Κείμενο - φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Σάββατο 15 Ιουνίου 1940. Συγκλονισμένη η παγκόσμια κοινή γνώμη ενημερώνεται από τις εφημερίδες για την χθεσινή πτώση του Παρισιού που περιέρχεται και αυτή στην κατοχή των Γερμανών. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί σε ολόκληρο τον πλανήτη τη σημαντικότερη είδηση των ημερών. Έτσι, ειδησεογραφικά θα περάσει σε δεύτερη μοίρα μια άλλη επιθετική πράξη. Πρόκειται για τη σημερινή επίθεση των Σοβιετικών στο Μασλένκι, στα λετονικά σύνορα όπου δολοφονούν δύο πολίτες και τρεις φρουρούς, απαγάγοντας ακόμη 10 ένστολους και 27 απλούς πολίτες, παίρνοντάς τους ομήρους στη Σοβιετική Ένωση. Το Σύμφωνο συνεργασίας Ναζί και Σοβιετικών της 23ης Αυγούστου 1939 για τη μοιρασιά της Ανατολικής Ευρώπης, το "Ρίμπεντροπ - Μολότωφ", συνεχίζεται με μία ακόμη αρπαγή εδαφών για 289η συνεχή ημέρα, από την εισβολή των Γερμανών στην Πολωνία.
Δύο ημέρες αργότερα, ο διαβόητος Αντρέι Βισίνσκι, ο εισαγγελέας ο οποίος κατεδίωξε συστηματικά τα προηγούμενα χρόνια εκατοντάδες χιλιάδες στελέχη του ΚΚΣΕ και ανώτερους αξιωματικούς που αρνούνταν να δηλώσουν υποταγή στο καθεστώς του Στάλιν, παρουσιάζεται ενώπιον του Λετονού προέδρου Κάρλις Ουλμάνις, ο οποίος μάλιστα θα πεθάνει δύο χρόνια αργότερα εξόριστος στη Ρωσία όπου θα υποβληθεί σε καταναγκαστικά έργα χωρίς να αποκαλυφθεί ο πραγματικός τόπος ταφής του, συστηνόμενος ως ο εκπρόσωπος του "καινούργιου αφεντικού".
Κυριακή 22 Ιουνίου 1941, ξημερώματα. Ο Γερμανικός στρατός εισβάλλει από τα λιθουανικά εδάφη στη Λετονία έχοντας παρατάξει ένα ευρύτατο μέτωπο. Στα επόμενα τρία χρόνια 66.000 Λετονοεβραίοι, και 19.000 Γερμανοί, Αυστριακοί και Τσέχοι Εβραίοι, μαζί με άγνωστο αριθμό Λιθουανών και Ούγγρων Εβραίων, αντιναζί και κομμουνιστών, θα πέσουν θύματα της ναζιστικής ωμότητας.
Αναμνήσεις ζόφου
Κυριακή 15 Οκτωβρίου 1944. Το 1ο Βαλτικό Μέτωπο όπως μετονομάσθηκε το Μέτωπο Καλίνιν ξεκινά την κατάληψη της Ρίγας η οποία ολοκληρώνεται 48 ώρες αργότερα. Αν και οι Γερμανοί αποχωρούν, ο ευφημισμός "απελευθέρωση" μόνο ως μαύρο χιούμορ μπορεί να θεωρηθεί, αφού οι Ρώσοι "ελευθερωτές" θα αποδειχθούν στρατός κατοχής για τους κατακτημένους Λετονούς έως την κατάρρευση του λεγόμενου "υπαρκτού σοσιαλισμού" μισόν αιώνα αργότερα.
Αυτή είναι η τραγική ιστορία της χώρας από τον Ιούλιο του 1940 έως τις 21 Αυγούστου του 1991 οπότε μετά το αποτυχημένο κου ντ' ετά των σκληροπυρηνικών στη Μόσχα θα διακηρυχθεί η Ανεξαρτησία της Δημοκρατίας της Λετονίας, και ενώ θα έχει παρέλθει μισός αιώνας στη διάρκεια του οποίου η χώρα έχει γνωρίσει τρεις διαδοχικές κατοχές. Την Πρώτη Σοβιετική Κατοχή του Ιουλίου του 1940, τη Ναζιστική Κατοχή του Ιουνίου του 1941 και τη Δεύτερη Σοβιετική Κατοχή του Οκτωβρίου του 1944.
Πέμπτη 1 Ιουλίου 1993. Λίγους μήνες αφότου ο Παόυλις Λάζντα, καθηγητής Ιστορίας του Ω Κλαιρ, παραρτήματος του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν, υπέβαλε τη σχετική εισήγηση στο υπουργείο Πολιτισμού της Λετονίας, εγκαινιάζεται το Μουσείο Κατοχής της Λετονίας όπου εκτίθενται τεκμήρια, φωτογραφικά ντοκουμέντα, έγγραφα, μαρτυρίες, ψηφιοποιημένο αρχείο, αντικείμενα και πληθώρα υλικού για τις ναζιστικές και σοβιετικές ωμότητες σε βάρος του λετονικού λαού της περιόδου 1940-1991. Αρχικά εκτίθεται υλικό της διετίας 1940-1941 και σταδιακά αυτό θα εμπλουτιστεί περιλαμβάνοντας πάνω από 60.000 εκθέματα που καλύπτουν όλη την 51ετία.
Ρίγα, Τρίτη 20 Αυγούστου 2013. Λίγο μετά τις 3 το μεσημέρι επισκέπτομαι το Μουσείο της Κατοχής της Λετονίας. Το επισκέπτονται εθιμοτυπικά, όπως θέλει το πρωτόκολλο, ξένοι ηγέτες, διπλωμάτες και αντιπροσωπείες που έρχονται επισήμως στη χώρα. Ειρωνεία της τύχης ήθελε τα εκθέματα και τα αρχεία να εκτεθούν σε κτήριο σχετιζόμενο άμεσα με το σοβιετικό παρελθόν. Χτίστηκε το 1971 για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Λένιν και ως το 1991 χρησίμευσε ως μουσείο αφιερωμένο στους Λετονούς πυροβολητές του Κόκκινου Στρατού. Και για να ολοκληρωθεί η ειρωνεία, η λετονική κυβέρνηση αποφάσισε να μεταφερθεί το μουσείο εντός του 2020 στο κτήριο της πρώην πρεσβείας των ΗΠΑ.
Από τα πρώτα κιόλας εκθέματα συμπεραίνω ότι οι πληροφορίες που παρατίθενται για όλα τα ιστορικά κεφάλαια που παρατίθενται και γενικότερα η παρουσίαση της εισβολής των Ναζί και της Σοβιετικής κατοχής είναι αμερόληπτη. Τα εκθέματα παρουσιάζουν μια μακρόχρονη ιστορία τρόμου που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στην Ευρώπη. Όπως λόγου χάριν το έγκλημα της εκτόπισης περισσοτέρων των 50.000 Λετονών στην Σιβηρία από το 1941.
Έκθεμα ευγνωμοσύνης ένα ταμπλό με τις σημαίες 16 κρατών που συμπαραστάθηκαν στον λετονικό λαό μη αναγνωρίζοντας την κατοχή. Γαλλία, Αυστραλία, Καναδάς, Πολωνία, Βατικανό, ΗΠΑ, Βρετανία, Τουρκία, Δανία, Ιρλανδία, Βέλγιο, Ισπανία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Φινλανδία, Ελλάδα
Η συλλογή είναι τεράστια. Πλούσιο φωτοακουστικό υλικό, πάνω από 2.000 βιντεοσκοπημένες μαρτυρίες φυλακισμένων και εξορισθέντων και ένας διψήφιος αριθμός αποκαλυπτικών φιλμ για την υπερπενηντακονταετή ταλαιπωρία των Λετονών σε λετονικά, γερμανικά, ρωσικά και αγγλικά. Ο φωτισμός είναι χαμηλός, υποβλητικός. Κυριαρχούν άσπρο και μαύρο σε τοίχους, φωτογραφίες, έγγραφα και φιλμς, με τη "διχρωμία" αυτή να "σπάει" από άλλα δύο χρώματα που οξύνουν το αίσθημα του ζόφου. Το χακί των στρατιωτικών στολών και το κόκκινο. Κόκκινα παραλληλόγραμμα ταμπλό σε κάθετη διάταξη που θυμίζουν σημαίες και λάβαρα των εταίρων του Συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότωφ, έχοντας στο κάτω μέρος είτε σφυροδρέπανο είτε σβάστικα. Και κυρίως πολλές ασπρόμαυρες φωτογραφίες θυμάτων και λιγότερες των θυτών. Με πιο συγκλονιστικό το υλικό για τη ζωή στα στρατόπεδα εργασίας της Σιβηρίας και την καθημερινή αγωνιώδη επίπονη προσπάθεια των εξορισθέντων να επιβιώσουν φυσικά, ηθικά και ψυχολογικά στο αφιλόξενο παγωμένο περιβάλλον.
Αποχωρώντας προσέχω ένα ταμπλό με τις σημαίες 16 κρατών που συμπαραστάθηκαν στον λετονικό λαό μη αναγνωρίζοντας την κατοχή. Γαλλία, Αυστραλία, Καναδάς, Πολωνία, Βατικανό, ΗΠΑ, Βρετανία, Τουρκία, Δανία, Ιρλανδία, Βέλγιο, Ισπανία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Φινλανδία, Ελλάδα.
