές που θα επιχειρηθούν για την αναβάθμιση των μεταπτυχιακών σπουδών, αφού ληφθούν υπ’ όψη τα προβλήματα και οι διαφορετικές απόψεις όπως διαμορφώνονται σήμερα, θα πρέπει να θεραπεύουν έστω ορισμένες από τις παθογένειες των ΠΜΣ.
Θέση πρώτη. Λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης των επιστημών και της ανθρώπινης γνώσης ευρύτερα τον 21 αιώνα, δεν είναι πλέον δυνατόν, στη διάρκεια των προπτυχιακών του σπουδών, ένας φοιτητής να καλύψει το σύνολο των αναγκαίων γνώσεων στα πλαίσια μιας γνωστικής περιοχής που θεραπεύουν τα σημερινά προγράμματα των πανεπιστημιακών τμημάτων. Για το λόγο αυτό τα ΠΜΣ είναι σχεδόν παντού αναγκαία για να δίνουν τη δυνατότητα εμβάθυνσης και πληρέστερης γνώσης της επιστημονικής περιοχής που καλύπτουν τα πτυχία. Ορισμένα όμως νέα γνωστικά αντικείμενα ή η περαιτέρω εμβάθυνση των παραδοσιακών βασικών γνώσεων θα μπορούσαν, με τη σχετική αναμόρφωση των προπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών, να καλύπτονται στα τετραετή ή πενταετή ελληνικά πτυχία ,σε αντίθεση με την πανθομολογούμενη αποτυχία της περίφημης οδηγίας της Μπολόνια που έχει υιοθετηθεί στην Ευρώπη, που οργανώνεται σε τριετή πρώτο κύκλο σπουδών. Ένα τέτοιο αναμορφωμένο πρόγραμμα με ορισμένα μαθήματα εμβάθυνσης μαζί με την εκπόνηση μιας Διπλωματικής Εργασίας θα μπορούσε να αναγνωρισθεί από την ελληνική πολιτεία ως ισότιμο πτυχίο προχωρημένων σπουδών (Ιntegrated Master) με τα δυτικοευρωπαϊκά Μasters, που χορηγούνται σε δύο κύκλους σπουδών συνολικής διάρκειας τεσσάρων ή πέντε ετών. Μια τέτοια εξέλιξη θα κάλυπτε εκπαιδευτικά το σύνολο των Ελλήνων φοιτητών, θα τους εξόπλιζε με πιο ολοκληρωμένες γνώσεις στο αντικείμενο που έχουν σπουδάσει. Επιπλέον θα εκτόνωνε την πίεση για την απόκτηση ενός προσθετού μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών, που αρκετοί μεταπτυχιακοί τον αποκτούν ,αδιακρίτως περιεχομένου και ουσίας, για να αθροίζουν μόρια στον ανελέητο ανταγωνισμό προς εξασφάλιση μιας θέσης εργασίας οπουδήποτε. Από την άλλη πλευρά, μια τέτοια εξέλιξη θα λειτουργούσε ως προωθητικό κίνητρο αναβάθμισης σπουδών και πτυχίων σε καθηγητές και φοιτητές ,και έτσι θα ατροφούσε η δημιουργία ΠΜΣ ως επέκταση της διδασκαλίας μαθημάτων προπτυχιακού επιπέδου. Με τον τρόπο αυτό τα μονοτμηματικά ή διατμηματικά μεταπτυχιακά προγράμματα συγγενών γνωστικών περιοχών που θα επιβίωναν, θα ήταν πραγματικά επιστημονικά αναβαθμισμένα με γνωστικά αντικείμενα που δεν μπορούν να διδαχθούν στο προπτυχιακό επίπεδο. Εδώ και αρκετά χρόνια τα πενταετούς διάρκειας πανεπιστημιακά τμήματα ικανοποιούν τις προϋποθέσεις ισοτίμησης των πτυχίων τους με τα Masters ευρωπαϊκού τύπου, και η θεσμική τους κατοχύρωση προβλέπονταν ρητά στο «Νόμο Μπαλτά», την ψήφιση του οποίου ανέκοψε η μνημονιακή καταιγίδα του περσινού καλοκαιριού. Αυτό που απαιτείται είναι η πολιτική βούληση και λιγότερες αγκυλώσεις ώστε να θεσμοθετηθεί άμεσα.
Θέση δεύτερη. Τα ακαδημαϊκά και επιστημονικά ορθώς συγκροτημένα μεταπτυχιακά προγράμματα, που εξοπλίζουν τους αποφοίτους τους με ολοκληρωμένες γνώσεις, είναι υποχρέωση μιας πολιτείας που ομνύει στο όνομα του κοινωνικού κράτους, να παρέχονται δωρεάν στους πολίτες του, γιατί αποτελούν αναγκαίο συμπλήρωμα στη σύγχρονη εποχή του αγαθού της μάθησης που δεν υποκαθίσταται από εμπορικές υπηρεσίες και αγοραία κίνητρα. Είναι δε και υποχρέωση της πολιτείας, διότι εξοπλίζει αποτελεσματικότερα τους αυριανούς παραγωγούς του κοινωνικού πλούτου. Τα μεταπτυχιακά αυτά προγράμματα, αν τα τμήματα που τα στηρίζουν έχουν ικανό αριθμό μελών ΔΕΠ που κατά κανόνα είναι και επιστημονικά άρτια καταρτισμένα, πέρα από κάποια μικρά λειτουργικά κόστη δεν επιβαρύνουν ουσιαστικά τους προϋπολογισμούς των Ιδρυμάτων. Αν χρειάζονται κάποια κονδύλια θα είναι για τη χορήγηση υποτροφιών σε φοιτητές που συνεχίζουν την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής και για την κάλυψη εξόδων για συμμετοχή σε συνέδρια. Την εποχή της οικονομικής κρίσης που διανύουμε η αξιοποίηση κονδυλίων του ΕΣΠΑ θα μπορούσε να ικανοποιήσει αυτή την ανάγκη .
Θέση Τρίτη. Τι γίνεται όμως τώρα με την απαίτηση πολλών πανεπιστημιακών διοικήσεων και μελών ΔΕΠ που πιέζουν για την υιοθέτηση διδάκτρων, με πρόσχημα το κόστος λειτουργίας των ΠΜΣ? ‘Η πώς αντιμετωπίζεται το πραγματικό γεγονός της εξεύρεσης κονδυλίων για την υποστήριξη των βασικών λειτουργιών των ΑΕΙ την εποχή της οικονομικής τους ασφυξίας? Και όταν λέμε πρόσχημα το εννοούμε πραγματικά, γιατί τα περισσότερα των μεταπτυχιακών διδάκτρων κατευθύνονται σε αμοιβές κυρίως των καθηγητών των τμημάτων που έχουν υποχρέωση να στηρίζουν κάθε εκπαιδευτική ανάγκη της Σχολής που υπηρετούν χωρίς πρόσθετη αμοιβή, και όχι σε άνεργους επιστήμονες που πιθανόν αξιοποιούνται. Σε μια τέτοια πρακτική, τους διευκολύνει και το νομικό καθεστώς που ισχύει, όπου πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα εμφανίζονται σαν αυτόνομες μονάδες έξω από κάθε έλεγχο των Γενικών Συνελεύσεων των τμημάτων, με αποτέλεσμα κάθε διδάσκων να διαπραγματεύεται κατά μόνας τη συμμετοχή του σ΄ αυτά και τους όρους της αμοιβής του. Η Διαμαντοπούλου μάλιστα για να ενισχύσει την τάση αυτή θεσμοθετούσε τις αυτόνομες Μεταπτυχιακές Σχολές. Η απάντηση στο παρά πάνω ερώτημα είναι σχετικά εύκολη, αν κάποιος αξιοποιήσει το ήδη διαμορφωμένο καθεστώς στα ΑΕΙ με την εδώ και χρόνια λειτουργία των Ειδικών Λογαριασμών τους .Τα ΑΕΙ, τα τμήμα τους, ή οι πανεπιστημιακοί μπορούν να εκπονούν χρηματοδοτούμενα προγράμματα παροχής υπηρεσιών προς τρίτους με τους κανόνες και τους όρους που έχουν επιβάλει τα πανεπιστημιακά όργανα και οι διοικήσεις τους. Η λειτουργία αυτή μπορεί να είναι νεοφιλελεύθερης κοπής αλλά σε ένα δημοκρατικό και συμμετοχικό πανεπιστήμιο που έχουμε υποσχεθεί να θεσμοθετήσουμε, μπορούν να επιβληθούν κανόνες χρηστής διαχείρισης των πόρων. Αν λοιπόν κάποιοι κόπτονται διακαώς για την εξεύρεση αυτοχρηματοδοτούμενων πόρων στα ΑΕΙ, όπως άλλωστε και οι επιτροπές Εθνικού Διαλόγου εισηγούνται, μπορούν να καταρτίζουν προγράμματα παροχής εκπαιδευτικών υπηρεσιών προς τρίτους, που στα παραδοτέα θα συμπεριλαμβάνουν και την χορήγηση τίτλου παρακολούθησης προγράμματος μαθημάτων, με τις παρακάτω όμως αυστηρές προϋποθέσεις .
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΤΕΙΝΩ:
α) Να λειτουργεί στο αντίστοιχο τμήμα ή σε διατμηματικό επίπεδο στο ΑΕΙ δωρεάν ΠΜΣ για τους αποφοίτους των αντίστοιχων ή συγγενών τμημάτων με ακαδημαϊκούς όρους και με την υποχρέωση των μελών ΔΕΠ να διδάσκουν δωρεάν στα πλαίσια των εκπαιδευτικών τους υποχρεώσεων.
β) Αν ένα μέλος ΔΕΠ επιθυμεί να διδάσκει και στα χρηματοδοτούμενα προγράμματα με αμοιβή, αυτό δεν θα προσμετράται στις ακαδημαϊκές του υποχρεώσεις (κατανομή διδακτικού έργου και χρόνου παρουσίας στο τμήμα του) . Από το σύνολο των ακαθάριστων πρόσθετων αμοιβών του θα παρακρατείτε το 15% υπέρ του ΑΕΙ.
Προς επίρρωση των παρά πάνω θέσεων, θα πρέπει το Υπουργείο Παιδείας σοβαρά να προβληματιστεί γιατί στο Πολυτεχνείο χρόνια τώρα λειτουργούν 22 ΜΠΣ δωρεάν ενώ μόνο δύο έχουν δίδακτρα επειδή συνεργάζονται με τμήματα άλλων ΑΕΙ που τους τα έχουν επιβάλει.
