Έναν ηθοποιό όπως τον Δημήτρη Μοθωναίο, που διαστέλλει το ταλέντο του φτάνοντας σε υψηλές ερμηνευτικές κλίμακες κάθε φορά, ζώντας μέσα σε μια συνεχή μαθητεία, έχοντας τη μελέτη και τη σπουδή μόνιμες συντρόφους και κρατώντας αγκαλιά τα κείμενα και τους χαρακτήρες που ερμηνεύει, επέλεξε ο σκηνοθέτης Τάσος Ψαρράς για να υποδυθεί τον Αντώνη Κωστούλα, πρωταγωνιστή στην τηλεοπτική μεταφορά του έργου του Μυριβήλη «Η ζωή εν τάφω» που κάνει πρεμιέρα στην ΕΡΤ 1 την προσεχή Πέμπτη 31 Ιανουαρίου, στις 10 το βράδυ.
«Μικρός έβλεπα τη μελέτη λίγο σαν υποχρέωση, όπως το να διαβάζω τα μαθήματά μου. Τώρα πια καταλαβαίνω ότι είναι δώρο, συντροφιά. Ξαναδιάβασα περισσότερες από δέκα φορές το ‘Η ζωή εν τάφω’ και γύρω στις δεκαπέντε φορές το σενάριο. Την πρώτη φορά η συγκίνηση ήταν σαν κύμα. Και ταυτόχρονα ένιωθα ότι έχει τη δύναμη αμερικάνικης blockbuster ταινίας με όλα τα στοιχεία της επιτυχίας.
Έχει στην καρδιά του μια φοβερή ιδεολογία, όπως το πώς πορεύεται ο άνθρωπος σε σχέση με τις ιδέες του, τον εαυτό του και καταλήγει μόνος και θυσιάζεται, αφού ούτε ο ίδιος ούτε η αγάπη του ευδοκιμούν και χάνεται» εξιστορεί ο γνωστός πρωταγωνιστής μιλώντας για το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μυριβήλη, εμπνευσμένο από τους πολέμους που είχε συμμετάσχει.
«Είναι σειρά γραμμάτων. Ο συγγραφέας δημιουργεί μια περσόνα, τον Αντώνη Κωστούλα, που είναι ο ήρωας που υποδύομαι και υποτίθεται συμπολεμιστής του, ο οποίος κρατάει σημειώσεις μέσα στο αμπρί του γράφοντας γράμματα στην αγαπημένη του. Ξεκινάει ενθουσιώδης για τον πόλεμο, για να υπερασπιστεί την πατρίδα του και καταλήγει πασιφιστής, απογοητευμένος από όλα και αντιλαμβανόμενος ότι είναι ένα παίγνιο προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα των άλλων».
Ενθουσιασμένος από τη συνεργασία, ο Δ. Μοθωναίος ομολογεί πως «ο Τάσος Ψαρράς έχει δουλέψει δέκα χρόνια με πραγματική δεξιοτεχνία και επιμονή μελετητή. Ταξιδέψαμε στη Λέσβο και στο χωριό του Μυριβήλη, τη Συκαμιά, όπου ήταν πολύ συγκινητικά, καθώς περπατήσαμε στα ίδια σοκάκια και μπήκαμε στα ίδια σπίτια, όπου μας υποδέχθηκαν με εξαιρετική θέρμη και ενθουσιασμό. Το επόμενο συγκλονιστικό ταξίδι ήταν στα Κορέστεια, μισή ώρα από την Καστοριά, σε ένα τοπίο αδιανόητο, ένα χωριό εγκαταλελειμμένο από τον Εμφύλιο. Γυρίσματα κάναμε επίσης στην Ελευσίνα και αλλού, όπως στην Παιανία, όπου έχει στηθεί ένα κανονικό χαράκωμα με σκαμμένα αμπριά». Από τις σκηνές που κρατά στην καρδιά του είναι αυτή όπου «ο ήρωας, προσπαθώντας να αναρριχηθεί από το αμπρί σε ένα γυμνό τοπίο, βλέπει μια παπαρούνα και βάζει τα κλάματα».
"Το γράμμα του Μυριβήλη μου έδειξε τον δρόμο"
Ο Δημήτρης Μοθωναίος δεν κρύβει πως η προσέγγιση του ήρωα τον δυσκόλεψε «γιατί ζούμε μια διαφορετική εποχή, ειδικά για τη δική μου γενιά, που δεν είχε να κρατηθεί από πουθενά. Η θρησκεία με την έννοια της ανώτερης δύναμης έχει καταρρεύσει από την πολιτική η γενιά των γονιών μου ήταν φοβερά απογοητευμένη, στις σχέσεις και στο να δημιουργήσεις κάτι πάλι δεν υπήρχε τίποτα. Έτσι δεν μπορούσα να αντιληφθώ τη λογική ενός ανθρώπου που πηγαίνει εθελοντικά στον πόλεμο.
Μέχρι που συναντήθηκα με την εγγονή του Μυριβήλη, τη Χριστίνα, και μου έδειξε κάποια χειρόγραφά του, ανέκδοτα γράμματα, όπου σε ένα από αυτά, απευθυνόμενος στους φίλους του, διανοούμενους της εποχής, σημείωνε ότι δεν γίνεται πια να λεγόμαστε και να θεωρούμαστε ότι είμαστε πνευματικοί άνθρωποι από την ασφάλεια του σπιτιού μας. Πρέπει εμείς οι ίδιοι με το σώμα μας, όλο μας το είναι, και όχι μόνο με το μυαλό μας, να είμαστε παρόντες. Αυτό ήταν το κλειδί της πλήρους κατανόησης του ήρωα, που υπήρξε ένας αθεράπευτα ρομαντικός, στην πορεία σκληραίνει και προσγειώνεται στην πραγματικότητα, ώσπου στο τέλος πεθάνει».
Ο ρόλος του καλλιτέχνη
«Τα πρώτα χρόνια αντιστεκόμουν στην κυριαρχία του σκηνοθέτη, το αντιλαμβανόμουν σαν σχέση εξουσίας. Τώρα πια έχω συμφιλιωθεί με αυτό» ομολογεί ο Δ. Μοθωναίος που μιλά ανοιχτά για τις παθογένειες και τις δυσλειτουργίες του επαγγέλματος. «Τα τελευταία χρόνια έχει κυριαρχήσει ένας ναρκισσισμός κι ένας αυτισμός στον μικρόκοσμο του θεάτρου που μπορεί να μην αφορά καν το σύνολο της κοινότητας και φυσικά καθόλου το κοινό, που είναι ο αποδέκτης. Εσωτερικοί κώδικες και αναφορές μιας παρέας φτάνουν για να γίνουν παράσταση, κάτι που είναι τραγικό και επικίνδυνο και δεν έχει καμία σχέση με τη θεατρική τέχνη, καθώς η ομφαλοσκόπηση και η αυτοαναφορικότητα δεν αφορούν κανέναν και ίσως ούτε καν τους ίδιους». Τολμά μάλιστα να πει πως “λείπουν οι κανόνες και ανεβαίνουμε στη σκηνή ανέτοιμοι και εκτεθειμένοι".
Για το ποιος πιστεύει ότι είναι σήμερα ο ρόλος του καλλιτέχνη και διανοούμενου, ο Δ. Μοθωναίος απαντά ευθέως πως “στην εποχή μας ο ρόλος του καλλιτέχνη έχει υποτιμηθεί ακραία κι έχει λοξοδρομήσει. Ο ρόλος του καλλιτέχνη νομίζω ότι είναι μια πολύ σημαντική ευθύνη. Υπήρχαν περίοδοι που ολόκληρη η χώρα στηρίχθηκε σε αυτούς, περιμένοντας να γίνουν εμπροσθοφυλακή σε διεκδικήσεις και διαμαρτυρίες. Σήμερα έχει υποβιβαστεί είτε σε έναν ρόλο διασκεδαστή που ανακυκλώνει μια version του εαυτού του, εστιάζοντας στην επαναλαμβανόμενη νεύρωσή του, είτε σε κάτι άλλο, που οδηγείται σε μια αυτιστική διαδικασία που έχει εστιάσει λανθασμένα και παλιομοδίτικα στην αναζήτηση της φόρμας. Έχει εκλείψει γενικότερα η έννοια της προσφοράς στη χώρα και η τέχνη είναι προσφορά"
Φωτογραφία: Γιώργος Καπλανίδης
