ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ, ΕΛΛΗ ΖΩΤΟΥ
Πλάνα με σκληρές εικόνες, άρθρα με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες και τίτλοι γεμάτοι υπερβολές συνθέτουν το ρεπερτόριο των ΜΜΕ τις τελευταίες ημέρες σε σχέση με το θέμα της "Μπλε Φάλαινας". Δεν προκαλεί βέβαια ακριβώς εντύπωση. Είναι η ίδια πεπατημένη που ακολουθείται για κάθε θέμα που μπορεί να “πουλήσει”, είτε σχετίζεται με πιγκουίνους που κάνουν τούμπες στην Ανταρκτική και χορεύουν τάνγκο, είτε με θέματα, όπως στην προκειμένη, που φέρεται να αφορούν τον αυτοτραυματισμό και τις αυτοκτονίες νεαρών ανθρώπων.
Για την προσέγγιση των ΜΜΕ συζητάμε με την υποψήφια διδάκτωρα στην έρευνα για την αυτοκτονία και ψυχολόγο Κατερίνα Καβαλίδου, η οποία μελετά εδώ και χρόνια τα δεδομένα που σχετίζονται με τις αυτοκτονίες παγκοσμίως και έχει εργαστεί σε διάφορες χώρες ανά τον κόσμο, μεταξύ αυτών η Σουηδία, η Αυστραλία και η Σκωτία.
Βιαστικά συμπεράσματα
Η Κ. Καβαλίδου υπογραμμίζει αρχικά για τα ΜΜΕ ότι τείνουν να δώσουν υπόσταση σε ένα φαινόμενο το οποίο από μόνο του δεν έχει προλάβει να την αποκτήσει. Στην Ελλάδα, όπου ακόμη δεν έχει βεβαιωθεί πώς ακριβώς έχουν συντελεστεί τα μέχρι τώρα περιστατικά που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, ήδη βγαίνουν βιαστικά συμπεράσματα και επικρατεί τρόμος και φόβος ότι όλων τα παιδιά θα αρχίσουν να ασχολούνται με τη "Μπλε Φάλαινα".
Ταυτόχρονα, ούτε η ανησυχία στο ότι μπορεί να προκύψουν αυτοκτονίες, μπορεί να στηριχθεί στο μέχρι τώρα ιστορικό. Ο αριθμός αυτοκτονιών στους έφηβους στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat το 2014, είναι από τους πιο χαμηλούς πανευρωπαϊκά. Χαρακτηριστικά, καταγράφηκαν 9 αυτοκτονίες στην Ελλάδα, τη στιγμή που στη Γερμανία έφτασαν τις 196, όπως και στην Πολωνία.
Από την άλλη, έχουν εμφανιστεί αρκετά δημοσιεύματα που κάνουν λόγο για πληθώρα καταγγελιών από γονείς που αφορούν αυτοτραυματισμούς των παιδιών τους. “Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την πορεία των αυτοτραυματισμών στη χώρα, καθώς αυτοί δεν καταγράφονται. Από την άλλη, ακριβώς επειδή το θέμα προβάλλεται τόσο και οι γονείς είναι περισσότεροι ανήσυχοι, το πιθανότερο είναι ότι σε σχέση με το παρελθόν προσέχουν πιο εύκολα αν τα παιδιά τους αυτοτραυματίζονται”.
Copycat Effect
Μιλώντας όμως με βάση πραγματικά στοιχεία και όχι με βάση ό,τι φοβόμαστε πως μπορεί να συμβεί, αυτή τη στιγμή δεν προκύπτει ότι υπάρχει φαινόμενο "Μπλε Φάλαινα" στην Ελλάδα. Αντίθετα, αυτό που πραγματικά υπάρχει είναι μια προβληματική προβολή του θέματος, η οποία δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για μελλοντική εμφάνιση του φαινομένου μέσω της ενεργοποίησης του Copycat Effect. Πρόκειται για τη μιμητική αναπαραγωγή πράξεων από άτομα που έχουν επηρεαστεί από αυτό που είδαν, για παράδειγμα, στην τηλεόραση. Συνήθως αυτό συμβαίνει “σε άτομα που είναι πιο ευάλωτα και έχουν μια ψυχοπαθολογία, η οποία είναι αδιάγνωστη και ειδικά στην Ελλάδα αυτό ισχύει κατά κόρον. Βέβαια, το να έχεις μια ψυχοπαθολογία δεν είναι κάτι κακό, ούτε θα έπρεπε να αποτελεί αντικείμενο στιγματισμού”.
Οι εικόνες που δείχνουν αυτοτραυματισμένα παιδιά, οι λεπτομερείς περιγραφές για το πώς αυτοτραυματίστηκαν, οι μεγαλεπήβολοι τίτλοι, ακόμη και η αναφορά στο φαινόμενο ως παιχνίδι, καθώς εξάρουν την περιέργεια, είναι ο σκελετός μιας προσέγγισης που υιοθετεί σχεδόν το σύνολο των ΜΜΕ αυτές τις ημέρες σύμφωνα με την Κ. Καβαλίδου. Παρ’ ότι έχει κάνει print screen σχετικά δημοσιεύματα, ακριβώς επειδή εμφανίζονται σκληρές εικόνες που δείχνουν το αποτέλεσμα του αυτοτραυματισμού, μας επισημαίνει ότι το ρεπορτάζ μας, αν και στέκεται κριτικά προς τη στάση που κρατούν πολλά ΜΜΕ, δεν πρέπει να τις αναπαράγει κι αυτό με τη σειρά του.
Την ίδια ώρα, τα ΜΜΕ κάνουν το λάθος να προβάλλουν τα θύματα είτε παίρνοντας συνέντευξη, είτε δίνοντας λεπτομερείς περιγραφές, που, ειδικά για άτομα που ζουν σε χωριά και μικρές κοινωνίες, συνεπάγεται τον στιγματισμό τους.
Πρώτα τηλέφωνο στο νοσοκομείο
Η Κ. Καβαλίδου υπογραμμίζει ακόμη ότι δίνονται λάθος κατευθύνσεις σε περίπτωση που όντως προκύψει ζήτημα με ένα παιδί. “Παροτρύνουν τους γονείς να πάρουν πρώτα τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, ενώ το πρώτο που πρέπει να κάνουν είναι είτε να πάρουν το ασθενοφόρο, αν έχει τραυματιστεί σοβαρά το παιδί, είτε να συζητήσουν μαζί του ήρεμα”.
Τα ΜΜΕ δεν είναι απέναντι
Το ζήτημα, μας επισημαίνει, δεν είναι να βάλουμε τα ΜΜΕ απέναντι, αλλά να δείξουμε ότι αυτό που κάνουν είναι λάθος. Το ζήτημα είναι να αλλάξει περιεχόμενο η κουβέντα. Να μιλήσουμε για τα αίτια που προκαλούν τους αυτοτραυματισμούς και τις αυτοκτονίες. “Δεν είναι μόνο μία η αιτία. Ο ένας επιβαρυντικός παράγοντας κάθεται πάνω στον άλλο”.
Σε αυτή την κατεύθυνση θα ήταν χρήσιμες οι αρχές που προτρέπει να τηρούνται για υπεύθυνη δημοσιογραφία σε σχέση με τις αυτοκτονίες ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Ενδεικτικά, απευθυνόμενος προς τους δημοσιογράφους προτείνει: 1) Αξιοποιήστε την ευκαιρία να εκπαιδεύσετε το κοινό για την αυτοκτονία. 2) Αποφύγετε τη γλώσσα που προκαλεί εντυπώσεις ή εκλογικεύει την αυτοκτονία ή την παρουσιάζει ως μια λύση στα προβλήματα. 3) Αποφύγετε την εξέχουσα τοποθέτηση και αδικαιολόγητη επανάληψη ειδήσεων αυτοκτονίας. 4) Αποφύγετε τη λεπτομερή περιγραφή του τρόπου που χρησιμοποιήθηκε σε μια απόπειρα ή θάνατο από αυτοκτονία. 5) Αποφύγετε την παροχή λεπτομερών πληροφοριών σχετικά με το μέρος μιας απόπειρας ή μιας αυτοκτονίας. 6) Να αναφέρετε αυτοκτονίες διάσημων με ιδιαίτερη προσοχή. 7) Να δείχνετε δέουσα προσοχή σε όσους πενθούν λόγω αυτοκτονίας.
Δεν υπάρχει διασταυρωμένο περιστατικό
Διερευνώνται κάποιες καταγγελίες, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει διασταυρωθεί ότι υπάρχει κάποιο περιστατικό που να σχετίζεται με την “Μπλε Φάλαινα”, μας λέει ο διευθυντής της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Γιώργος Παπαπροδρόμου. Σημειώνεται ότι η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος έχει εκδώσει ήδη από τις 4 Μαΐου σχετική ανακοίνωση για να προειδοποιήσει τους γονείς για την ύπαρξη του διαδικτυακού φαινομένου "Blue Whale Challenge ” (Δοκιμασία - Πρόκληση «Μπλε Φάλαινα»), προτρέποντάς τους μάλιστα να επικοινωνήσουν με την υπηρεσία στην ειδική γραμμή εάν υποπτεύονται ότι το παιδί τους σκοπεύει να επιχειρήσει να συμμετάσχει.
Όπως μας εξηγεί ο Γ. Παπαπροδρόμου, η ανακοίνωση αυτή προέκυψε μετά από σχετική ενημέρωση για το συγκεκριμένο φαινόμενο από την Ιντερπόλ, σύμφωνα με την οποία είχε καταγραφεί ένα τέτοιο περιστατικό σε χώρα της Σκανδιναβίας. Ο επικεφαλής της Δίωξης του Ηλεκτρονικού Εγκλήματος τονίζει τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας σε αυτά τα θέματα και επισημαίνει ότι η τεχνολογία μπορεί να είναι ευλογία εάν υπάρχει σωστή ενημέρωση και πρόληψη.
Επιπλέον, χαρακτηρίζει "κομβικής σημασίας" τη συνεργασία με ελληνικούς φορείς, με τα σχολεία, όπου πραγματοποιούνται συχνότατα δράσεις - ενημερώσεις από τη Δίωξη σε όλη την Ελλάδα. Η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος έχει και παρουσία και στα social media με σελίδα στο Facebook (cyberkid) και λογαριασμό στο Twitter (@cyberalertGR), όπου οι πολίτες μπορούν να ενημερώνονται σχετικά με τις τρέχουσες υποθέσεις, απάτες, παγίδες στο Διαδίκτυο, επιστημονικά νέα, πρακτικές συμβουλές προστασίας ασφάλειας και ιδιωτικότητας, βασικές ενέργειες προστασίας λογαριασμών κοινωνικών δικτύων καθώς και των μελλοντικών τάσεων του Διαδικτύου. Επίσης, μόλις στις 11 Μαΐου υπεγράφη μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ των υπουργείων Προστασίας του Πολίτη και Παιδείας για την ενίσχυση της συνεργασίας με δράσεις που άπτονται και της ασφαλούς πλοήγησης στο Διαδίκτυο.
Είναι απαραίτητη όμως και η θεσμική θωράκιση, επισημαίνει ο Γ. Παπαπροδρόμου μιλώντας για την ανάγκη να υπάρχει ένας εισαγγελέας Ηλεκτρονικού Εγκλήματος.
