“Διαδρομές... γιατί η ζωή είναι δρόμος” είναι ο τίτλος που επέλεξε το Συντονιστικό των Ομάδων Προφορικής Ιστορίας για τη 2η Γιορτή Προφορικής Ιστορίας που θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 28, το Σάββατο 29 και την Κυριακή 30 Απριλίου στο Κτήριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων στο Θησείο (Ερμού 136). Τα μέλη των Ομάδων που συμμετέχουν, ως «συλλέκτες μνήμης», θα μεταφέρουν τις βιωμένες εμπειρίες των αφηγητών τους και θα αναπαραστήσουν τις διαδρομές της ζωής τους την Παρασκευή 28 Απριλίου, από τις 4.30 το απόγευμα και το Σάββατο από τις 11.00 το πρωί, στο κτήριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, στο Θησείο, απέναντι από τον Σταθμό.
Οι αφηγήσεις προέρχονται από κατοίκους προσφυγικών συνοικιών (Ν. Ιωνία, Δουργούτι, Καρέας), από Ρομά που κατοικούν στο Χαλάνδρι, από Αλβανούς πρώτης και δεύτερης γενιάς ή από Σύρους πρόσφυγες. Η δεκαετία του ‘40 θα είναι παρούσα μέσα από τις εμπειρίες των τότε παιδιών. Μαζί με αυτούς και “απλοί” καθημερινοί άνθρωποι από τα Βριλήσσια, το Χαλάνδρι, το Μετς, το Παγκράτι κ.ά., που θα μιλήσουν για τις διαδρομές τους στην πολιτική, την εργασία, στον έρωτα. Για το τελευταίο, με το οποίο κλείνουν και οι ανακοινώσεις της Γιορτής, συνεργάστηκαν τρεις Ομάδες. Το Σάββατο, 29.4, το βράδυ έχει προγραμματιστεί να ακούσουμε μουσική και τραγούδια συντρώγοντας και συζητώντας.
Αξίζει να επισημάνουμε και την ενασχόληση των Ομάδων με έναν νέο και ενδιαφέροντα δρόμο: Την ιστορική χαρτογράφηση. Θα υπάρχουν δύο ανακοινώσεις στη Γιορτή και έχει ήδη προγραμματιστεί ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο.
Στη Γιορτή συμμετέχουν 14 Ομάδες Προφορικής Ιστορίας (ΟΠΙ). Η ίδρυσή τους αποτελεί ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο για την ελληνική κοινωνία. Κάθε ΟΠΙ δημιουργείται έπειτα από ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο 18 ωρών πάνω στις βασικές μεθοδολογικές αρχές της προφορικής Ιστορίας. Η πρώτη ιδρύθηκε το 2011 και η εξέλιξή τους ακολούθησε τους ρυθμούς της γεωμετρικής προόδου: Το τελευταίο εξάμηνο ιδρύθηκαν τέσσερις. Άνθρωποι από διαφορετικές γειτονιές, χωρίς να γνωρίζονται μεταξύ τους και χωρίς να έχουν ίδιες κοινωνικές ή πολιτικές αφετηρίες, αποφάσισαν να εκπαιδευτούν στη συλλογή προφορικών μαρτυριών.
Οι ΟΠΙ είναι προϊόντα της συγκυρίας, της πολύπλευρης κρίσης που διανύουμε. Σε περιόδους κρίσης, οι άνθρωποι επινοούν νέους τρόπους κάλυψης των αναγκών τους καθώς και νέες μορφές οργάνωσης. Γι’ αυτό, την Κυριακή, 30.4, οι ΟΠΙ θα συζητήσουν τον τρόπο οργάνωσης και δράσης τους. Το οργανωτικό σχήμα ενέχει μια ιδεολογία: Των ΟΠΙ είναι συνεργατικό.
Επιπλέον, η κρίση κατέστησε επιτακτική τη γνώση της Ιστορίας, του παρελθόντος, πάνω στο οποίο στηρίζονται οι άνθρωποι για να δουν πού βρίσκονται και -κυρίως- πού πηγαίνουν. Και τα μέλη των ΟΠΙ επέλεξαν ως μέθοδο την προφορική ιστορία, γιατί αυτή δεν έχει ως στόχο να αναπαραστήσει ένα «νεκρό» παρελθόν, αλλά να χρησιμοποιήσει το παρελθόν ως αφετηρία για να μετασχηματίσει το παρόν και να δημιουργήσει το μέλλον.
Για τα μέλη των ΟΠΙ, η συλλογή προφορικών μαρτυριών συνιστά ένα γοητευτικό ταξίδι στις ζωές των “άλλων”, το οποίο προσφέρει γνώσεις και εμπειρίες για το παρελθόν, αλλά και ένα αναστοχασμό για το “τώρα”, για τη δική τους ζωή. Μέσα από τις μαρτυρίες που συλλέγουν, αποκτούν μια διαφορετική σχέση με το παρελθόν τους και την κοινότητα, η οποία προάγει την ιστορική συνείδηση και την αυτογνωσία.
Η διαδικασία αυτή είναι κοινωνικά αναγκαία, γιατί η κρίση επέφερε μεγάλες αλλαγές στην ταυτότητα των ανθρώπων. Άλλαξε το πλαίσιο αναφοράς τους, τον τρόπο που ζούσαν ή τον τρόπο που ονειρεύονταν να ζήσουν. Ανέτρεψε τα σχέδιά τους για το μέλλον και τους έθεσε αντιμέτωπους με ένα επώδυνο παρόν. Η αλλαγή αυτής δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή (με εξαίρεση τα εκλογικά αποτελέσματα), γιατί τη ζούμε, είμαστε μέσα σε αυτή.
Ωστόσο, το κοινωνικό σώμα βρίσκεται σε μια διαδρομή αναζήτησης ταυτότητας, σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει ένα νέο αφήγημα για το παρελθόν του, ώστε να μπορέσει να οραματιστεί και να διεκδικήσει ένα καλύτερο μέλλον. Και το αφήγημα αυτό δεν μπορεί να εδράζεται σε “ένδοξους”, “λαμπρούς” προγόνους και “ήρωες / μάρτυρες”. Σε μια ωραιοποίηση και ηρωοποίηση της Ιστορίας.
Το παρελθόν είναι -κυρίως- μια κοινωνική κατασκευή που δημιουργείται με βάση τις ανάγκες του παρόντος. Και η κρίση έχει κάνει επιτακτική την ανάγκη για μια αλήθεια πιο “αληθινή” από την ακαδημαϊκή ιστοριογραφία: Τη βιωμένη εμπειρία.
Ο πόλεμος της μνήμης ενάντια στη λήθη είναι ένας πόλεμος ανάμεσα στο φως και στη σκιά. Η συλλογή προφορικών μαρτυριών διασώζει τη μνήμη και συνεισφέρει στην κοινωνική αλλαγή, γιατί σε αυτή τη διαδρομή αλλάζει τόσο αυτός που δίνει όσο και αυτός που παίρνει τη συνέντευξη και, κατ’ επέκταση, το ακροατήριο.
Η δημιουργία μιας ΟΠΙ σε μια γειτονιά θέτει τη σπουδαιότητα του τοπικού (local) απέναντι στην παγκοσμιοποίηση (global). Οι μαρτυρίες που θα παρουσιαστούν σκοπεύουν να επιστρέψουν στην κοινότητα τη «φωνή», αλλά και την αξιοπρέπειά της. Αποτελούν ένα είδος αντίστασης απέναντι στις απρόσωπες αγορές, τα funds, τις offshore, που καθορίζουν τη ζωή μας, γιατί αυτά δεν διαθέτουν μνήμη. Οι άνθρωποι όμως δεν υπάρχουν χωρίς τη μνήμη. Σε όλη τη διαδρομή της ζωής τους δημιουργούν μνημονικούς τόπους και πορεύονται μέσα από αυτούς, οραματιζόμενοι ένα καλύτερο αύριο.
*Η Τασούλα Βερβενιώτη είναι ιστορικός
