Της Μάνιας Ζούση
Ανήλιαγοι, υγροί και παγωμένοι διάδρομοι με κελιά δεξιά και αριστερά. Σκιές ανθρώπων, χωρίς πρόσωπο και φωνή, κρυμμένες στο ημίφως. Κάγκελα παντού. Οι παλαιές στρατιωτικές φυλακές Αυλώνα, που μετονομάστηκαν σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων. Οι χειρότερες της Ευρώπης, λένε όσοι γνωρίζουν. Που θα έπρεπε να είχαν κατεδαφιστεί ως ακατάλληλες. Ωστόσο υπήρξαν εποχές που στέγασαν διπλάσιους από όσους χωρούσαν. Κι ενώ προ πολλού θα έπρεπε να μην υπάρχουν, έχουν επιλεγεί για τον εγκλεισμό νέων από 18 έως και 21 ετών.
Εκεί, σε μια μεγάλη αίθουσα που χρησιμεύει για πρόβες και εκδηλώσεις κι ανάμεσα σε λιγοστούς επισκέπτες, γίναμε μάρτυρες μιας βαθιάς συγκίνησης.
Όρθιοι και μέσα σε ένα οριοθετημένο παραλληλόγραμμο πλαίσιο, σχηματισμένο στο δάπεδο, υπήρξαμε θεατές μιας απρόσμενης παράστασης από τη θεατρική ομάδα των φυλακών που, αν και εξελίχθηκε χωρίς λόγια, βασισμένη μόνο στα σώματα όσων συμμετείχαν, μπόρεσε και κατάφερε να πει πολλά και να εννοήσει περισσότερα.
Υπό την καθοδήγηση και τη φροντίδα του σκηνοθέτη και εμψυχωτή Στάθη Γράψα, η παράσταση με τίτλο «Επιστροφή» και θέμα την υποτροπή, αποτύπωσε την οδύνη σωμάτων και ψυχών, το πένθος και το ανδρικό μοιρολόι μιας έγκλειστης ζωής.
«Να έρχεστε. Μη μας ξεχνάτε. Ευχαριστούμε που φτάσατε έως εδώ να μας δείτε. Με εσάς τους λίγους ανθρώπους από την κοινωνία, πήραμε χαρά, φώτισαν για λίγο τα μάτια μας. Μας δίνετε δύναμη να συνεχίσουμε. Αυτό που κάνουμε είναι για την ψυχή μας», έλεγαν απευθυνόμενοι στο κοινό μετά το τέλος της παράστασης οι νεαροί πρωταγωνιστές που χειροκροτήθηκαν θερμά και παρατεταμένα.
Σαν αγρίμια σε λαγούμια
Σώματα ακίνητα, σφιγμένα και κουλουριασμένα, σφηνωμένα στον τοίχο, σαν ρούχα κρεμασμένα από καρφί και κολλημένα από την υγρασία πάνω στον σοβά. Θυμίζουν φοβισμένα αγρίμια που έχουν λουφάξει στα σκοτεινά λαγούμια τους. Σε λίγο, όταν η μουσική που συνέθεσε ο Σταύρος Γασπαράτος ενταθεί, τα νεανικά σώματα θα αρχίσουν να κινούνται αργά, σαν να ξεκολλάνε από τον τοίχο, να ζωντανεύουν και να στήνονται στα πόδια τους. Σαν ανθρώπινα μέλη που δραπέτευσαν από κάποιο απορριμματοφόρο που τα προόριζε για τη χωματερή. Θα κινηθούν αργά διασχίζοντας το πλήθος των θεατών που στέκεται απέναντί τους και θα κατευθυνθούν στον απέναντι τοίχο της αίθουσας, όπου υπάρχει μια μικρή δεξαμενή νερού. Θα ψηλαφίσουν το υγρό, θα το δοκιμάσουν με τις άκρες των δαχτύλων και τη γλώσσα τους και όταν νιώσουν τη δροσιά και την περιπέτεια να τους αναστατώνει, θα αρχίσουν να καταβρέχουν ο ένας τον άλλον, να παίζουν, να γελάνε και να χαίρονται.
Το παιχνίδι τους θα συνεχιστεί πάνω σε μια αυτοσχέδια πίστα όπου ανεβαίνουν για να χορέψουν σε ξέφρενους ρυθμούς. Εκεί θα νιώσουν τη δύναμη και το μεγαλείο της ελευθερίας τους, θα γνωρίσουν και θα αγαπήσουν το σώμα τους και θα ενωθούν σε μια μεγάλη παρέα. Εκεί ωστόσο θα εκδηλωθούν από ορισμένους και τα πρώτα συμπτώματα της υποτροπής, της ανάγκης να επιστρέψουν στα σκοτεινά λαγούμια της αλλοτινής φυλακής τους. Κάποιοι προσπαθούν να τους αποτρέψουν κρατώντας τους σφιχτά. Δείχνοντάς τους έτσι τον μεγάλο κίνδυνο του εγκλεισμού που παραμονεύει ξανά.
Ορισμένοι ξεφεύγουν και επιστρέφουν πίσω από τα κάγκελα όπου ο χρόνος σταματά. Όσοι καταφέρνουν να νικήσουν την υποτροπή, φορούν λευκές μπλούζες και παρακολουθούν αμίλητοι και λυπημένοι όσους δεν κατάφεραν να επανενταχθούν.
Αυτή η βαθιά συγκινητική ωδή των νεανικών σωμάτων που πενθούν για την απώλεια προκάλεσε έντονα συναισθήματα σε όσους επισκέπτες παραβρέθηκαν και δεν έκρυψαν τα δακρυσμένα τους μάτια, την ταραχή και τη σιωπή τους, που διέκοψε ένα παρατεταμένο χειροκρότημα.
Ο διευθυντής Χριστόφορος Γιαννακόπουλος φανερά συγκινημένος ευχήθηκε στους πρωταγωνιστές «Καλή κοινωνία», υπογραμμίζοντας πως «δεν ερχόμαστε στη φυλακή για να κάνουμε καριέρα».
Η εισαγγελέας ανηλίκων Ξένια Δημητρίου υπογράμμισε μεταξύ άλλων: «Είδαμε τους καλύτερους ηθοποιούς. Αυτά τα παιδιά που συνήθως βρίσκονται στο περιθώριο περνώντας την κόκκινη γραμμή έχουν πάρα πολλά θετικά πράγματα μέσα τους. Και τα έδειξαν. Και αυτά πέρασαν και σε εμάς. Όλοι μας έχουμε στερεότυπα με τους φυλακισμένους και μας δείξατε τον δρόμο να βγούμε από αυτά».
Ο ηθοποιός Ηλίας Κουνέλας που βρισκόταν ανάμεσα στους θεατές απευθυνόμενος στους έγκλειστους είπε: «Με βοηθήσατε να βγω κι εγώ από τη φυλακή μου και να μην επιστρέψω».
Για ένα «μάθημα ζωής και θεάτρου» και για «ένα λουτρό ψυχής» έκαναν λόγο οι ηθοποιοί Δήμητρα Χατούπη και Λουκία Πιστιόλα.
Ο σκηνοθέτης και εμψυχωτής Στάθης Γράψας αναφέρθηκε στο άνοιγμα ψυχής όλων όσοι ένιωσαν ότι είχαν εκεί έναν δικό τους άνθρωπο. «Ψάχνουμε συνοδοιπόρους» τόνισε και υπενθύμισε: «Εδώ ο ένας έχει την ανάγκη του άλλου. Εδώ μοιραζόμαστε προσωπικές στιγμές. Στόχος της παράστασης είναι η γεφύρωση του μέσα και του έξω. Η δράση για να είναι αποτελεσματική πρέπει να επαναληφθεί», υπογράμμισε με νόημα και εξήγησε πως το εργαστήρι προσωπικής ανάπτυξης, βασισμένο στο θέατρο, διαθέτει τρεις ενότητες που στοχεύουν στο ίδιο αποτέλεσμα και είναι η αλλαγή της εικόνας που έχει ο κρατούμενος για τον εαυτό του και κατ' επέκταση η αλλαγή στις επιλογές του παρελθόντος. Αλλά και η πρωτοβουλία να πάρει συνειδητές αποφάσεις πως ανήκει σε ένα κοινωνικό σύνολο όπου πρέπει να ενταχθεί και να γίνει ένα λειτουργικό και παραγωγικό μέλος του.
«Στην παράσταση βλέπουμε πώς οι κρατούμενοι βιώνουν τον εγκλεισμό και τις δυσκολίες του, αλλά και πόσο δύσκολη είναι η προσαρμογή στα νέα δεδομένα της αποφυλάκισης και κυρίως πόσο βαρύ είναι το τίμημα στην περίπτωση της επιστροφής στη φυλακή», κατέληξε.
«Μας δείξατε τι δίνει το θέατρο, κάτι που το είχαμε ξεχάσει εκεί έξω», συμφώνησαν όλοι.
Και χειροκρότησαν θερμά τους Γιάννη Κ., Νικόλαο Ντ., Χρήστο Σ., Παναγιώτη Κ., Λάμπρο Π., Zdravko D., Vasili V., Haled A., Haviz A., Sayed S., Ibrahim A., Shwai R., Alexander S., Sardarwale S. και Nuri M.
