Του Πάνου Σκουρολιάκου*
Για τους ηθοποιούς της γενιάς μου η Ασπασία Παπαθανασίου ήταν ένας ζωντανός θρύλος. Για τους νεαρούς ηθοποιούς της περιόδου της χούντας ήταν μια σπουδαία τραγωδός, εντελώς διαφορετική από αυτούς που ξέραμε εντός Ελλάδος, εντός Εθνικού Θεάτρου και εντός Επιδαύρου. Η Ασπασία ήταν εξόριστη. Ήταν η ταγματάρχης του ΕΛΑΣ Αθήνας που δεν τη χρειαζόταν η πατρίδα της.
Ήταν μια πρωταγωνίστρια που εξ ανάγκης έκανε μια καριέρα παράλληλη προς το ελληνικό θέατρο. Η μη αποδοχή της από τους συντηρητικούς «συντονιστές» της θεατρικής ζωής στη μετεμφυλιακή Ελλάδα την ανάγκασε να στραφεί προς τα έξω και να μεταφέρει στα πέρατα του κόσμου τους στίχους των αρχαίων τραγικών ποιητών μας.
Το 1957 μαζί με τον σπουδαίο σκηνοθέτη Δημήτρη Ροντήρη ιδρύουν το «Πειραϊκό Θέατρο» ταξιδεύοντας τις παραστάσεις τους στην αρχαία ελληνική τραγωδία σε δεκάδες χώρες. Το παγκόσμιο κοινό έρχεται σε επαφή με την παραστασιακή διάσταση των τραγικών ποιητών, που μέχρι τότε τους απολάμβανε κυρίως μέσα από τα διαβάσματά του.
Παρότι αυτό που έβλεπε ήταν σε μια γλώσσα που δεν κατανοούσε, τα ελληνικά δηλαδή, η σκηνοθεσία του Ροντήρη, με τον επιμελημένο μετρικά και εκφραστικά τρόπο της, τους μετέφερε στο μεγαλείο της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Εδώ λοιπόν η συμβολή της Ασπασίας Παπαθανασίου ήταν καταλυτική. Με το σπουδαίο ταλέντο της, τη γνώση του είδους και την πρωτογενή, δική της δημιουργία, αναδείκνυε τις ηρωίδες της τραγωδίας με δύναμη, πληρότητα και διάσταση ποιητική.
Η "Ηλέκτρα" του Σοφοκλή απελευθερωνόταν από τις σελίδες των βιβλίων σε πολλές και διαφορετικές μεταφράσεις για να αποκτήσει σάρκα και οστά μέσα από την Παπαθανασίου και να μαγέψει το κοινό της όπου Γης. Να το κάνει κοινωνό του ελληνικού πολιτισμού και να πετύχει ώστε αυτό το παγκόσμιο ακροατήριο να αγαπήσει την Ελλάδα.
Κατά τη διάρκεια της χούντας παραμένει αυτοεξόριστη συνεργαζόμενη με σπουδαία θέατρα του εξωτερικού, όπως το Θέατρο «Μαγιακόφσκι» της Μόσχας, την Όπερα του Κόβεν Γκάρντεν στο Λονδίνο κ.ά.
Με την επάνοδο της δημοκρατίας στη χώρα μας έρχεται πίσω και δημιουργεί την Πνευματική και Καλλιτεχνική Εταιρεία «Δεσμοί». Δίνει παραστάσεις σε όλη την Ελλάδα. Λειτουργεί εργαστήρια αρχαίου δράματος, πάντα δυνατή, με ιδέες και φλόγα για πολιτιστική δημιουργία.
Πολλά χρόνια μετά, στο τέλος της δεκαετίας του 1990, είχα τη χαρά να διευθύνω το ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης στη Λαμία. Εκεί δημιουργήσαμε έναν ενδιαφέροντα, νομίζω, θεσμό. Το «Φεστιβάλ για Σολίστες και Πρωταγωνιστές», μια θεατρική γιορτή για μονοπρόσωπες παραστάσεις. Η Ασπασία Παπαθανασίου μας τίμησε δύο φορές. Η πρώτη ήταν και στην έναρξη του Φεστιβάλ, τον Μάιο του 1998. Συμμετείχε με τον θεατρικό μονόλογο του Κίγκο Ντε Κιάρα «Ελεονώρα Ντούζε».
Ήταν τότε 80 χρόνων. Ερμήνευσε τη σπουδαία ομότεχνό της με νεανική δύναμη και διάθεση. Είχε δηλώσει τότε ότι αισθάνεται πως τα λόγια της Ντούζε θα μπορούσε να τα πει κάθε ηθοποιός. Η Ασπασία ήταν ποτισμένη με την αγάπη για τη συντεχνία του θεάτρου, για τις απαιτήσεις που έχει αυτή η συντεχνία από τα μέλη της, τις δυσκολίες και τις χαρές που επιφυλάσσει.
Επέστρεψε στο Φεστιβάλ ξανά το 2002 ερμηνεύοντας την Ισμήνη του Γιάννη Ρίτσου. Πώς να μην είναι καθηλωτική! Ο θεατής είχε την ευκαιρία να ζήσει μπροστά του, στη σκηνή, την ιστορία του τόπου να τέμνεται μέσα από κορυφαίες προσωπικότητες αυτής της ίδιας της ιστορίας. Η Ισμήνη, η κόρη του Οιδίποδα, συναντιέται με τον Γιάννη Ρίτσο, τον μέγιστο ποιητή της νεότερης Ελλάδας, και με τη σπουδαία ηθοποιό Ασπασία Παπαθανασίου που υπήρξε συναγωνίστρια και πολιτική σύντροφος του Ρίτσου τότε που τα οράματα για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη ήταν αθώα και δυνατά.
Η Ασπασία έφυγε αθόρυβα, πλήρης ημερών, στα 102 χρόνια της. Ένας αιώνας σε αυτό τον κόσμο πλούτισε από το πέρασμά της στη ζωή. Και αυτοί που την είδαν κάποτε στο θέατρο αλλά και όσοι δεν έτυχε να τη δουν της οφείλουμε ένα κομμάτι από τα καλά των ημερών μας...
* Βουλευτής Ανατολικής Αττικής και τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
