Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.5°C18.7°C
2 BF 61%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
12.4°C18.0°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.7°C16.0°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.3°C18.0°C
0 BF 57%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.7°C15.7°C
1 BF 69%
ΘΑΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ (1947 - 2019) / Θάνος Μικρούτσικος: Όταν η ανάγκη έγινε Ιστορία...
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΘΑΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ (1947 - 2019) / Θάνος Μικρούτσικος: Όταν η ανάγκη έγινε Ιστορία...

Ο Θάνος Μικρούτσικος έφυγε από τη ζωή το Σάββατο 28 Δεκεμβρίου, ελάχιστες ημέρες πριν την έλευση της χρονιάς που την άνοιξή της θα συμπλήρωνε μόλις τα 73 χρόνια του. Αιτία του θανάτου του, φυσικά, η μακρόχρονη μάχη του με τον καρκίνο, την οποία, ήδη από την πρώτη στιγμή, δεν απέκρυψε καθόλου, αλλά αντίθετα την έδωσε με πάρα πολλή γενναιότητα μα και αξιοπρέπεια μέχρι που δυστυχώς την έχασε. Γιατί ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος -ανεξάρτητα από το αν συμφωνείς με τους λόγους και τις πράξεις του ή όχι- δεν άφησε βαθύ και ανεξίτηλο αποτύπωμα μόνο στη μουσική αλλά και στην πνευματική, την πολιτιστική, ακόμα και την πολιτική ζωή της χώρας μας και μάλιστα σε κεντρικό επίπεδο. Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον ομότεχνό του πλην του Μίκη Θεοδωράκη και ακριβώς γι’ αυτό, αν για πολλούς/ές άλλους/ες λέμε ότι το κενό που αφήνουν είναι δυσαναπλήρωτο, στη δική του περίπτωση -όσο κι αν ο ίδιος θα επαναστατούσε, ίσως ακόμα και να θύμωνε μ’ αυτή τη διαπίστωση- είναι απλά αδύνατο να καλυφθεί. Ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν ένας και μοναδικός και γι’ αυτό δεν θα υπάρξει ποτέ ούτε καν κάποιος που να του μοιάζει.

Ο Θάνος (Αθανάσιος) Μικρούτσικος γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Απριλίου 1947 και έζησε εκεί μέχρι που η εισαγωγή του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τον έφερε εδώ, όπου και εγκαταστάθηκε μόνιμα. Είχε έναν μικρότερο αδελφό, τον Ανδρέα, επίσης μαθηματικό και βέβαια κυρίως μουσικό, που όμως μετά από λίγους προσωπικούς δίσκους τη δεκαετία του ’80 εγκατέλειψε τη μουσική και έγινε γνωστός ως τηλεοπτική προσωπικότητα. Από τους δύο γάμους του ο ίδιος απέκτησε συνολικά τέσσερα παιδιά.

Για τον «άνθρωπο που τον αλυσοδένουνε»

Άρχισε να σπουδάζει μουσική σε πολύ μικρή ηλικία και επιδεικνύοντας από νωρίς ταλέντο σ’ αυτήν, πιάνο και θεωρητικά στη Εταιρεία Πατρών και στο Ελληνικό Ωδείο και αργότερα, παράλληλα με τις σπουδές του στο Μαθηματικό Τμήμα του ΕΚΠΑ, διδάχθηκε ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση από τον διακεκριμένο συνθέτη και δάσκαλο της μουσικής Γ.Α. Παπαϊωάννου. Ας σημειώσω εδώ με την ευκαιρία ότι ναι μεν μπορεί να μην το εξάσκησε ποτέ ως επάγγελμα, αλλά οι μαθηματικές σπουδές του ήταν όχι μόνο καθοριστικές για το έργο του λόγω της προφανέστατης σχέσης των μαθηματικών με τη μουσική αλλά και διαμόρφωσαν τη συνολική κοσμοθεωρία του, η οποία διακρινόταν από τον απόλυτο ορθολογισμό της. Τον μουσικό κόσμο του πάντως όρισαν κυρίως η κλασική και η σύγχρονη ως και avant garde μουσική και σε δεύτερο χρόνο η ελληνική, με τη μορφή του αυθεντικού λαϊκού τραγουδιού και όχι των λογίων συνθετών που επιδίδονταν σ’ αυτό.

Συνθέτοντας από πολύ νεαρή ηλικία, ντεμπούταρε δισκογραφικά με ένα single 45 στροφών όντας ακόμα φοιτητής και σε ηλικία μόλις 20 ετών, αλλά βέβαια έπρεπε να περιμένει μέχρι τη Μεταπολίτευση και το ’75 για να κυκλοφορήσει, στα 28 του πλέον, το πρώτο άλμουμ του με τον εύγλωττο τίτλο «Πολιτικά Τραγούδια» σε ποίηση Ναζίμ Χικμέτ και Ρολφ Μπόρμαν και ερμηνεύτρια την αείμνηστη Μαρία Δημητριάδη. Τον καθιέρωσε αμέσως, κυρίως χάρη στο εμβληματικό «Μικρόκοσμος», και ακολούθησαν τέσσερις δίσκοι με μελοποιήσεις ποιημάτων των Βλαδίμηρου Μαγιαόφσκι, Γιάννη Ρίτσου, Λόπε Ντε Βέγκα, Μανόλη Αναγνωστάκη, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Μάνου Ελευθερίου και Φώντα Λάδη σε ερμηνεία μόνιμα της Μαρίας Δημητριάδη και σύντομα με την επίσης σταθερή προσθήκη του Γιώργου Μεράντζα. Η καταξίωση όμως ήρθε το ’79 με το διαχρονικό ορόσημο που είχε τον τίτλο «Ο Σταυρός του Νότου» και ερμήνευσαν οι Γιάννης Κούτρας, Αιμιλία Σαρρή και Βασίλης Παπακωνσταντίνου και το οποίο όχι μόνο ανέσυρε τον σχεδόν ξεχασμένο σπουδαίο ποιητή Νίκο Καββαδία και τον έφερε για πρώτη φορά στο προσκήνιο αλλά και κατέκτησε και διατηρεί μέχρι σήμερα τον τίτλο το πιο ευπώλητου ελληνικού δίσκου όλων των εποχών!

«Πώς να ημερέψει ο νους μ’ ένα σεντόνι;»

Αφού μεσολάβησε το «Ευριπίδης IV» σε κείμενα από δύο έργα του τραγωδού, μία από τις πλέον πρωτοποριακές και πειραματικές εργασίες του, η οποία συνδύαζε την τονικότητα με την ατονικότητα, το «Εμπάργκο» του ’82, άνοιξε έναν νέο κύκλο, καθιστώντας μόνιμη πλέον τη συνεργασία του με τον αείμνηστο στιχουργό Άλκη Αλκαίο και σε ερμηνεία των Μ. Δημητριάδη, Κώστα Καράλη, Βλάσση Μπονάτσου και Μανώλη Μητσιά και με την πολυσυλλεκτικότητα της γραφής αλλά και της ενορχήστρωσης του άλμπουμ «Ο Σταυρός του Νότου» να γίνεται ακόμα πιο έντονη. Το πολύ όμορφο «Ερωτικό» (ή «Η πιρόγα») με τον Μ. Μητσιά ήταν βέβαια το γνωστότερο τραγούδι από αυτόν τον δίσκο, αλλά προσωπικά θεωρώ ως το σημαντικότερό του το γραμμένο για τον Νίκο Πουλαντζά «Κακόηθες μελάνωμα», το οποίο ο συνθέτης, διόλου συμπτωματικά μάλλον, ερμήνευσε ο ίδιος και στη συνέχεια δεν το εμπιστεύθηκε ποτέ σε άλλον/η, με αποτέλεσμα να είναι ίσως το λιγότερο παιγμένο στις εμφανίσεις του τραγούδι του.

Δίνοντας πολύ επιλεκτικά τραγούδια του σε δίσκους ερμηνευτών/τριών αλλά και γράφοντας τη μουσική για το musical «Βίκτορ, Βικτόρια» όταν το ανέβασε η Αλίκη Βουγιουκλάκη (!) και για παραστάσεις του Λάκη Λαζόπουλου σε κείμενα βέβαια του τελευταίου, έπρεπε να φτάσουμε στο ’86 για το επόμενο ορόσημο, το «Η αγάπη είναι ζάλη». Γραμμένο για τη Χαρούλα Αλεξίου, τόσο οι στίχοι της Λίνας Νικολακοπούλου όσο και η μουσική του Θ. Μικρούτσικου που ήταν η πρώτη κίνησή του προς ένα περισσότερο λαϊκότροπο από οποιαδήποτε άλλη φορά ύφος, κατάλληλο για την κορυφαία τότε ερμηνεύτρια, αν και το τραγούδι που έμεινε περισσότερο από αυτόν τον δίσκο ήταν το «Ελένη», δηλαδή το πλέον πολιτικό στιχουργικά και μουσικά πολύ περισσότερο «Μικρούτσικος» παρά «Αλεξίου» (τέσσερα χρόνια αργότερα οι τρεις συντελεστές επανέλαβαν το εγχείρημα με το «Κρατάει χρόνια αυτή η κολώνια», αλλά με όχι το ίδιο εντυπωσιακό αποτελέσματα). Το ’91 ο «κύκλος Καββαδία» ολοκληρώθηκε με το «Οι γραμμές των οριζόντων» και ερμηνευτές τους Γιώργο Νταλάρα, Βασίλη Παπακωνσταντίνου και Χάρη και Πάνο Κατσιμίχα.

Ακολούθησαν ένα άλμπουμ μόνο με τον Γιώργο Νταλάρα και άλλο ένα με τη μεγάλη Ιταλίδα ερμηνεύτρια Μίλβα (με κάποια γνωστά παλιότερα τραγούδια του δημιουργού μεταφρασμένα στα ιταλικά) και το ’96 συνέβη μία από τις ευτυχέστερες «συναντήσεις» της ελληνικής μουσικής των τελευταίων δεκαετιών. Αν και ουσιαστικά ήταν η μοναδική ολοκληρωμένη συνεργασία του με τον μέγα Δημήτρη Μητροπάνο το -σε στίχους Α. Αλκαίου- «Στου αιώνα την παράγκα» ήταν από τις κορυφαίες στιγμές αμφοτέρων με το κλασικό πια «Ρόζα» (από το οποίο δανείστηκα τον τίτλο το κειμένου) να είναι το πρώτο αμιγώς λαϊκό τραγούδι του που έγινε τεράστια επιτυχία. Στη συνέχεια υπήρξε μια σειρά δίσκων με έργα του για ορχήστρα, μικρότερα σύνολα αλλά και σύγχρονης μουσικής, ανάμεσά τους και η όπερα «Η επιστροφή της Ελένης» σε λιμπρέτο του αείμνηστου προέδρου του ΔΟΛ και ιδρυτή του Μεγάρου Μουσικής Χρήστου Λαμπράκη.

Το ’02 όμως ήρθε ο πιθανότατα καλύτερος δίσκος του με τραγούδια μετά το «Ο Σταυρός του Νότου», το «Ο Άμλετ της σελήνης», σε στίχους αρκετών, όπως για παράδειγμα του αρχικά βιογράφου του και στη συνέχεια καλού φίλου και τακτικού στιχουργού του Οδυσσέα Ιωάννου, αλλά, κακά τα ψέματα, τα δύο που ξεχώριζαν, το ομότιτλο και το «Δεν είμαι άλλος», ήταν του πολύ σπουδαίου Μάνου Ελευθερίου και σε εκπληκτική ερμηνεία του Χρήστου Θηβαίου. Αξιοσημείωτα ήταν και η ζωντανή ηχογράφηση ολόκληρου του «κύκλου Καββαδία» στο Μέγαρο Μουσικής με ερμηνευτές τους Γιάννη Κότσιρα, Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, Χρήστο Θηβαίο και Γιάννη Κούτρα που κυκλοφόρησε το ’05 και το «Υπέροχα μονάχοι» σε στίχους Αλκη Αλκαίου με ερμηνευτή τον Μανώλη Μητσιά έναν χρόνο αργότερα.

Παράλληλα με αρκετούς οργανικούς διαφόρων ειδών και υφών, οι δίσκοι με τραγούδια που κυκλοφόρησε στα χρόνια που μεσολάβησαν, δίχως φυσικά ποτέ να είναι κακοί, υστερούσαν λίγο από πλευράς έμπνευσης για τα δικά του πολύ ψηλά δεδομένα πάντα. Αυτό όμως που έμελλε δυστυχώς να είναι το κύκνειο άσμα του, το «Στην ομίχλη των καιρών» του ’17, σε στίχους Λίνας Νικολακοπούλου και εξαίρετη ερμηνεία της κατά πρώτο λόγο ηθοποιού Μαριάννας Πολυχρονίδη, ήταν μια μικρή αναγέννηση, η οποία παρέπεμπε στις καλύτερες στιγμές του. Όπως επίσης ήταν ένας ποιοτικός και αισθητικός θρίαμβος οι δύο τελευταίες συναυλίες με τραγούδια του τις οποίες επιμελήθηκε και συμμετείχε ο ίδιος, τον Μάιο στο Μέγαρο Μουσικής με σχεδόν ολόκληρο τον «κύκλο Καββαδία» παράδοξα ενορχηστρωμένο για τρία πιάνα και πνευστά και ερμηνευμένο από τις τρεις φωνές οι οποίες ολοφάνερα εδώ και αρκετά χρόνια τον εξέφραζαν περισσότερο από οποιεσδήποτε άλλες, δηλαδή της Ρίτας Αντωνοπούλου, του Χρήστου Θηβαίου και του Κώστα Θωμαΐδη.

Βαθύτατα πολιτικό ον

Είναι πολλοί οι συνθέτες μας που το πολιτικό στοιχείο είναι πάρα πολύ έντονο στο έργο τους. Ο Θάνος Μικρούτσικος όμως δεν ήταν καθόλου τέτοια περίπτωση, αντίθετα ανήκε σε μια άλλη, μαζί αποκλειστικά και μόνο με τον Μίκη Θεοδωράκη. Όπως και εκείνος δηλαδή, ο Θ. Μικρούτσικος ήταν μια βαθιά πολιτική προσωπικότητα κι αυτό αναπόφευκτα επηρέαζε καταλυτικά το έργο του. Ακόμα όμως κι αν δεν ήταν δημιουργός / μουσικός αλλά εξασκούσε οποιοδήποτε άλλο επάγγελμα και πάλι θα σκεφτόταν, θα ομιλούσε δημόσια και θα έπραττε -ή θα έκανε «χειρονομίες» όπως το προτιμούσε ο ίδιος- το ίδιο κατάφωρα και στο έπακρο πολιτικά.

Αυτό καταδεικνύεται και από τις αρκετές θέσεις ευθύνης και διοργάνωσης που δεν δίστασε ποτέ να αναλάβει. Είχε ήδη προϋπάρξει ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας όταν ορίστηκε αναπληρωτής υπουργός πολιτισμού της αείμνηστης Μελίνας Μερκούρη το ’93 - ’94, συνέχισε ως υπουργός Πολιτισμού ο ίδιος από το ’94 μέχρι και το ΄96, σύμβουλος διοίκησης για τα πολιτιστικά στον Οργανισμό «Αθήνα 2004» και καλλιτεχνικός διευθυντής του θεσμού Πάτρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα Ευρώπης 2006. Παρέμεινε δε έτσι μέχρι το τέλος. Η έσχατη δημόσια δήλωση και χειρονομία του μόλις λίγες ημέρες πριν δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο πολιτική, όταν έστειλε από το νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν μήνυμα συμπαράστασης στον Δημήτρη Ινδαρέ. Η οικογένειά του αποφάσισε -και σίγουρα θα το ενέκρινε και ο ίδιος- αντί στεφάνων στην κηδεία του να κατατεθούν τα αντίστοιχα ποσά αποκλειστικά για τα ασυνόδευτα παιδιά που βρίσκονται στο hotspot της Μόριας.

«Είναι πανταχού παρών ο παλιός των ημερών...»

Ο Θάνος Μικρούτσικος μπορεί να μην έφυγε πλήρης ημερών αλλά ήταν εδώ και χρόνια υπερπλήρης έργου μα και σκέψεων, θέσεων και χειρονομιών με μόνο άξονά τους τον ανθρωπισμό. Η συναυλία συμπαράστασης για συγκέντρωση χρημάτων για τις δυσβάστακτες πλέον δαπάνες της θεραπείας του που ετοίμαζαν φίλοι και συνεργάτες του στο Μέγαρο Μουσικής στις 20 Ιανουαρίου θα πραγματοποιηθεί κανονικά, μόνο που θα είναι πια φόρος τιμής, ένας από τους πάρα πολλούς οι οποίοι σίγουρα θα ακολουθήσουν. Γιατί ο Θάνος Μικρούτσικος έφυγε και ταυτόχρονα ήταν, είναι και θα είναι πάντα εδώ...

Σε ευχαριστούμε λοιπόν και σε αποχαιρετούμε, Θάνο. Προσωπικά ελπίζω στο τελευταίο και πιο μεγάλο ταξίδι σου να χορεύεις διαρκώς πάνω στο φτερό του καρχαρία, όπως λέει ο στίχος του Νίκου Καββαδία που αγαπούσες και ταυτιζόσουν μαζί του περισσότερο από κάθε άλλον και γι’ αυτό τον επαναλάμβανες διαρκώς...

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL