Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
15.1°C19.8°C
3 BF 56%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Σποραδικές νεφώσεις
16 °C
14.7°C17.0°C
1 BF 75%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C17.1°C
3 BF 66%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.8°C17.5°C
1 BF 58%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
14 °C
13.9°C16.9°C
0 BF 62%
Γιατί οι 17χρονοι πρέπει να γνωρίζουν Ιστορία
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Γιατί οι 17χρονοι πρέπει να γνωρίζουν Ιστορία

Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, σκηνοθέτης

Η γνώση της Ιστορίας, η ιστορική μνήμη φέρουν ειδικό βάρος στη συνείδηση, τη διαδρομή ενός λαού, την επιβίωση μιας κοινωνίας. Το αφήγημα της ιστορικής λήθης που επιχειρείται να αρθρωθεί με σαφήνεια, και μάλιστα διά στόματος ανώτατου θεσμικού παράγοντα, όπως ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κυριάκος Μητσοτάκης, όταν εξέφρασε την άποψη γιατί να ενδιαφέρει έναν 17χρονο τι συνέβη το 1963, φέρει εξίσου ειδικό βάρος. Πολλώ δε μάλλον όταν εκφράζεται σε μια περίοδο όπου η ελληνική κοινωνία, λαβωμένη από την πολυετή πολυεπίπεδη κρίση, επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά της, να βρει την περπατησιά της στον σύγχρονο κόσμο σε μια μεταβατική εποχή, σε ένα ασταθές διεθνές περιβάλλον και μια Ευρώπη που ακροβατεί ανάμεσα στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο και την αναβίωση ακροδεξιών μορφωμάτων.

Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, τον Μάιο του 1963, στη Θεσσαλονίκη αποτέλεσε κομβικό ιστορικό γεγονός στη σύγχρονη ελληνική περιπέτεια. Ως τέτοιο νοηματοδοτήθηκε και εξακολουθεί να προσλαμβάνεται τόσο στο πεδίο της πολιτικής όσο και σ' αυτό των τεχνών. Ενέπνευσε και εμπνέει, πολλαπλώς, από τον Βασιλικό, τον Γαβρά, τον Θεοδωράκη τότε, τον Χαραλαμπόπουλο και άλλους πολλούς καλλιτέχνες σήμερα, όπως επίσης και κορυφαίους πνευματικούς - πολιτικούς οργανισμούς, όπως το Ίδρυμα της Βουλής, που επί προεδρίας του Βαγγέλη Μεϊμαράκη στο ελληνικό κοινοβούλιο αφιέρωσε έκθεση και ημερίδα στη συγκεκριμένη πολιτική δολοφονία.

Η σύγχρονη ελληνική Ιστορία μετρά σωρεία πολιτικών δολοφονιών από την εποχή του Καποδίστρια μέχρι σήμερα. Καθεμία με το δικό της φορτίο, στοιχειοθετεί το σύγχρονο ελληνικό ψηφιδωτό. Από το τρίκυκλο του Γκοτζαμάνη μέχρι το σημερινό πατριωτικό αφήγημα για το "Μακεδονικό" φαίνεται να μας χωρίζει ελάχιστη διαδρομή. Γιατί να μας αφορά και κυρίως γιατί να αφορά ένα 17χρονο σήμερα τι συνέβη στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του '63; Το ερώτημα απευθύναμε στους σκηνοθέτες Κώστα Γαβρά και Στέλιο Χαραλαμπόπουλο, τον ομότιμο καθηγητή Ψυχιατρικής Δημήτρη Πλουμπίδη, τους ιστορικούς Κωστή Καρπόζηλο (διευθυντής των ΑΣΚΙ) και Ιάσονα Χανδρινό, τον ποιητή Γιάννη Δούκα, τον εικαστικό, επίκουρο καθηγητή ΑΣΚΤ Κώστα Χριστόπουλο.

Πόλυ Κρημνιώτη

Κώστας Γαβράς, σκηνοθέτης

Δε θέλει να ξέρουν...

Είναι περίεργο που ένας πολιτικός, ο οποίος διευθύνει ένα μεγάλο κόμμα, δηλαδή απευθύνεται σε ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων, νομίζει ότι οι νέοι πρέπει να αδιαφορούν για την Ιστορία της χώρας μας. Ίσως να μη θέλει να ξέρουν πόσο σάπια ήταν ένα μεγάλο μέρος των κομμάτων εκείνη την εποχή και μέχρι σήμερα. Γι' αυτό ίσως να φτάσαμε στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα η χώρα, γιατί δεν μαθαίνουμε αρκετά την Ιστορία. Αυτή ακριβώς είναι η σημασία της γνώσης της Ιστορίας.

Γιάννης Δούκας, ποιητής

Η Ιστορία οφείλει να είναι στο επίκεντρο

Όποιος επιθυμεί, με ολύμπια συγκατάβαση, να απαξιώσει την παρουσία της Ιστορίας στον δημόσιο διάλογο (πόσο μάλλον όταν, μεσόκοπος ο ίδιος, μιλά εν ονόματι των εφήβων) συνήθως κόπτεται λιγότερο για το μέλλον και περισσότερο για τις παραγραφές και τις πλαστογραφίες που ευδοκιμούν στο κενό αέρος της αποσιώπησης. Και, αποκόπτοντας τα γεγονότα από τα συμφραζόμενά τους, τα απαλλάσσει από το ειδικό τους βάρος και τα ζυγίζει με δύο μέτρα και με δύο σταθμά.

Αντενδείκνυται, είναι αλήθεια, για την υγεία μιας κοινωνίας να μένει εσαεί καθηλωμένη στο παρελθόν και στο «διηγώντας τα να κλαις». Αυτό, ωστόσο, δεν αφορά μόνο τα πρόσφατα. Αφορά και τη συμπλεγματική, διαταραγμένη σχέση μας με την αρχαιότητα, τους πυρσούς των Θερμοπυλών, τα υπουργικά μνημόσυνα της Σαλαμίνας και τα συλλαλητήρια των Μακεδονιών. Αφορά και την αντίληψη ότι η ιδιότητα του θύματος μπορεί να κληροδοτηθεί ή ότι υφίσταται κάποιο ιδιόκτητο, εθνικό ή παραταξιακό, ηθικό πλεονέκτημα.

Με δυο λόγια: η Ιστορία θα έχει βρει τη φυσική της θέση όταν θα έχουμε έρθει αντιμετώποι μαζί της, όταν, χωρίς να επιδιδόμαστε σε ασκήσεις κοπτοραπτικής, θα έχουμε πλέον κατορθώσει να συντάξουμε μια αφήγηση συμφιλιωμένη, ακόμη κι όταν, σαν καθρέφτης, θα μας αποκαλύπτει την ασχήμια μας. Ώς τότε, άλυτη, η Ιστορία οφείλει να είναι στο επίκεντρο, να συζητιέται, να διδάσκεται και να μας καθορίζει.

Κωστής Καρπόζηλος, ιστορικός, διευθυντής των ΑΣΚΙ

Επιλεκτική χρήση του παρελθόντος

Εκ πρώτης όψεως, η δήλωση του αρχηγού της Νέας Δημοκρατίας δεν είναι άστοχη. Όντως οι άνθρωποι ψηφίζουν -ή θα έπρεπε να ψηφίζουν- με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον και όχι στο παρελθόν. Και όντως ένας 17χρονος μάλλον έχει, και καλώς έχει, άλλες προτεραιότητες στο μυαλό του και όχι τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη πριν πενήντα χρόνια. Από την άλλη όμως, στη δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη συνοψίζεται μια στάση επιλεκτικής χρήσης του παρελθόντος. Έτσι, στο "Μακεδονικό" η Νέα Δημοκρατία, προκειμένου να δικαιολογήσει την αντιδραστική θέση της, ανακαλύπτει τις «αλυτρωτικές» διαστάσεις μιας αγροτικής εξέγερσης του 1903, αλλά όταν η συζήτηση φτάνει στις αυταρχικές καταβολές της ελληνικής Δεξιάς, τότε όλα αυτά είναι «ιστορίες που δεν έχουν σημασία». Η οπτική αυτή ενέχει και ένα άλλο πρόβλημα: δεν προχωρά σε μια κριτική αποτίμηση και σε μια θαρραλέα αναγνώριση των στρεβλώσεων του μεταπολεμικού αντικομμουνιστικού κράτους, ιδίως στη Βόρεια Ελλάδα. Γιατί να ενδιαφέρουν όλα αυτά έναν 17χρονο; Ίσως γιατί έτσι μπορεί να ερμηνεύσει τους λόγους που η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη που οι κάθε λογής παρακρατικοί και τραμπούκοι νιώθουν άνετα να επιτίθενται και να προπηλακίζουν εκείνους που απειλούν τα εκάστοτε «εθνικά συμφέροντα».

Δημήτρης Πλουμπίδης, ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής

Ταύτιση με σκοτεινές σελίδες της Ιστορίας μας

Αν ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης υποβαθμίζει με ελαφρότητα τα όσα περιβάλλουν τη δολοφονία του βουλευτή Γρ. Λαμπράκη και τον τραυματισμό του βουλευτή Γ. Τσαρουχά σε ασήμαντα γεγονότα, που δεν αφορούν τους σημερινούς νέους και κατά συνέπεια δεν συνδέονται με τους πρόσφατους βίαιους ακροδεξιούς τραμπουκισμούς, τότε βυθίζεται στην ταύτιση με σκοτεινές σελίδες της ελληνικής Ιστορίας και ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης, που επιχειρούν σήμερα να αναβιώσουν ανατρέποντας θεμελιακές κατακτήσεις της δημοκρατίας στη χώρα μας.

Έχοντας ρωτήσει επανειλημμένα και σε πολλά βιβλιοπωλεία ποια βιβλία επιλέγουν οι νέοι, σχεδόν παντού επιβεβαιώθηκε η συχνή αναζήτηση από αυτούς βιβλίων Ιστορίας στην προσπάθεια να κατανοήσουν γεγονότα που σημάδεψαν και εξακολουθούν να σημαδεύουν την πορεία της χώρας και συνήθως έχουν συμβεί πριν τη γέννησή τους.

Ιάσονας Χανδρινός, ιστορικός

Όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον

Δεν είμαι από αυτούς που σοκαρίστηκαν με τη δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη για τη δολοφονία του Λαμπράκη και την αδιαφορία ενός 17χρονου γι' αυτήν ως γεγονός ή ως μνήμη. Δεν την εξέλαβα ως πρόταση για την εισαγωγή κάποιας φόρμουλας αμνησίας ούτε τηνθεωρώ ειλικρινή έκφραση της αυθεντικής νεοφιλελεύθερης νοοτροπίας του «τι με νοιάζει εμένα για...», αφήνοντας κενή τη συνέχεια για να συμπληρώσει κανείς ό,τι νομίζει - τον διπλανό μου, τις ανθρωπιστικές επιστήμες, το περιβάλλον κ.ο.κ. Η Νέα Δημοκρατία ετοιμάζεται να κυβερνήσει. Και η πολιτική της ατζέντα θα εμπεριέχει ασφαλώς και μια στρατηγική διαχείρισης του παρελθόντος. Είναι σίγουρο ότι η επιστροφή της Δεξιάς στην εξουσία θα έχει τα χαρακτηριστικά της εκδίκησης για το «όνειδος» της υφαρπαγής της εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ, εκδίκησης που θα πάρει τουλάχιστον τη μορφή αποκαθήλωσης μνημείων και συμβόλων που δεν θα ταιριάζουν στο νέο αφήγημα. «Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον. Κι όποιος ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν» έγραφε ο Τζορτζ Όργουελ στο εμβληματικό «1984», επινοώντας την άρρηκτη σχέση ανάμεσα στην εξουσία και την χειραγώγηση και υπενθυμίζοντας ότι η Ιστορία μεταφράζεται σε πολιτικό κεφάλαιο όταν εξυπηρετεί αυτήν την χειραγώγηση. Δεν ξέρω αν ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε υπόψη του τη συγκεκριμένη ρήση, μπορούμε όμως να του αναγνωρίσουμε ότι ξεδίπλωσε την ίδια την ουσία της, και μάλιστα σαν κεραυνός εν αιθρία, μέσα στη σύμβαση μιας ανιαρής τηλεοπτικής συζήτησης.

Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, σκηνοθέτης

Αγνοώντας την Ιστορία, δίνεις χώρο στον φασισμό

Μπορεί να είναι χιλιοειπωμένη, ωστόσο παραμένει διαρκώς επίκαιρη, ζωτικής σημασίας η φράση ότι "χωρίς να γνωρίζεις το παρελθόν δεν μπορείς να περπατήσεις στο μέλλον". Η Ιστορία είναι ένα πεδίο ανεξάντλητο. Η δολοφονία του Λαμπράκη, περίπου μισό αιώνα πριν, ήταν η αφορμή για να ξεχυλίσει πια το ποτήρι της πίκρας και της οργής απέναντι σε έναν άνομο και παρακρατικό μηχανισμό που είχε στηθεί δίπλα στο επίσημο κράτος και καταδυνάστευε τη ζωή πλήθους Ελλήνων πολιτών. Η δολοφονία έβγαλε στους δρόμος γύρω στο 1 εκατομμύριο ανθρώπους που παρακολούθησαν την κηδεία του, γεγονός που πυροδότησε πολιτικές εξελίξεις, κυρίως όμως ανέδειξε το κοινό αίσθημα. Όλο αυτό που ακολούθησε τη δολοφονία του Λαμπράκη κόπηκε βίαια το 1967 από τους ίδιους παρακρατικούς μηχανισμούς οι οποίοι, ενδεδυμένοι τον "πατριωτικό" μανδύα, οδήγησαν στην προδοσία της Κύπρου και τη δεύτερη μεγαλύτερη τραγωδία του ελληνισμού. Ο 17χρονος του σήμερα, αγνοώντας τη σύγχρονη Ιστορία του τόπου, της ηπείρου μας, του πλανήτη μας, αγνοώντας ας πούμε το Ολοκαύτωμα, εύκολα μπορεί να δώσει βάση στα λόγια των σύγχρονων απολογητών του ναζισμού ή της χούντας και να επαναληφθούν ανάλογες καταστροφικές περιπέτειες.

Κώστας Χριστόπουλος, εικαστικός, επίκουρος καθηγητής ΑΣΚΤ

Εύπλαστες και άβουλες ταυτότητες

Είναι τραγικό να διαπιστώνουμε ότι πολλές γενιές στην Ελλάδα προσδιορίζονται ακόμα από κάποια πολιτική δολοφονία. Κάποτε του Λαμπράκη, η δική μου του Τεμπονέρα, έπειτα εκείνη του Γρηγορόπουλου. Πρόκειται για δολοφονίες που έγιναν σύμβολα μιας ολόκληρης εποχής και, θα λέγαμε, σχημάτισαν και συνεχίζουν να σχηματίζουν πολιτικά υποκείμενα. Όχι βέβαια ότι τα υποκείμενα συγκροτούνται στη βάση μόνο δυσάρεστων γεγονότων, όπως μια δολοφονία ή ένα πραξικόπημα, αλλά και από το παρελθόν εν γένει, κυρίως από αυτό. Τι εννοώ εδώ «υποκείμενο»; Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από όσα μας πληροφορεί ένα απλό λεξικό στο αντίστοιχο λήμμα: ένα πρόσωπο με δικαιώματα και υποχρεώσεις, έναν φορέα σκέψης, βούλησης, κρίσης και δράσης, εν τέλει έναν «πολίτη», ο οποίος αλληλεπιδρά και ενεργεί εντός μιας κοινωνίας και ενός χώρου που έχει διαμορφωθεί ιστορικά. Η αδιαφορία απέναντι στην όποια τέτοια διαδικασία αναστοχασμού, για να μην πω η άρνησή της, δεν είναι άδολη. Κρύβει την απαίτηση για αθωράκιστες, ευπροσάρμοστες και εύπλαστες ταυτότητες, που χωρίς αντίδραση θα αποδέχονται και θα εφαρμόζουν κάθε επικείμενο πολιτικό πρόγραμμα ή προσταγή, που χωρίς κάποια αντίπραξη θα συμμετέχουν στην κατασκευή ενός επόμενου ηγεμονικού λόγου, μόλις λίγες ημέρες πριν, ο Σέρτζιο Ματαρέλα επικαλέστηκε αποταμιευτές και όχι πολίτες, συνδέοντας την προοπτική των νέων της Ιταλίας αποκλειστικά με ένα νόμισμα. Άραγε, δηλώσεις σαν αυτές προεικόνιζε ο Φουκουγιάμα για τη μετά το τέλος της Ιστορίας εποχή; Ενδεχομένως.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL