Τα βασικά χαρακτηριστικά ενός εκλογικού συστήματος, οι παράγοντες που επιδρούν στην επιλογή μιας πιο αναλογικής ή πλειοψηφικής εκδοχής του, η σχέση με την εκπροσώπηση του εκλογικού σώματος και η συμβολή του στην κυβερνησιμότητα μιας χώρας συζητήθηκαν στην εκδήλωση του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ με θέμα «Εκλογικό σύστημα: Μεταξύ κυβερνησιμότητας & αντιπροσώπευσης».
Στη συζήτηση που διοργάνωσε ο Κύκλος Πολιτικής Ανάλυσης του ΕΝΑ με αφορμή τον εκλογικό νόμο που αναμένεται να κατατεθεί προς ψήφιση στη Βουλή μίλησαν ο Χριστόφορος Βερναρδάκης, Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο ΑΠΘ, πρώην Υπουργός και βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Α΄ Αθήνας, ο Παναγιώτης Κουστένης, δρ. Πολιτικής Επιστήμης του ΕΚΠΑ, ο Κώστας Πουλάκης, πρώην Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εσωτερικών, και η Αιμιλία Βήλου, υποψήφια δρ. Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τη συζήτηση συντόνισε ο Κώστας Ελευθερίου, διδάσκων στο ΕΚΠΑ και συντονιστής του Κύκλου Πολιτικής Ανάλυσης του ΕΝΑ.
Μιλώντας για τον επικείμενο εκλογικό νόμο, ο Παναγιώτης Κουστένης έκανε λόγο για «επαναφορά της λογικής των παλαιού τύπου μονοκομματικών κυβερνήσεων».
«Αυτή η μορφή εκλογικών νόμων, με τη μονοκομματική απόδοση του μπόνους, έχει πάρα πολλά μειονεκτήματα, με κυριότερο το μεγάλο χάσμα μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου κόμματος», υποστήριξε ο ομιλητής, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα των εκλογών του 2000, όταν, παρά την οριακή διαφορά της τάξης μόλις του 1,1% μεταξύ ΠΑΣΟΚ & ΝΔ, διαμορφώθηκε μια πολύ μεγάλη διαφορά εδρών στο Κοινοβούλιο.
Ο Π. Κουστένης επισήμανε στη συνέχεια ότι, αν και το Σύνταγμα προβλέπει τρεις διερευνητικές εντολές, με τη μονοκομματική απόδοση του μπόνους δίνεται επί της ουσίας αποκλειστική πρωτοβουλία στο πρώτο κόμμα, «με τη δεύτερη και τρίτη διερευνητική εντολή να καθίστανται “διακοσμητικές”».
«Η διάσταση μεταξύ του πνεύματος του εκλογικού νόμου και του πνεύματος του Συντάγματος αναδεικνύει ίσως και το βασικότερο έλλειμμα δημοκρατικότητας αυτής της μορφής εκλογικών νόμων με το μονοκομματικό μπόνους εδρών», υπογράμμισε ο εισηγητής, σημειώνοντας ότι «ο (υπό κατάθεση) εκλογικός νόμος προωθεί πολυκομματισμό μεν, απολύτως μονοκομματικά κυριαρχούμενο δε».
Ο Κώστας Πουλάκης, από την πλευρά του, υπενθύμισε στην εισήγησή του ότι «οι ισχυρές μονοκομματικές κυβερνήσεις σταθερότητας οδήγησαν στη χρεοκοπία, όχι μόνο οικονομική αλλά και πολιτική και κοινωνική».
Ο πρώην ΓΓ τόνισε ότι «αυτό που η τωρινή κυβέρνηση δεν θέλησε και δεν μπορεί να καταλάβει είναι ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει πια. Η αντιμετώπιση των πολιτικών θεμάτων δεν θα πρέπει να γίνεται με ξεπερασμένα εργαλεία του πολιτικού συστήματος που μας έφερε ως εδώ αλλά με ένα άλλο πολιτικό σύστημα που να στηρίζεται στον προγραμματικό διάλογο, στη σύνθεση και τη συνεργασία».
Όπως επισήμανε ο κ. Πουλάκης, ο νόμος της προηγούμενης κυβέρνησης για την απλή αναλογική επιχείρησε να ανταποκριθεί στις κοινωνικές διεργασίες και τα αιτήματα της κοινωνίας: «Το 2016 η τότε κυβέρνηση έδειξε ότι έχει πάρει τα μηνύματα από μια κοινωνία η οποία διαφοροποιείται», είπε χαρακτηριστικά.
«Ο εκλογικός νόμος που προωθεί η σημερινή κυβέρνηση επαναφέρει παλιότερο άρθρο που απαγορεύει το μπόνους στο συνασπισμό κομμάτων, δείχνοντας μια αντίληψη η οποία δεν είναι μόνο μονοκομματική αλλά και εμποδίζει εκ των προτέρων οποιαδήποτε προγραμματική συνεργασία. Κι αυτό διότι στο χώρο της ΝΔ οι σύμμαχες πολιτικές δυνάμεις είναι ελάχιστες, ενώ στο χώρο της δημοκρατικής παράταξης υπάρχουν περισσότερες δυνάμεις οι οποίες θα μπορούσαν να συζητήσουν και να συνεργαστούν», υπογράμμισε ο εισηγητής.
«Οι πρώτες εκλογές θα γίνουν με την απλή αναλογική, και θα συγκρουστούν προγράμματα, θα συγκρουστεί πολιτικός λόγος», κατέληξε, εκτιμώντας ότι η συζήτηση αυτή μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να οδηγήσει στη διατήρηση της απλής αναλογικής.
H Aιμιλία Βήλου υπογράμμισε στην εισήγησή της ότι το κρίσιμο δεν είναι τόσο η διαμόρφωση μονοκομματικών ή συνεργατικών κυβερνήσεων όσο το περιεχόμενο της πολιτικής που θα ασκηθεί από τις κυβερνήσεις που θα προκύψουν.
Επισήμανε, μάλιστα, ότι «ο εκλογικός νόμος είναι ένα εργαλείο το οποίο, ανάλογα με τον πολιτικό παίκτη και το πλαίσιο, μπορεί να αξιοποιηθεί κατάλληλα. Το εάν καλείται να επιλύσει το διακύβευμα της κυβερνητικής σταθερότητας ή της πολιτικής εκπροσώπησης είναι αποτέλεσμα οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών, είναι αποτέλεσμα ζυμώσεων: Άλλες φορές στοχεύει στην ομαλή εναλλαγή της εξουσίας και άλλες στον αποκλεισμό έκφρασης “περιθωριακών” ομάδων, μιας μερίδας του πληθυσμού που κινείται έξω από το mainstream».
Η κ. Βήλου υποστήριξε στη συνέχεια ότι «η απλή αναλογική εξασφαλίζει την αντιστοίχιση μεταξύ εκλογικών αποτελεσμάτων και κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης, διασφαλίζει τον πλουραλισμό στο κοινοβούλιο και αποσυνδέει την εκπροσώπηση από την ανάθεση», ενώ παράλληλα «οδηγεί σε κυβερνητικούς σχηματισμούς συνεργασίας και σε μια πολιτική αμοιβαίως επωφελών συμβιβασμών».
Σημείωσε ωστόσο πως «η ψήφιση της απλής αναλογικής, η καλλιέργεια κουλτούρας κυβερνήσεων συνεργασίας και η αποσύνδεση της λειτουργίας του κράτους από την εκλογική διαδικασία δεν καθιστούν από μόνες τους το αποτέλεσμα της διαδικασίας δημοκρατικό. Μπορεί να συντρέχουν όλες οι θετικές προϋποθέσεις, και ο λαός να επιλέξει -δημοκρατικότατα- την πιο ζοφερή λύση».
«Το ερώτημα τελικά δεν είναι “ποιο σύστημα είναι δικαιότερο;” αλλά “τι θέλει να κάνει η Aριστερά εντός του κοινοβουλίου;”», υποστήριξε η κ. Βήλου, καθώς «εντέλει μιλάμε πολιτικά και για πολιτική».
Ο Χριστόφορος Βερναρδάκης υπογράμμισε ότι «δεν είναι ο εκάστοτε εκλογικός νόμος αυτός που καθορίζει τους εκλογικούς συσχετισμούς, τη δυναμική των κομμάτων ή τα παράγωγά της, την κυβερνησιμότητα». Μάλλον το αντίστροφο ισχύει, δηλαδή «ο εκλογικός νόμος (πρέπει να) είναι το αποκρυστάλλωμα κοινωνικών διεργασιών και των εκλογικών τους εκφράσεων».
Αναλύοντας του πολιτικούς συσχετισμούς της περιόδου που διανύουμε, ο πρώην Υπουργός επισήμανε ότι «το εκλογικό αποτέλεσμα του 2019 δεν παραπέμπει τόσο σε αποτέλεσμα δύο κομμάτων όσο σε αποτέλεσμα δύο πόλων», διαπιστώνοντας ότι «με τον εκλογικό νόμο που προωθεί η ΝΔ, επιχειρεί να υπηρετήσει τον στρατηγικό στόχο που έχει, να επανενοποιήσει την παράταξη της Δεξιάς σε ένα πολιτικό κόμμα».
«Ο εκλογικός νόμος δεν είναι η απάντηση στην κρίση της δημοκρατίας, των πολιτικών και των προγραμμάτων, και είναι λάθος να επικεντρώνουμε σε αυτόν σαν να αποτελεί “το άλφα και το ωμέγα” της συγκρότησης των πολιτικών κομμάτων και των πολιτικών αντιπροσωπεύσεων», σημείωσε ο κ. Βερναρδάκης.
Ως ρυθμιστής αυτής της σχέσης μεταξύ αντιπροσώπευσης και παραγωγής πολιτικής διεύθυνσης, όπως είναι η κυβερνησιμότητα, ο εκλογικός νόμος πρέπει, σύμφωνα με τον κ. Βερναρδάκη, να έχει δύο χαρακτηριστικά στα οποία να ισορροπεί: α) Να εξασφαλίζει την κοινοβουλευτική αντιπροσώπευση όλων των υπαρκτών πολιτικών τάσεων και ρευμάτων και β) να συγκροτεί κυβέρνηση, δηλαδή την προγραμματική κατεύθυνση για τα μείζονα ζητήματα στο επόμενο διάστημα.
«Στις δεδομένες συνθήκες κομματικών συσχετισμών η απλή αναλογική είναι αναγκαία και αποτελεί το ενδεδειγμένο σύστημα», συμπέρανε ο πρώην Υπουργός, προσθέτοντας ότι «δεν δημιουργεί ζήτημα κυβερνησιμότητας» και ως εκ τούτου «το βάθος της πολιτικής μας συζήτησης θα πρέπει να στραφεί στο πρόγραμμα και στις κοινωνικές συμμαχίες με τις οποίες αυτό θα εφαρμοστεί».
Ο κ. Βερναρδάκης τόνισε, τέλος, την ανάγκη για μια πραγματική, όχι ατελή, απλή αναλογική, χωρίς το εκλογικό κατώφλι του 3% για την είσοδο στη Βουλή -όριο που, όπως υποστήριξε, παραβιάζει όχι μόνο την αναλογικότητα αλλά και την αρχή της ισότητας της ψήφου- και με μια συνολική αναδιάρθρωση των εκλογικών περιφερειών πάνω στις οποίες αρθρώνεται η πολιτική αντιπροσώπευση.
