Tου Δεδε Λιώνη
Η επίκαιρη επερώτηση που κατέθεσαν 42 βουλευτές της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ για μια σειρά από ζητήματα που αφορούν την ασκηθείσα πολιτική το τελευταίο οκτάμηνο στο υπουργείο Πολιτισμού αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο την προσπάθεια της κυβέρνησης να εργαλειοποιήσει τον Πολιτισμό και να δημιουργήσει εντελώς νέες συνθήκες συμβατές και σύμφωνες με τις νεοφιλελεύθερες αγκυλώσεις και ιδεοληψίες της. Τριαντατρία ερωτήματα συνθέτουν τα βασικότερα ζητήματα της διακεκαυμένης ζώνης του Πολιτισμού και τις μεγάλες ανατροπές που επιχειρούνται από τη στιγμή που ανέλαβε η νέα κυβέρνηση. Ανατροπές που κινούνται προς την κατεύθυνση της άλωσης του δημόσιου χαρακτήρα του Πολιτισμού. Ας σταθούμε σε μερικά από αυτά.
Βλέπουμε στην επερώτηση να επισημαίνεται η ιδέα περί δανεισμού από το Βρετανικό Μουσείο των κλαπεισών αρχαιοτήτων της Ακρόπολης. Για το συγκεκριμένο θέμα φαίνεται ότι η κυβέρνηση εντελώς ερασιτεχνικά αλλάζει εκ βάθρων την πάγια θέση της χώρας για την ανέκκλητη επιστροφή των συγκεκριμένων Γλυπτών στον τόπο καταγωγής τους «ξεχνώντας» και τα στοιχειώδη, ότι γι' αυτόν κυρίως τον λόγο η ελληνική πολιτεία προχώρησε στην ανέγερση του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως.
Δεν αξίζει τέτοια τύχη στα μουσεία μας
Το τελευταίο διάστημα στη δημόσια συζήτηση επανεισάχθηκε μια ιδέα από τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Είναι η πρόταση για τον ακρωτηριασμό του υπουργείου Πολιτισμού με την αποκοπή των δέκα μεγαλύτερων κρατικών μουσείων (μεταξύ αυτών το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης κ.ά.), χωρίς μέχρι στιγμής να έχει παρουσιαστεί πλάνο, στρατηγικός σχεδιασμός, μελέτη βιωσιμότητας, μελέτη σκοπιμότητας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα λογικό παράδοξο: έχει παρουσιαστεί η απάντηση, η μετατροπή δηλαδή των μουσείων σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, αλλά δεν έχει τεθεί το πρόβλημα: για ποιο λόγο πρέπει να αλλάξει ο τρόπος λειτουργίας των μουσείων μας; Αλήθεια είναι ότι έχουν ακουστεί κάποια ψελλίσματα περί τόνωσης της εξωστρέφειας, περισσότερης ευελιξίας, τέλος, ότι θα αυτοχρηματοδούνται. Πρόκειται για ρηχά επιχειρήματα, κενά σημασίας. Όποιος υποστηρίζει ότι τα ελληνικά μουσεία δεν είναι εξωστρεφή προφανώς δεν έχει αντίληψη του ανταποδοτικού προς την κοινωνία έργου που παράγεται διαχρονικά στα ελληνικά μουσεία, των διεθνών βραβεύσεων που έχουν λάβει ακριβώς λόγω των εξωστρεφών δράσεων τους.
Για το ζήτημα της διοικητικής ευελιξίας, το μόνο που μπορεί να φανταστεί κανείς είναι ότι αποφάσεις θα παίρνουν τα διορισμένα Διοικητικά Συμβούλια (από ποιον άραγε;) κι όχι η φυσική ιεραρχία, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα. Σημειώνω ότι το τελευταίο οκτάμηνο είδαμε και σε άλλους τομείς της Δημόσιας Διοίκησης, π.χ. στον χώρο της Υγείας, τραγελαφικές καταστάσεις με διορισμένους από υπουργούς προέδρους και Δ.Σ. σε νοσοκομεία, που είναι ΝΠΔΔ. Αυτονόητα ο κατακερματισμός της διοικητικής ύλης μαζί με την απόλυτη εξάρτηση όσων θα διοριστούν από το κέντρο που θα τους διορίζει εισάγει ακόμα έναν αρμό εξάρτησης και δημιουργίας παράλληλων δικτύων άσκησης πολιτιστικής πολιτικής, απόλυτα ελεγχόμενων από κομματικά κέντρα αποφάσεων. Δεν αξίζει τέτοια τύχη στα μουσεία μας. Το τελευταίο επιχείρημα δε περί οικονομικής αυτοτέλειας δεν αντέχει σε σοβαρή κριτική. Είναι παγκοίνως γνωστό ότι, σε όποιο μοντέλο πολιτιστικής διαχείρισης κι αν κοιτάξει κανείς, πολιτιστικοί οργανισμοί δεν μπορούν να είναι αυτοχρηματοδοτούμενοι παρά μόνο πλήρως εξαρτημένοι από χορηγίες, επιχορηγήσεις, δωρεές ή σύγχρονους μαικήνες. Υπάρχει όμως και μια «κρυφή παράμετρος»: γνωρίζουμε ότι τα έσοδα από μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους έχουν αναδιανεμητικό χαρακτήρα. Αν αφαιρεθούν, όπως και θα γίνει, τα έσοδα των δέκα μεγαλύτερων μουσείων από τον συνολικό κορβανά του ΤΑΠ, οι δαπάνες που καλύπτουν, από ποια κονδύλια θα καλυφθούν; Αυτό το σχέδιο θα οδηγήσει σε οικονομική αιμορραγία το ΥΠΠΟΑ, καθώς τα μελλοντικά ΝΠΔΔ θα επιχορηγούνται για να αντεπεξέλθουν στα έξοδά τους και τα έσοδά τους δεν θα συμβάλλουν στην κάλυψη των υπολοίπων αναγκών.
Η ανεξαρτησία των γνωμοδοτικών οργάνων
Στο πεδίο των θεσμικών παρεμβάσεων τα παραδείγματα είναι πολλά, αλλά θα σταθούμε σ' αυτό που μετ' επιτάσεως θίγει και η ερώτηση των βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ, την πρόσφατη αλλαγή της γνωμοδότησης του ΚΑΣ περί της απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων στον σταθμό μετρό Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη. Το ιστορικό είναι γνωστό. Πέραν του γεγονότος ότι η λύση που προτάθηκε βρίσκει αντίθετη την ελληνική και διεθνή αρχαιολογική κοινότητα, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, αλλά και φορείς της κοινωνίας των πολιτών, τμήματα πανεπιστημίων, συλλόγους εργαζομένων στο ΥΠΠΟΑ, εισάγει το ζήτημα της ανεξαρτησίας των συλλογικών γνωμοδοτικών οργάνων στο ΥΠΠΟΑ. Τα μέλη αυτών των οργάνων διορίζονται με θητεία από τον εκάστοτε υπουργό, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.3028/2002. Είναι καιρός, ακριβώς για να διαφυλαχθεί η αξιοπιστία, να αναζητήσουμε διαφορετικό τρόπο στελέχωσης του ΚΑΣ, του ΚΣΝΜ και του Συμβουλίου Μουσείων, ώστε να αποτελούν πραγματικά ανεξάρτητα συλλογικά γνωμοδοτικά όργανα και να περιοριστεί η επιρροή του πολιτικού παράγοντα μόνο στο σημείο της αποδοχής ή μη της κατά περίπτωση γνωμοδότησης. Αλλιώς θα βρεθούμε ξανά μπροστά στο θλιβερό φαινόμενο το ίδιο όργανο, αλλά με διαφορετική σύνθεση κατά την αλλαγή των πολιτικών συσχετισμών, να λαμβάνει εκ διαμέτρου αντίθετες γνωμοδοτήσεις.
Υπάρχουν μια σειρά άλλα θέματα που δείχνουν ότι η πολιτική που εφαρμόζεται είναι πρόχειρη, αναποτελεσματική και σε πολλές περιπτώσεις επιζήμια για την οικονομική ωφέλεια που μπορεί να έχει το Δημόσιο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση των ψηφιακών απεικονίσεων των μνημείων της χώρας. Μέχρι πρόσφατα, οποιοσδήποτε ιδιώτης επιθυμούσε να χρησιμοποιήσει απεικονίσεις των μνημείων για δικούς του σκοπούς, π.χ. μια διαφήμιση, όφειλε να ζητάει άδεια αλλά και να αποδίδει στο Ελληνικό Δημόσιο τέλη. Με ακροβασίες περί αναπαραστάσεων και απεικονίσεων από την τωρινή πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ, δόθηκε η δυνατότητα σε όποιον επιθυμεί να χρησιμοποιεί ατελώς αναπαραστάσεις μνημείων για δικούς του εμπορικούς σκοπούς. Αποστερείται λοιπόν το Δημόσιο από μια σημαντική πηγή εσόδων, ειδικά την εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης και της εισόδου των ψηφιακών τεχνολογιών στην καθημερινότητά μας. Η συγκεκριμένη απόφαση έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τον διακηρυγμένο σκοπό περί αυτοχρηματοδότησης και δίκαια αναρωτιέται κανείς, για ποιον λόγο μεγάλες πολυεθνικές μπορούν να μην καταβάλλουν τέλη για τη χρήση του πολιτιστικού πλούτου της χώρας.
Αποκοινωνικοποίηση
Όπως αναδεικνύεται μέσα από την επίκαιρη επερώτηση των βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ, ο Πολιτισμός τελικά παύει, στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού, να αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες του κοινωνικού κράτους. Σταδιακά βλέπουμε να ξεδιπλώνονται οι πτυχές ενός συνολικού σχεδιασμού, που έχει να κάνει με την αποκοινωνικοποίηση του Πολιτισμού, όπως τον γνωρίσαμε από τη Μεταπολίτευση και μετά. Είναι ζητούμενο για την Αριστερά αν θα επιτρέψει να εφαρμοστεί αυτό το σχέδιο ή θα εργαστούμε για την υπεράσπιση των πολιτιστικών αγαθών, του δημόσιου και δημοκρατικού τους χαρακτήρα.
Ο Πολιτισμός παύει, στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού, να αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες του κοινωνικού κράτους. Σταδιακά βλέπουμε να ξεδιπλώνονται οι πτυχές ενός συνολικού σχεδιασμού, που έχει να κάνει με την αποκοινωνικοποίηση του Πολιτισμού, όπως τον γνωρίσαμε από τη Μεταπολίτευση και μετά
