Κείμενο - φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Βραζιλία, Παρασκευή 15 Νοεμβρίου 1889. Ο στρατηγός Μανουέλ Ντεοντόρου ντα Φονσέκα ανατρέπει τον αυτοκράτορα Πέτρο Β' τον Μεγαλόψυχο στο αποκορύφωμα της δημοτικότητάς του, παρότι έχει ήδη κλείσει 52 έτη παραμονής του στον θρόνο, και ανακηρύσσει την χώρα δημοκρατία. Από την ημέρα αυτή και ώς την 24η Οκτωβρίου 1930, οπότε το γνωστό ως "Revolução de 1930", πραξικόπημα θα σηματοδοτήσει την έναρξη της δεκαπενταετούς "Περιόδου Βάργκας", θα διαρκέσει η λεγόμενη Ρεπούμπλικα Βέλια, η "Παλαιά Δημοκρατία".
Η Ρεπούμπλικα Βέλια, όπως θα ονομαστεί από τους ιστορικούς, μόνο κατ' όνομα είναι "δημοκρατία". Στην ουσία, τη χώρα κυβερνά ένα ολιγαρχικό σύστημα γνωστό ως Κορονελίσμο. "Κορονέλ" σημαίνει "Συνταγματάρχης" και στην προκειμένη περίπτωση "αφεντικό", όπως αποκαλούν οι ντόπιοι τους μεγαλοτσιφλικάδες της Παλαιάς Δημοκρατίας. Σε όλην αυτήν την περίοδο, δύο κατηγορίες από αυτούς διαθέτουν τον μεγαλύτερο πλούτο. Είναι το φεουδαρχικό και εμπορικό κατεστημένο του Σάο Πάουλο, το οποίο πλουτίζει από την βιομηχανία του καφέ, και το επιχειρηματικό καρτέλ του Μίνας Γεράις το οποίο ευημερεί χάρη στη γαλακτοβιομηχανία. Η δυαρχία αυτή στην οικονομική και πολιτική ζωή της Βραζιλίας θα ονομαστεί, αρχικά από καθηγητές στα σχολεία προκειμένου να θυμούνται οι μαθητές τα προϊόντα της πατρίδας τους, "café com leite", δηλαδή "Καφές με Γάλα", όρος ο οποίος θα καθιερωθεί πολιτικά για να περιγράψει αυτήν τη συμμαχία.
Λεπτομέρεια από ανθρωπομορφικό γλυπτό στην πρόσοψη του θεάτρου
Όσο αυτές οι δύο πολιτείες ανεβοκατεβάζουν Προέδρους, ο πλούτος τους αυξάνεται. Ειδικά το Σάο Πάουλο, τη δεκαετία του 1890 διπλασιάζει τον πληθυσμό του, ο οποίος το 1928 θα υπερβεί το ένα εκατομμύριο. Η ανάπτυξη αντανακλάται συν τοις άλλοις και στα επιβλητικά κτήρια και τις επαύλεις που ανεγείρονται και στις λεωφόρους που διανοίγονται στην πόλη, όπως είναι η περίφημη Αβενίδα Παουλίστα. Ανάμεσα στα κτήρια που ανεγείρονται την περίοδο αυτή είναι και το Δημοτικό Θέατρο.
Τρίτη 26 Νοεμβρίου 1911. Η αριστοκρατία του Σάο Πάουλο υποδέχεται με ενθουσιασμό τα εγκαίνια του Theatro Municipal de São Paulo. Θέατρα δημιουργήθηκαν στην πόλη ήδη από την εποχή του Πέτρου Β' και της αυτοκράτειρας Τερέζα Κριστίνα, όπως είναι το "Μινέρβα", το "Πολιτέαμα", το "Απόλο" και κυρίως το μεγαλύτερο από αυτά, το "Σάο Χοσέ". Όταν όμως το τελευταίο καταστράφηκε, το 1898, σε πυρκαγιά, το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε να υλοποιήσει σχέδια του 1895 για κατασκευή θεάτρου ειδικά για όπερα. Οι δημοτικές αρχές προσέφεραν ως κίνητρο σε όποιον ενδιαφερόταν να αναλάβει την κατασκευή ενός νέου θεάτρου την απαλλαγή από φόρους για 50 χρόνια. Έτσι, το 1903, το Τεχνικό Γραφείο Ramos de Azevedo παρουσίασε την πρόταση κατασκευής, ο Claudio Rossi με τον Domiziano Rossi ανέλαβαν τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και οκτώ χρόνια αργότερα, το θέατρο, το οποίο είναι χτισμένο στο Morro do Chá, τον Λόφο του Τσαγιού, είναι πια έτοιμο. Αρχιτεκτονικά είναι εμπνευσμένο από την Όπερα του Παρισιού. Είναι εκλεκτικιστικού ύφους, δηλαδή του στυλ που κυριαρχεί στην Ευρώπη ήδη από το δεύτερο ήμισυ του προηγούμενου αιώνα, συνδυάζοντας στοιχεία αναγεννησιακά, μπαρόκ και αρτ νουβώ. Και εσωτερικά όμως το θέατρο φαίνεται επιβλητικό έτσι όπως είναι επενδεδυμένο με μάρμαρο και φύλλα χρυσού. Στη μεγάλη αίθουσα, η οποία χωρά 1.500 θεατές, επικρατεί το πορφυρό χρώμα και στην οροφή δεσπόζει ένας εντυπωσιακός κρυστάλλινος πολυέλαιος.
Το πρώτο έργο που θα ανέβει είναι ο "Άμλετ". Το 1916 θα φιλοξενήσει παραστάσεις της Ισιδώρας Ντάνκαν και το 1919 της Άννα Παύλοβα.
Στα 15 χρόνια που θα μεσολαβήσουν από τα εγκαίνια του θεάτρου, θα ανέβουν 270 παραστάσεις 88 έργων όπερας που έχουν συγγράψει συνολικά 41 Βραζιλιάνοι, Γάλλοι, Γερμανοί και Ιταλοί συνθέτες, ωστόσο το μεγαλύτερο γεγονός της εποχής δεν θα είναι κάποια όπερα, αλλά μια έκθεση που το 1922 θα ενθουσιάσει τον πληθυσμό της πόλης. Πρόκειται για την "Εβδομάδα Σύγχρονης Τέχνης". Η "Semana de Arte Moderna" θα διαρκέσει από τις 11 έως τις 18 Φεβρουαρίου εκείνης της χρονιάς και στο Δημοτικό Θέατρο θα παρουσιαστούν έργα του βραζιλιάνικου μοντερνισμού στην ποίηση, τη μουσική, το θέατρο και τη ζωγραφική.
Η πλατεία Ράμος ντε Αζεβέδο και το Δημοτικό Θέατρο
Το κίνημα του βραζιλιάνικου μοντερνισμού αποστασιοποιείται από τις ευρωπαϊκές τάσεις αποκτώντας μια ιδιαίτερη ταυτότητα. Μερικά από τα βραζιλιάνικα ονόματα που εμφανίζονται είναι ο γλύπτης Βίκτωρ Μπρέσερετ, ο συνθέτης Εϊτόρ Βίγια-Λόμπος και ο ζωγράφος Ντι Καβαλκάντι. Την παράσταση κλέβει το "Grupo dos Cinco", η "Ομάδα των Πέντε". Την απαρτίζουν ο 29χρονος ιστορικός και κριτικός τέχνης, συγγραφέας, μουσικός, φωτογράφος, λαογράφος και εκ των πρωτοπόρων της εθνομουσικολογίας Μάριο ντε Αντράντε, γνωστός για το μυθιστόρημα "Μακουναΐμα", ο 32χρονος συγγραφέας που θα συγγράψει το 1928 το "Ανθρωποφαγικό Μανιφέστο", στο οποίο θα ισχυριστεί ότι η πολιτισμική ισχύς της Βραζιλίας είναι ο "κανιβαλισμός" ξένων πολιτισμών, Όσβαλντ ντε Αντράντε και τρεις ζωγράφοι, η ναΐφ μεταϊμπρεσιονίστρια και για πολλούς κορυφαία Λατινοαμερικάνα μοντερνίστρια Ταρσίλα ντο Αμαράου, η Ανίτα Μαλφάτι, η οποία εισήγαγε πρώτη φόρμες του ευρωπαϊκού και αμερικανικού μοντερνισμού στην Βραζιλία, και o επίσης μοντερνιστής και μετέπειτα μέλος της Βραζιλιάνικης Ακαδημίας Γραμμάτων Μενότι ντελ Πίτσια.
Με την πάροδο των χρόνων το κτήριο του θεάτρου θα ανακαινισθεί και πλέον, υπεραιωνόβιο, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα κτήρια ολόκληρου του νοτιοαμερικανικού πολιτισμού. Από εδώ θα περάσουν πολλά από τα μεγαλύτερα ονόματα των τεχνών παγκοσμίως για να δώσουν παραστάσεις ή να εκθέσουν έργα τους, όπως ο Ενρίκο Καρούσο, η Μαρία Κάλλας, ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, ο Ρότζερ Γουότερς, ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ, ο Εϊτόρ Βίγια - Λόμπος, η Βίβιαν Λι, ο Αρτούρο Τοσκανίνι, ο κυβιστής μοντερνιστής ζωγράφος Εμιλιάνο ντι Καβαλκάντι, ο δραματουργός Προκόπιο Φερέιρα και πολλοί άλλοι.
