ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΙΑΔΗ
ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΛΗΜΕΡΗΣ, Ο Φίλος του Πέδρο, εκδόσεις Ενύπνιο, σελ. 256
Κάποια βιβλία σε γειώνουν κι άλλα βιβλία σε απογειώνουν, άλλα σου μιλάνε κι άλλα σωπαίνουν, άλλα σε περιφέρουν στα εμπορικά πολυκαταστήματα και άλλα σε ξαμολάνε στην αλάνα για παιχνίδι, άλλα σε πάνε στην κυριακάτικη θεία λειτουργία και άλλα σε ανεβάζουνε στο καρουζέλ του λούνα παρκ όπως συμβαίνει στην προκειμένη περίπτωση. «Ο Φίλος του Πέδρο» σε παίρνει και σε σηκώνει, δοκιμάζει τις θεωρητικές σου παραδοχές, αμφισβητεί τα βολικά σου σχήματα, ανατρέπει τις κριτικές σου βεβαιότητες. Οποιαδήποτε δε προσπάθεια να το αναλύσεις στα μέρη που το αποτελούν, να μιλήσεις δηλαδή για την αφήγηση και τους τρόπους της, τα πρόσωπα και την αληθοφάνειά τους, το στόρι και το ξετύλιγμά του, πέφτει στο κενό. Ο «Φίλος του Πέδρο» μόνο σαν ενιαίο σύνολο μπορεί να ιδωθεί, και μάλιστα όχι με τα συμβατικά κριτικά εργαλεία.
Όπως για παράδειγμα αυτό της πεζογραφικής κατάταξης στο είδος του μυθιστορήματος. Αν δηλαδή φέρει τα τυπικά γνωρίσματα. Αφού το εδώ αφηγηματικό υφάδι είναι από λεπτό ως απόν, έτσι που όλο το κείμενο, ή τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος του, να μοιάζει με μια παρέκβαση μιας προηγούμενης παρέκβασης, να έχει έναν εγκιβωτισμό μέσα σε πολλούς προηγούμενους εγκιβωτισμούς, η δε αφήγηση να λειτουργεί τελικά σαν άλλοθι για να ξεδιπλώσει λογοτεχνικώ τω τρόπω ο συγγραφέας τις σκέψεις του.
Είναι φανερό ότι ο Καλημέρης παίζει με τη γραφή. Της βγάζει τη γλώσσα, τεντώνει τα όριά της, πλαταίνει την κοίτη της, αντλώντας από διαφορετικά είδη, όπως η μαρτυρία, η αλληγορία, το ημερολόγιο, ο προφορικός λόγος και βεβαίως η αφήγηση, που δεν παύει να αφηγείται με φόντο άλλοτε την Αθήνα και άλλοτε τη Βαρκελώνη την ιστορία ενός συγγραφέα και του ήρωά του. Ο πρώτος επινοεί τον δεύτερο γράφοντας, ενώ διακαής πόθος του δεύτερου είναι να γράψει. Και ενώ το πιο λογικό θα ήταν η αφήγηση να εκφέρεται πρωτοπρόσωπα, ώστε να μειωθεί η απόσταση ανάμεσα στον πραγματικό συγγραφέα και στον επινοημένο αφηγητή του, εδώ προτιμάται η τριτοπρόσωπη αφήγηση. Που πάει να πει ότι έχουμε έναν πραγματικό συγγραφέα, τον Καλημέρη, που επινοεί έναν αφανή, παντογνώστη αφηγητή, που εξιστορεί μια ιστορία με έναν συγγραφέα που γράφει αυτό το βιβλίο με ήρωα τον Φίλο του Πέδρο που θέλει επίσης να γράψει αυτό ακριβώς το βιβλίο που γράφει ο συγγραφέας.
Ξέρω ότι όλα αυτά ηχούν περίεργα, περίπλοκα, δύσκολα. Αλλά ακόμη και μια βιβλιοκριτική που δεν θέλει να ακολουθήσει τους συμβατικούς κανόνες, όπως αυτή εδώ, δεν μπορεί να αποφύγει κάποιες πληροφορίες για το στόρι και τους χαρακτήρες του βιβλίου, όσο και αν κατά βάθος αντιλαμβάνεται ότι το αδικούν, το φτωχαίνουν κι εντέλει το απομαγεύουν. Θα ήθελα να σημειώσω τρία τινά: ότι απ’ την αρχή μέχρι το τέλος του βιβλίου υπάρχει μια παιγνιώδης διάθεση ραμπελικής έμπνευσης για την αποκαθήλωση της στερεότυπης εικόνας που έχουμε για το μυθιστόρημα και τη γραφή, ότι το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί και ως μια αλληγορία για τη σύγχυση, την πολυδιάσπαση και τη διάλυση του εγώ και την εναγώνια αναζήτησή του μέσα από τα επιμέρους θραύσματα και εντέλει ότι η εδώ μετανεωτερική γραφή δεν είναι, όπως σε άλλες περιπτώσεις έχουμε συνηθίσει, μια εγκεφαλική κατασκευή που ενίοτε καταλήγει αυτιστικό μουρμουρητό του αφηγητή, αλλά έχει σάρκα, οστά, πληγές, πόνο, πάθη, συναίσθημα και λυρισμό στις σωστές πάντα δοσολογίες.
Ας μου επιτραπεί, κλείνοντας, να πω πως όσοι γνωρίζουμε τον Καλημέρη θα συμφωνήσουμε ότι μας το χρωστούσε από δεκαετίες αυτό το βιβλίο. Περιέχει τους ανθούς της δικής του πεντηκονταετούς θητείας στα ελληνικά λογοτεχνικά πράγματα, με την ιδιότητα του συγγραφέα, του κριτικού και του αναγνώστη. Και θέλει πολλές ξύστρες η ανάγνωσή του, αν κανείς διαβάζει σημειώνοντας με μολύβι ό,τι τον έλκει, τον συγκινεί και τον δονεί. Εδώ λοιπόν η εκφραστική ωριμότητα και η αφηγηματική δεινότητα ενός σύγχρονου λογοτέχνη συναντιούνται με το βάθος της σκέψης και τη βιωμένη σοφία ενός παραμυθά του παλιού καιρού σε ένα βιβλίο που βρίθει τέτοιων ακριβώς σημείων: που έλκουν, συγκινούν και δονούν το μυαλό του αναγνώστη.
* Ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης είναι πεζογράφος
