ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΣ ΦΑΝΤΗ
ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΑΤΣΗ, Γάμπαρη Αμβρακικού, Μυθιστόρημα, εκδόσεις Γαβριηλίδη, σελ. 136
Έξι χρόνια μετά την πρώτη νουβέλα, Χορός στα ποτήρια (εκδ. Γαβριηλίδης, 2013), και έχοντας ήδη μιαν υποψηφιότητα για Κρατικό Βραβείο, η Γεωργία Τάτση επανεμφανίζεται με ένα σύνθετο και πλαγίως αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Στο Γάμπαρη Αμβρακικού, όπως και στο Χορός στα ποτήρια, η εξιστόρηση χωρίζεται σε τρία μέρη, με τους ισάριθμους τίτλους: Εν τω Οίκω, Εν τω Ναώ, και Επί του Τάφου, να υποδηλώνουν τον δραματικό παραλληλισμό της Εξόδιου Ακολουθίας με τη συμβολική πορεία μιας ώριμης σε ηλικία γυναίκας. Σ’ αυτό το καλά δομημένο τρίπτυχο, τα έξι επιμέρους κεφάλαια, μέσα από θραύσματα και εικόνες σπασμένες αλλά και μιαν ευθεία αναφορά σε κάποιους από τους υπόγειους σταθμούς του μετρό της σημερινής Αθήνας, αποτυπώνουν ένα παρελθόν, αλλά και ένα παρόν, που ενώ συνεχίζει να είναι παρόν καταβυθίζεται διαρκώς και σαν έλικας στη χώρα των νεκρών και της μνήμης. Η φωνή της αφήγησης, υιοθετώντας το β΄ ενικό πρόσωπο της απεύθυνσης εις εαυτόν, είναι κουβεντιαστή και συνάμα επιβλητική, καθώς το σώμα του νεκρού δίνει τη θέση του στο σώμα του εγκλήματος.
Πρόκειται για τον πιστοποιημένο θάνατο ενός άντρα, με τη φωτογραφία του καρφιτσωμένη πάνω σε ένα επίσημο έγγραφο. ΔΗΜΟΣΙΟ ΨΥΧΙΑΤΡΕΙΟ ΚΕΡΚΥΡΑΣ. Γίνονται ενέσεις Αrrenal υποδορίως - ενέσεις ηπατικών εκχυλισμάτων - δίαιτα υπερσιτισμού. [...] Οι μεταμυθοπλαστικές και σιβυλλικές αυτές παραθέσεις για την ασθένεια του άντρα, τοποθετημένες έξω από τον κύριο αφηγηματικό κορμό ως κείμενα υπερκείμενα της αφήγησης με σκοπό άγνωστο (δεν ξέρουμε αν πρόκειται για υπονόμευση, παράκαμψη ή υπέρβασή της) φαίνεται τελικά να αποδίδουν με τον καλύτερο τρόπο μιαν ειμαρμένη που δρα ερήμην των υποκειμένων της και ανεξάρτητα από την επινόηση του συγγραφέα. Μια σειρά από πληροφορίες, με την αλλαγή γλώσσας και ύφους αλλά και αυτή καθαυτή τη θέση και τη εξωκειμενική τους διάταξη, να είναι ίσως σημαντικότερα από εκείνα της μυθιστορηματικής φαντασίας. Ένα είδος μεταμοντέρνας προοικονομίας μέσω εξωκειμενικών τεκμηρίων (επίσημα έγγραφα και απόρρητες ιατρικές γνωματεύσεις) με σκοπό την όσο το δυνατόν πιο απρόσωπη και αργή αποκάλυψη ενός ατομικού κι εφτασφράγιστου προσωπικού δεδομένου.
Σε αντίστιξη, τα διακειμενικά δάνεια, αρμονικά ενσωματωμένα μέσα στην αφήγηση, φαίνεται να αναδεικνύουν το διαχρονικό και καθολικό που εμπεριέχει κάθε προσωπική υπόθεση, αποδίδοντας στη μεμονωμένη εξιστόρηση διαστάσεις οικουμενικές και μιαν ανάταση μπροστά στο ατομικό αδιέξοδο. Μόλις επιστρέφεις βάζεις τον φάκελο στο συρτάρι σου και δεν τον ξαναδιαβάζεις, αν κι είναι πολλές οι απορίες σου, πολλά τα κενά, πολλά τα αναπάντητα ερωτήματα. Ο κρυμμένος φάκελος πυροδοτεί το ανάποδο στον χρόνο ταξίδι, με τον πατέρα-αίνιγμα να στέκεται μπροστά στην κόρη όπως ποιμένας πουλιών. Επόμενη στάση Παλλήνη. Please mind the gap. Οι υπόγειοι σταθμοί του μετρό, τους οποίους η γυναίκα διασχίζει καθημερινά για να μεταβεί στη δουλειά της, χωμένοι κάτω από την επιφάνεια της πόλης και διακοσμημένοι με αρχαία ταφικά κτερίσματα και έργα σύγχρονα μιας τέχνης κερματισμένης, έχουν ήδη παρασύρει την αφήγηση σε μια εσωτερική ενδοσκόπηση, για μια νεότητα παραμυθητική και ταυτόχρονα δύσκολη.
Τα εξιστορούμενα, εμποτισμένα με όνειρα και φράσεις της κλασσικής γραμματείας, ιδιόμελα και σπαράγματα από τον Όμηρο, τον Επιτάφιο θρήνο και τη Νεκρώσιμο Ακολουθία, αποσπάσματα από τον Τ.Σ. Έλιοτ, τον Μπόρχες, τον Ντανίλο Κιτς, τον Ελύτη, τον Παπαδιαμάντη ή την παράδοση (δημοτικό τραγούδι που άλλοτε μεταφέρεται αυτούσιο και άλλοτε σε παραλλαγές με πολιτική σημασία, όπως: «Ζέρβα μ’ σε θέλει ο βασιλιάς» και «Γρίβα μ’ σε θέλει ο βασιλιάς» με αναφορά, όχι στον οπλαρχηγό Θεοδωράκη Γρίβα, αλλά τον Γεώργιο Γρίβα Διγενή, αρχηγό της Χ και αργότερα της ΕΟΚΑ Β΄) απογειώνονται με την περιγραφή του χορού και στη συνέχεια τη σκηνή στο νεκροταφείο, όπου η μάνα μιλά μπροστά στον σταυρό, λες και στο χώμα να έβλεπε ξαπλωμένο τον άνθρωπο.
Ο αφηγητής, τριτοπρόσωπος τώρα και περισσότερο αποστασιοποιημένος, αναφέρεται σε ένα περιβάλλον αγροτικό, ενώ η πρώιμη μετοίκηση της νεαρής τότε γυναίκας στην Αθήνα και η μετέπειτα εμπλοκή της με την πολιτική θα επιβεβαιώσει τα λόγια του Μπόρχες στην προμετωπίδα: «οι επαναλήψεις, οι παραλλαγές, οι συμμετρίες αρέσουνε στη μοίρα» αλλά και με έναν άλλο τρόπο θα τα αμφισβητήσει, αφού η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται παρά μόνο σαν φάρσα. Έπρεπε να το έχεις κάνει, μάνα, έπρεπε να το έχεις κάνει για να το ανάπαυσον. [...] Ας έθαβες σκυλί στη θέση του, μια σαύρα, ένα σπουργίτι, ένα τζιτζίκι, χρυσόμυγα, την πεταλούδα που καιγόταν στη λάμπα σου, έστω μια πέτρα. Τίποτα να μην έθαβες. Κενοτάφιο. Συγκλονιστικός ο θάνατος της μάνας με τη διπλή ταφή, ενώ το όνειρο, αριστοτεχνικά γραμμένο, συγκινεί και αφοπλίζει.
* Η Χρύσα Φάντη είναι συγγραφέας
