Του Αντώνη Ν. Φράγκου
Λογοτεχνικά βιβλία που περιγράφουν γλαφυρά την κατάσταση στα τελευταία χρόνια της περίφημης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και στα πρώτα χρόνια του ναζιστικού καθεστώτος - με τον Κλάους Μαν να παραλλάσσει τον γνωστό μύθο του Φάουστ και τον Έριχ Κέστνερ να αφηγείται την ιστορία του ηθικολόγου Φάμπιαν.
Το γνωστό έργο του Κλάους Μαν, γιου του σπουδαίου Τόμας Μαν, ο «Μεφίστο» (Εκδ. Έρμα), σε πλαστική μετάφραση της Σοφίας Αυγερινού και επίμετρο του Δημήτρη Τσεκούρα, παραλλάσει τον μύθο του Φάουστ, ένθα ο φιλόδοξος ηθοποιός Χέντρικ Χέφγκεν, ένθερμος θιασώτης ριζοσπαστικών σοσιαλιστικών ιδεών, μεταλλάσσεται σε βασικό μοχλό της ναζιστικής προπαγάνδας αναρριχώμενος έως τον διευθυντικό θώκο του κρατικού θεάτρου. Ο Μαν παρακολουθεί τον Χέφγκεν από τη θητεία του σε κάποιο θίασο του Αμβούργου, ντοκουμεντάρει αριστοτεχνικά τον τρόπο ζωής στην ύστερη Δημοκρατία της Βαϊμάρης - καθώς μέσα από το προσωπικό του θεάτρου αναδεικνύονται διαφορετικές πολιτικές στάσεις. Εξαιρετικά διαμορφωμένοι χαρακτήρες - κάποιοι παραπέμπουν σε υπαρκτά πρόσωπα, όπως και ο βασικός ήρωας του βιβλίου, ο οποίος παρά τη διαρκή του ενσωμάτωση στο ναζιστικό καθεστώς, προσπαθεί και βρίσκει δικαιολογίες σε κάθε κίνηση υποταγής του. Διάφοροι φίλοι και συνεργάτες εξαφανίζονται· ή ίδια του η γυναίκα αυτοεξορίζεται. Αμφιβολίες έχει, αλλά η τρέλα του για την εξουσία, για τη δόξα, τον οδηγεί όλο και πιο βαθιά στη φρίκη του Τρίτου Ράιχ. Η αφήγηση του Μαν ακροπατεί ανάμεσα στον οξύ σαρκασμό και την υπέρμετρη οργή -ο λόγος του συχνά καταιγιστικός, υπονομευτικός και ανατρεπτικός-, ένα έργο με διαχρονική ισχύ, καθώς διαπραγματεύεται τις σχέσεις τέχνης και εξουσίας, ηθικής και πολιτικής. Η αίσθηση του τρόμου πανταχού παρούσα, έντονη και στον ίδιο τον Χέφγκεν· μια λάθος κίνηση μπορεί να τον ρίξει στην κόλαση όπως αρκετούς από τους συνεργάτες του.
Η εισαγωγή, το πρελούδιο, που αναφέρεται στο 1936, με την παράθεση της δεξίωσης του πρωθυπουργού των ναζί Γκαίρινγκ και τη συμμετοχή του Γκαίμπελς, αποτελεί σπάνιο κομμάτι περιγραφής της ναζιστικής ψυχοσύνθεσης. Ο Μαν εκδίδει το μυθιστόρημά του στα 1936 αλλά στη Γερμανία θα αργήσει πολύ να κυκλοφορήσει, διότι οι συγγενείς των υπαρκτών προσώπων θα τον πάνε στη λεγόμενη "Δίκη του Μεφίστο". Όμως, ο Κλάους Μαν έχει αυτοκτονήσει τον Μάιο του 1949, μόλις 42 χρόνων, μην αντέχοντας όλον αυτόν τον εφιάλτη που επέβαλε ο ναζισμός.
Στο χείλος της αβύσσου
Θέματα ηθικής θίγει και το βιβλίο του Έριχ Κέστνερ «Στο χείλος της αβύσσου» (Εκδ. Πόλις) -σε εξαιρετική μετάφραση της Άντζης Σαλταμπάση-, βιβλίο που κυκλοφόρησε στη Γερμανία το 1931. Ο δημοφιλής τότε ποιητής και συγγραφέας αναγκάστηκε όχι μόνο να αλλάξει τον τίτλο του μυθιστορήματος, σε «Φάμπιαν, η ιστορία ενός ηθικολόγου», αλλά και να αφαιρέσει ένα ολόκληρο κεφάλαιο λόγω της αθυροστομίας του ήρωα του σχετικά με τις σεξουαλικές περιγραφές αλλά και τις πολιτικές του νύξεις. Τούτων δοθέντων και παρά την πλήρη απόρριψή του από τα συντηρητικά έντυπα, η «Άβυσσος» πούλησε πάνω από 30.000 αντίτυπα. Ο Κέστνερ δεν ευτύχησε να το δει ποτέ ολοκληρωμένο και είναι μόλις πριν λίγα χρόνια που στάθηκε δυνατό να εκδοθεί όπως θα το ήθελε ο δημιουργός του. Ίσως το πιο σημαντικό του πόνημα, αναφορά κάνει στη ζωή του Φάμπιαν, καρδιακού, φιλόλογου, πρώην διαφημιστή, καθώς περιφέρεται στο Βερολίνο της νύχτας. Είναι αρχές του '30, οι κοινωνικές συγκρούσεις διαρκώς οξύνονται, ενώ παράλληλα η θαυμαστή ελευθεριότητα της πρωτεύουσας συνάδει με την ογκούμενη πολιτική βία. Υπάρχει διάχυτη απαισιοδοξία, ψυχολογικό αδιέξοδο, καλπάζουσα φτώχεια, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι στην πόλη να λειτουργούν ως να μην υπάρχει αύριο - να επιδίδονται σε κάθε είδος καταχρήσεων προκειμένου να δραπετεύσουν από τη γενικευμένη παρακμή. Μια διάχυτη ανηθικότητα, στην οποία ο Φάμπιαν αντιτάσσεται θέλοντας να παραμείνει ένας ηθικός άνθρωπος. Λεπτή σάτιρα, ανωριμότητα, αφέλεια αλλά, παράλληλα, καίριες παρατηρήσεις και σκεπτικισμός δημιουργούν σουρεαλιστικές συζητήσεις και εικόνες. Ο Κέστνερ εκπροσωπεί τον μέσο άνθρωπο, της κοινής λογικής, με πνευματικό εφόδιο τον Γερμανικό Διαφωτισμό - τον μοναχικό παρατηρητή που όλα τα κριτικάρει από τη σκοπιά του. Τραγικός και αστείος συνάμα, ο Φάμπιαν δίνει την ευκαιρία στον δημιουργό του να περιγράψει την πολυσύνθετη εικόνα του Βερολίνου πριν την έλευση των ναζί. Οι οποίοι έκαψαν βιβλία του συγγραφέα παρουσία του και τον συνέλαβαν δυο φορές. Κατά τη διάρκεια του Τρίτου Ράιχ, ο Κέστνερ έγραφε με ειδική άδεια και με ψευδώνυμο μέχρι το 1943, ένθα και του επέβαλαν πλήρη απαγόρευση δημοσίευσης των έργων του.
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
