Με τα "μαλαματένια λόγια στο μαντίλι" κατευόδωσαν τον Μάνο Ελευθερίου οι φίλοι και ομότεχνοι, όλοι όσοι βρέθηκαν χθες το μεσημέρι στην πολιτική κηδεία του στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Η φωνή του Γαργανουράκη και ένα χειροκρότημα παρατεταμένο έσκιζαν τη σιωπή. Κι όταν η φωνή του Νταλάρα ακούστηκε να τραγουδά "Τώρα που θα φύγεις / πάρε μαζί σου για φυλαχτό / μυρτιά και πικροδάφνη και της Φραγκογιαννούς τα πάθη" το χειροκρότημα κόπασε. Σιωπή και λυγμοί που δεν κρύβονταν. Ένας κύκλος ανθρώπινος γύρω από το φέρετρο, σαν αγκαλιά που δεν ήθελε να αφήσει τον πολύτιμο κρίκο αυτής της αλυσίδας να κοπεί. Ο θάνατος του Μάνου Ελευθερίου μάς θύμισε ξανά τους θεούς των μικρών πραγμάτων και τις σιωπές των μεγάλων συμβάντων. Έτσι κι αλλιώς η μέρα χθες ήταν μουντή. Πολλοί θάνατοι μαζεμένοι, το ψιθύριζαν οι φίλοι του στο νεκροταφείο, κι ο δικός του θάνατος να κλείνει έναν κύκλο "δεν ξέρω πόσες χιλιάδες χρόνια, ανάμεσα σε σπασμένες πέτρες και αγάλματα". Κάπως έτσι δεν το είχε βάλει ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στο στόμα του Βέγγου στο "Βλέμμα του Οδυσσέα";
"Τα τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου είναι μια ποίηση έκτακτης ανάγκης" έλεγε προηγουμένως αποχαιρετώντας τον η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου. "Οι στίχοι του μίλησαν για μια ζωή όρθια, ταλαιπωρημένη αλλά πάντοτε αξιοπρεπή, για την ατελείωτη αυτή ορθοστασία που είναι η ανθρώπινη ύπαρξη, για τον μόχθο και τον λυγμό, την ιστορία και το χρέος απέναντί της. Δίνοντας σχήμα στα όνειρά μας και ψηλαφώντας τις ρωγμές μας μετέτρεψε το ατομικό σε συλλογικό" συμπλήρωσε για να καταλήξει ότι "τα μεγάλα έργα υπερβαίνουν και αυτονομούνται από τον μάστορά τους. Γίνονται ένα με τη συλλογική μνήμη. Τα λόγια του έγιναν και θα γίνουν παιδιά πολλών ανθρώπων".
"Παρά τη νοικοκυροσύνη στην προσωπική σου ζωή, ως δημιουργός μόνο ως βαθύτατα αναρχικός θα μπορούσες να λογαριαστείς. Ως άνθρωπος δεν ήθελες να ξεχωρίζεις από τους απλούς, τους καταφρονεμένους", έλεγε ο Θανάσης Νιάρχος συμπληρώνοντας ότι "το σύνολο του έργου σου, αν και διαβασμένο πλατιά και αναλυμένο, μετά τον θάνατό σου θα αποκαλυφθεί σε όλους μας ως πολύτιμο μυστικό". Συγκινητικά τα λόγια του φίλου, καρδιολόγου του για "τον μοναχικό που θα φυλάει σκοπιά στα μετερίζια του πολιτισμού". "Ο Μάνος τα είχε προνοήσει όλα. Τον τελευταίο χρόνο έλεγε 'εγώ θα φύγω'. Μίλησε για την ευγένεια και τη γενναιοδωρία του, για την τακτοποιημένη βιβλιοθήκη του, για τα σήματα - κείμενα που του ενεχείρησε, και θα εκδοθούν στη μνήμη του, για την τεχνολογία που δεν την προτιμούσε παραμένοντας "πιστός αιώνια στη γραφομηχανή του που στο τέλος δεν χτύπαγε το γιώτα και το συμπλήρωνε ο ίδιος με το χέρι". Με τρυφερότητα τον αποχαιρέτησε ο Θοδωρής Γκόνης.
Ανάμεσα στα λόγια του αποχαιρετισμού ακουγόταν η φωνή του να διαβάζει ποίησή του. Από τη συλλογή "Το νεκρό καφενείο" του 1997 (εκδ. Καστανιώτης), από τις "Αναμνήσεις από την όπερα" του 1987 (εκδ. Γνώση), και το λατρεμένο του ποίημα "Η πόρτα της Πηνελόπης" από την ομώνυμη συλλογή του 2004 (εκδ. Γαβριηλίδης). Καταγεγραμμένα όλα τους στο δίσκο "Ο Μάνος Ελευθερίου διαβάζει Ελευθερίου" της ιστορικής σειράς "Ελληνική Ποίηση" της δισκογραφικής Λύρα, σε παραγωγή Νίκου Γ. Μακράκη.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος έδωσε το παρών στην τελετή. Στον απέναντι τοίχο το στεφάνι του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα. Σιωπηλός πλάι σε μια κολώνα ο υφυπουργός Πολιτισμού Κώστας Στρατής. Δακρυσμένος ο πρώην υπουργός Αριστείδης Μπαλτάς. Ένα βλέμμα πιο πέρα το στεφάνι του Μίκη Θεοδωράκη "Στον αγαπημένο μου φίλο και συνεργάτη".`
Όσοι συνεργάστηκαν κι όσοι αγάπησαν την ποίησή του ήταν εκεί, ποιητές και συγγραφείς, άνθρωποι του θεάτρου και του τραγουδιού. Ανάμεσά τους οι Θάνος Μικρούτσικος, Σταύρος Ξαρχάκος, Νίκος Ξυδάκης, Νότης Μαυρουδής, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας. Ο Χρήστος Λεοντής, που το πρώτο τους τραγούδι "Το σπίτι γέμισε με λύπη και με σταχτή πικρό καπνό" του '63 έμοιαζε να γράφτηκε για τη χτεσινή ημέρα. Κι ακόμα οι Γιώργος Νταλάρας, Βασίλης Παπαβασιλείου, Γιώργος Κιμούλης, Παντελής Μπουκάλας, Γιώργος Μαρκόπουλος, Μιχάλης Γκανάς, Ρέα Γαλανάκη, Γιώργος Ζεβελάκης, Γιώργος Συμπάρδης, Μαρία Ευσταθιάδη, Χρήστος Χωμενίδης, Γιώργος Χουλιαράς, Δημήτρης Καλοκύρης, Αχιλλέας Κυριακίδης, Παρασκευάς Καρασούλος, Γιώργος Κορδομενίδης, Άννα Φιλίνη, Μαρίζα Κωχ, Ανδρέας Γεωργιάδης, Θανάσης Συλιβός, Γιώργος Μαργαρίτης, Βαγγέλης Χερουβείμ, Χρήστος Χατζηπαναγιώτης, Πέτρος Φιλιππίδης κ.ά.
Από τον χώρο της πολιτικής παραβρέθηκαν επίσης ο γ.γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας και οι Σταύρος Θεοδωράκης, Β. Βενιζέλος, Κώστας Λαλιώτης, Σπύρος Λυκούδης, Παναγιώτης Λαφαζάνης.
Η σορός του Μάνου Ελευθερίου θα αποτεφρωθεί.
Πόλυ Κρημνιώτη
