Το σημείωμα της προηγούμενης Κυριακής ήταν αφιερωμένο στη σκηνική σύνθεση του Βασίλη Βαφέα με τίτλο «Περιμένοντας», που δόθηκε στον όμορφο κήπο του Πολυχώρου «Αλεξάνδρεια» και εμπεριείχε τη μικρού μήκους αριστουργηματική βουβή ταινία «FILM» με πρωταγωνιστή τον Μπάστερ Κίτον, σε σενάριο Μπέκετ και σκηνοθεσία Άλαν Σνάιντερ (1965). Έγραφα, ανάμεσα στα άλλα, ότι αυτή η ταινία, ενσωματωμένη ιδιοφυώς στη σκηνική σύνθεση του Βασίλη Βαφέα, μας ανοίγει έναν εντελώς καινούργιο δρόμο για προσεγγίσουμε το έργο του Μπέκετ, που ξεκινάει από τον βουβό κινηματογράφο, με την εύγλωττη, σημαίνουσα σιωπή του μεστή από Λόγο, για να περάσει (όχι να προσχωρήσει), σε λίγο, στον τραυματικό και ανάπηρο λόγο χωρίς Λόγο του 20ού μας αιώνα. (Η Δύση ουδέποτε έκανε τη διάκριση λόγου και Λόγου.) Για να επιστρέψει ο Μπέκετ στα στερνά στην αστείρευτη πηγή του Λόγου, στην αμλετική, έλλογη και όχι παράλογη σιωπή ενός «ύπνου δίχως όνειρα», που μόνο θανάσιμη έκλειψη του ζωοποιού, ζώντος Λόγου και «σιωπή των αμνών» δεν μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε.
Η βασιλεία των κατσαρίδων
Αυτή η «σιωπή» του Μπέκετ, σε τίποτα, όμως, δεν έχει να κάνει με την πολυδιαφημιζόμενη «απελευθέρωση», τάχα, της καλλιτεχνικής έκφρασης (!) από το κείμενο και άλλα ηχηρά παρόμοια που μας βομβαρδίζουν. Ο Μπέκετ, στα έργα του, που εντελώς επιπόλαια κατατάχθηκαν στο «παράλογο», ακόμη και στα βουβά του δράματα, εξακολουθεί να θητεύει στη σχολή που συνδέει τη γλώσσα με τον Λόγο. Η δυτική φιλοσοφία και εν γένει σκέψη ακολούθησε δρόμο αντίθετο. Ανακάλυψε τη χρυσοφόρο νεολογική της «Αμερική» ταξιδεύοντας ανατολικά. Εμμένοντας στον κάθετο διαχωρισμό Ύπαρξης και Ουσίας, θεωρώντας χωριστά το Είναι από το Μη Είναι, το Ον από το Μη Ον, τον άνθρωπο από τη φύση, απαλλοτριώνοντας, ως επιστέγασμα, τον εργάτη από το προϊόν της εργασίας του, δημιούργησε το τέλμα της δυτικής τεχνολογικής μεταφυσικής (βλ. το προφητικό έργο του Ο’ Νηλ, «Ντιναμό»), μέσα στο οποίο βούλιαξε η ίδια κι ακόμα δεν ξέρει πώς να βγει. Για να το πω απερίφραστα, σήμερα κυβερνούν τον κόσμο κάποια «πρωτεύοντα» τετράχειρα θηλαστικά που κατέβηκαν από τα δέντρα και έγιναν απευθείας τραπεζίτες δίχως να περάσουν από τη φάση του ανθρώπου. Έπεται, φοβάμαι σύντομα, το ακόμη χειρότερο, με την ερχόμενη Τεχνητή Νοημοσύνη κ.ά. εκπτωτικά του νοήματος επι-νοήματα: η βασιλεία των κατσαρίδων, που σε κάποιες «υποσημειώσεις» έργων τους προαναγγέλλουν ο Γκόρκι και ο Τσέχοφ!
Η αμλετική «σιωπή» του Μπέκετ
Τι σχέση έχει ο Μπέκετ με όλα αυτά; Η έκλειψη του λόγου στα τελευταία του δράματα δεν αποτελεί, όπως είπα, προσχώρηση στο «μεταμοντέρνο» κίνημα αγλωσσίας, που το διαδίδουν σήμερα οι καλοθελητές τού «όλα είναι ίδια» και τα τσιράκια τους, αλλά μια προσπάθεια κάθαρσης του φρέατος του Λόγου από τα σκουπίδια με τα οποία τον γεμίζει η καθημερινή κατα-χρηστική γλώσσα. Ο Μπέκετ, στη φάση της σιωπής του λόγου, δεν απορρίπτει τον Λόγο. Απορρίπτει, αντίθετα, την απερινόητη γλώσσα τής νέας διαλεκτικής που τον φαλκιδεύει, τον οικειοποιείται, τον διαστρέφει, για να τον φέρει στα μέτρα της. Τα πρότυπά του είναι σαιξπηρικά, ιδωμένα με τα μάτια του Τζόις: ανάμεσα στον Μάκβεθ, που «δοκιμάζει» πρώτα την ακραία του, οριακή πράξη πάνω στο μοντέλο της «μιλημένης» ανθρώπινης γλώσσας για να διαπιστώσει αν την αντέχει η δομή της χωρίς να διαρραγεί και να προχωρήσει μετά..., και στον Άμλετ, που τα στερνά του λόγια είναι: «Για τα υπόλοιπα σιωπή». Ο Μπέκετ επιλέγει την αμλετική «σιωπή». Μια επιλογή καθ’ όλα, και κάτω από οποιαδήποτε εκδοχή, τραγική.
Προσπαθώ να ιχνηλατήσω ποιο είναι, ανάμεσα στα άλλα, το στοιχείο του «Περιμένοντας τον Γκοντό» που κάνει αυτό το έργο τόσο δημοφιλές και τον ομώνυμο, αναμενόμενο, μη εμφανιζόμενο ήρωά του τόσο ελκτικά προσδόκιμο. Θα δοκιμάσω πιο κάτω να διατυπώσω μια προσωπική αναγνωστική πρόταση.
Προμηθεϊκές ελπίδες
Ο Μπέκετ γράφει τα περισσότερα έργα του μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και των εφιαλτικών γεγονότων που τον συνόδευσαν. Με την απειλή του πυρηνικού ολέθρου πάντα ζωντανή, να κρέμεται πάνω από τις κεφαλές Δικαίων ή Αδίκων. Γράφει μέσα σε έναν κόσμο, και για έναν κόσμο, στερημένο από νόημα, με τον άνθρωπο ένα ασήμαντο μόριο σκόνης ριγμένο τυχαία στη δίνη ενός ακατανόητου, τυφλού, βωβού, κωφού σύμπαντος, χωρίς αρχή, μέση ή τέλος. Μια εικόνα - ιδέα που καλλιέργησαν εκ παραλλήλου τόσο οι τελευταίες ανακαλύψεις της Φυσικής όσο και οι αστοί διανοούμενοι «με τα λευκά κολάρα» με τον μηχανιστικό, ντετερμινιστικό θετικισμό τους: υπάρχει μόνο ό,τι μπορεί να αποδειχθεί «επιστημονικά», αντικειμενικά. Και με τις άλλες δηλητηριώδεις εγκεφαλικές κατασκευές τους. Ενδεικτικά, «Ο άνθρωπος είναι αυτό που τελικά γίνεται», «Η κόλαση είναι οι άλλοι» και λοιπά σχηματικά, απροσδιόνυσα λεκτικά σχήματα που «απομαγεύουν» τη ζωή. Και τη συρρικνώνουν στα δικά τους περιορισμένα / περιοριστικά μέτρα. Ο Μπέκετ δεν έχει τίποτα να κάνει με όλα αυτά. Το όραμά του δεν περιορίζεται στον υπάρχοντα, εν πολλοίς φτιαχτό, «ορίζοντα των γεγονότων» που ορίζουν την καθημερινότητά μας. Αντίθετα, ξεπερνάει «συστημικά» το ποσοτικό άθροισμά τους χάριν της ποιοτικής και ποιητικής τους σύστασης για να παράσχει στον άνθρωπο προμηθεϊκές ελπίδες.
Μακρηγόρησα, αλλά για να ολοκληρωθούν τα πιο πάνω, για να διατυπώσω την αναγνωστική μου πρόταση και για να προχωρήσω στην αποτίμηση της παράστασης του «Γκοντό» στη σκηνοθεσία Κακλέα, θα χρειαστεί άλλο ένα σημείωμα. Υπομονή έως την επόμενη Κυριακή…
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
