Του Λέανδρου Πολενάκη
Αδόλφος Χίτλερ, από τον λόγο του στη γερμανική Βουλή, Μάιος 1941.
Γραμμένο το 1945, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, «Το γεφύρι του Δρίνου» ή σωστότερα «Μια γέφυρα πάνω από τον Δρίνο», είναι το δημοφιλέστερο και το πιο μεταφρασμένο μέχρι σήμερα έργο της σερβικἠς λογοτεχνίας που εξασφάλισε στον συγγραφέα του, Ίβο Άντριτς, Βόσνιο την καταγωγή αλλά Σέρβο από επιλογή, το βραβείο Νόμπελ του 196Ι. Στους Έλληνες αναγνώστες το έκανε πρώτη φορά γνωστό, πριν εκδοθεί σε βιβλίο, το εβδομαδιαίο περιοδικό «Ταχυδρόμος» που το δημοσίευε σε συνέχειες. Για τους συμπατριώτες του συγγραφέα είναι αντίστοιχο του «Πόλεμος και Ειρήνη» ή του «Μαγικοὐ βουνού» του Τόμας Μαν. Ο Άντριτς, ένας άνθρωπος με βαριά ιστορία πίσω του (λέγεται, χωρίς να έχει πλήρως επαληθευθεί, ότι ανήκε στην ομάδα των Σέρβων πατριωτών που διέπραξαν μοιραία τη δολοφονία, το 1914 στο Σεράγεβο, του Αρχιδούκα της Αυστρίας και της γυναίκας του, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος), αφηγείται στο έργο του ένα χρονικό τεσσάρων αιώνων γύρω από το γεφύρι που βρίσκεται στη βοσνιακή πόλη Βίσεγκραντ. Στην πραγματικότητα αφηγείται «τι είναι ο άνθρωπος».
Το μυθιστόρημα ξεκινάει με τη φράση: «Οι άνθρωποι θυμούνται και διηγούνται μόνο αυτό που μπορούν να κατανοήσουν και να μετατρέψουν σε μύθο». Προσωπικά θα το έλεγα λίγο διαφορετικά: «Δεν θυμόμαστε πάντα ό,τι μας έχει συμβεί, αλλά ό,τι θυμόμαστε μας συμβαίνει πάντα τώρα. Τα γεγονότα μάς θυμούνται ανάδρομα». Αυτή είναι η ουσία του μύθου που στοιχειώνει το επικό έργο του Άντριτς.
Από τη συνέντευξη (Monopoli.gr) που έδωσε ο σκηνοθέτης Νικήτα Μιλιβόγεβιτς, γνώριμος στο ελληνικό κοινό, μια και σκηνοθετεί στην Ελλάδα πάνω από είκοσι χρόνια, αντί άλλης εισαγωγής, μεταφέρω κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα που μας βοηθούν ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα το πνεύμα της παράστασής του. Στην ερώτηση αν θεωρεί τον εαυτό του πολιτικοποιημένο σκηνοθέτη, θα απαντήσει, λίγο σκεπτικός: «Κατά κάποιον τρόπο, ναι. Όμως δεν με ενδιαφέρει πια η άμεση αντίδραση απέναντι στην πραγματικότητα. Μερικές φορές είναι πιο έξυπνο να πεις αυτά που θέλεις με πιο έμμεσο τρόπο, λιγότερο κοινότοπο από τον στρατευμένο λόγο. Μπορώ να μιλήσω καλύτερα για το σήμερα μέσα από τα κλασικά έργα. Για παράδειγμα, ήταν πιο ενδιαφέρον να μιλήσω για την εξουσία μέσα από τη ‘Λουκρητία Βοργία’. Αν θέλω να μιλήσω για την ιστορία και τον τρόπο που επαναλαμβάνεται, το κάνω μέσα από το κείμενο του Ίβο Άντριτς για το ‘Γεφύρι του Δρίνου’, που είναι από τα πιο αγαπημένα μου. Είναι μια ιστορία με γοητευτικούς χαρακτήρες, με στοιχεία από βαλκανικούς θρύλους, όπως και το δικό σας ‘Γεφύρι της Άρτας’. Ο νομπελίστας Ίβο Άντριτς, στο έργο του αυτό, γύρω από το γεφύρι ξετυλίγει μια ιστορία τετρακοσίων ετών, από την Οθωμανική κατάκτηση μέχρι την ενσωμάτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στην αυστροουγγρική αυτοκρατορία».
Πώς, όμως, μπορούν να χωρέσουν τετρακόσια χρόνια ιστορίας σε μια παράσταση; «Πράγματι, πολλοί πιστεύουν ότι είναι αδύνατο να παρασταθεί. Όμως, απλώς χρειάζεται να μεταφράσεις από μια γλώσσα σε μια άλλη. Να κάνεις τις λέξεις να φτιάξουν εικόνες, συγκίνηση, κίνηση. Από το μυθιστόρημα του Άντριτς αξιοποιούμε εννέα κεφάλαια, τα πιο χυμώδη, τα πιο θεατρικά. Οι ηθοποιοί λειτουργούν ως συλλογικός αφηγητής της Ιστορίας, αλλά κάποιες φορές γίνονται κομμάτι της και τη ζουν. Προσπαθείς να γεννήσεις κάτι από κάτι άλλο, όπως οι αλχημιστές. Είναι μια θαυμάσια περιπέτεια»
Τι σημαίνει, όμως, η έννοια της γέφυρας; «Είναι από τις σημαντικότερες έννοιες του ανθρώπινου πολιτισμού. Είναι το σημείο επαφής με τον άλλο. Όλες οι δυνάμεις μας, όλες οι προσπάθειές μας στοχεύουν στο να φτάσουμε στην άλλη πλευρά, γιατί όλες οι ελπίδες μας βρίσκονται στην άλλη πλευρά, λέει κάπου ο Άντριτς. Για μένα, η συνάντηση με την άλλη πλευρά είναι η συνάντηση με το θεατρικό κοινό, η ελπίδα ότι θα συγκινήσω έστω και έναν θεατή με την πρότασή μου».
Η δραματική διασκευή της Ισμήνης Ραντούλοβιτς πλέκει αριστοτεχνικά πέντε από τις ιστορίες -αγάπης και θανάτου- που συγκροτούν το βιβλίο. Αυτή η διαπλοκή που μοιάζει απλή στην κλασική, τουλάχιστον, μυθιστορηματική εκδοχή, όπου τα πάντα είναι δέσμια ενός βέλους του χρόνου ευθύγραμμου «παγωμένου», μη αναστρέψιμου, με ροπή αποκλειστικά στο μέλλον, δεν είναι απλή στη μυθοδραστική εκδοχή που, σωστά, ακολούθησε ως αρμόζουσα η δραματουργός, όπου ο χρόνος δεν ρέει μόνο σε μια κατεύθυνση αλλά σε πολλές, με πισωγυρίσματα, αναστροφές, ανατροπές, και όπου τα πάντα ρει. Τη δεξιοτεχνική διασκευή της Ραντούλοβιτς εκμεταλλεύεται ο σκηνοθέτης για να στήσει μια λαμπερή, θεαματική και συνάμα ουσιώδη παράσταση, όπου πρωταγωνιστής δεν είναι μόνο το γιοφύρι αλλά και το ποτάμι, τα οποία αλληλοτέμνονται σχηματίζοντας έναν ιδεατό σταυρό από χώμα και νερό, που είναι στην πραγματικότητα ο άνθρωπος.
Με πολύ σκληρές αλλά και πολύ τρυφερές σκηνές εναλλάξ ρέει η παράσταση, σε ύφος επικό, χωρίς «διδακτισμό» αλλά αληθινά διδακτική, διάστικτη από ζωντανές λυρικές μικροαφηγήσεις. Το μνημειακό σκηνικό και το εύρημα της τοποθέτησης των θεατών ένθεν και ένθεν, παρ’ ότι δεν φέρνει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα της αμοιβαίας τους αναγνώρισης, λειτουργώντας περισσότερο ως καθρέφτης, είναι, εν τούτοις, θεατρικά δεσπόζον.
Με λειτουργικά κοστούμια – σκηνικά του Κέννυ Μακ Λέλλαν, όμορφη μουσική του Δημήτρη Καμαρωτού, ικανές χορογραφίες της Αμάλια Μπένετ, φωτισμούς του Νίκου Βλασσόπουλου. Με μια καλή, ασκημένη στο είδος ομάδα ηθοποιών, των καλών Μιχάλη Τιτόπουλου, Προμηθέα Αλειφερόπουλου, Κώστα Κορωναίου, του εξαιρετικού τυπίστα Θάνου Τοκάκη, και, κυρίως της ποιητικότατης Σοφίας Κόκκαλη σε πολλούς και διαφορετικούς ρόλους.
