Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
21.1°C24.7°C
2 BF 40%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
18.6°C23.8°C
3 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C23.2°C
2 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.6°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.9°C22.4°C
2 BF 52%
Η Ευρώπη στα τείχη του Μεσοπολέμου
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η Ευρώπη στα τείχη του Μεσοπολέμου

Του Πιέρρο Τζανετάκου*

- Τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα σε μια προσπάθεια αναχαίτισης των ακροδεξιών σχηματισμών επεδίωξαν να υιοθετήσουν μέρος της ατζέντας τους. «Η πολυπολιτισμικότητα απέτυχε», δήλωνε το 2012 η Άγκελα Μέρκελ, όταν ακόμα δεν μπορούσε να προβλέψει τις επιπτώσεις του προσφυγικού στην εκλογική βάση της. Κάποιες φορές η επιχείρηση συμπερίληψης έστω μέρους του ακραίου λόγου στην κατεστημένη δημόσια σφαίρα καταλήγει σε φιάσκο. Αντί ν’ αποτρέπει, νομιμοποιεί και ενισχύει τα λαϊκά ρεύματα προς τον ολοκληρωτισμό.

Ούτε οι μισές από τις δεκάδες δημοκρατίες που γεννήθηκαν πάνω στα συντρίμμια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν επέζησαν περισσότερο από είκοσι χρόνια. «Για πολλούς Ευρωπαίους οι ρίζες της μεταπολεμικής άνθησης της δικτατορίας βρίσκονταν στην κρίση της κοινοβουλευτικής διακυβέρνησης της εποχής», γράφει ο Μαρκ Μαζάουερ στη Σκοτεινή Ήπειρο. Πληθωρισμός και ανεργία. Οικονομική κρίση και κομμουνιστικός κίνδυνος. Εθνικά κράτη, ισχυρή παράδοση και σύμβολα. Και εν τέλει ολοκληρωτισμός. Αυτοί είναι οι βασικοί όροι που σηματοδότησαν τη διαδρομή του Μεσοπόλεμου, η οποία οδηγούσε με ακρίβεια στον όλεθρο του δεύτερου μεγάλου πολέμου. Τι συμβαίνει όμως σήμερα στην Ευρώπη και γίνεται ξανά λόγος για ένα σύγχρονο Μεσοπόλεμο; Γιατί παραμερίστηκαν οι αρχές του New Deal, του κοινωνικού κράτους και της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής; Πως φτάσαμε να απειλούμαστε από την επανεμφάνιση των ακροδεξιών φαντασμάτων πάνω από τη Γηραιά Ήπειρο;

Αυτοί που αμφισβητούνται τώρα, όπως και τότε, είναι οι εκπρόσωποι των παραδοσιακών κομματικών σχηματισμών. Φιλελεύθερη Δεξιά και Σοσιαλδημοκρατία βρίσκονται στο επίκεντρο της κριτικής, διότι αδυνατούν να εξασφαλίσουν το δικαίωμα της εργασίας, άρα και την οικονομική ασφάλεια των πολιτών. Κατηγορούνται ότι παρέδωσαν με ευκολία την πολιτική στην ελίτ και τη γραφειοκρατία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι αποφάσεις λαμβάνονται πίσω από κλειστές πόρτες. «Οι λίγοι αποφασίζουν για εμάς τους πολλούς», είναι το παράπονο που φθάνει από κάθε άκρη της Ένωσης στους διαδρόμους των Βρυξελλών.

Η ίδια στενή ευρωπαϊκή κάστα εξουσίας κατηγορείται από τη σύγχρονη Ακροδεξιά ως άλλος Δούρειος Ίππος, που εδώ και χρόνια εφαρμόζει μέσα στα εθνικά τείχη την πολυπολιτισμική στρατηγική της Ένωσης. Βασισμένη στην πολιτική ορθότητα, στοχεύει στην αλλοίωση των εθνικών χαρακτηριστικών, τον εξισλαμισμό της Ευρώπης, και την περαιτέρω κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου παγκόσμιου κεφαλαίου.

Με βάση ένα νοσηρό μείγμα των παραπάνω δεδομένων η Ακροδεξιά κερδίζει τα τελευταία χρόνια όλο και μεγαλύτερο έδαφος επιρροής στην Ευρώπη. Στην Αυστρία είναι συγκυβέρνηση. Στην Ουγγαρία, ο Όρμπαν ρέπει συνεχώς προς το φασιστικό Jobbik. Στη Γαλλία, ο Εθνικός Συναγερμός διεκδικεί και πάλι την πρωτιά στις σημερινές ευρωεκλογές, και ας ελπίσουμε ότι, στην Ελλάδα, ο εσμός των Χρυσαυγιτών δολοφόνων θα μείνει μακριά από το προσδοκώμενο διψήφιο εκλογικό ποσοστό. Με 120 εκατομμύρια Ευρωπαίους να ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας, η Ακροδεξιά μετακινήθηκε από το περιθώριο στο κέντρο της πολιτικής σκηνής. Το προσφυγικό / μεταναστευτικό ζήτημα ήρθε ως επιστέγασμα της κρίσης, κυρίως ως αιτία αποδυνάμωσης του ήδη καταρρέοντος κοινωνικού κράτους. «Γιατί δίνετε χρήματα για τους μετανάστες, αλλά αρνείστε να βοηθήσετε τους χιλιάδες Γάλλους αστέγους;», αναρωτιέται γεμάτη μισαλλοδοξία η Λεπέν.

Αυτά συμβαίνουν στη δυτική Ευρώπη. Στην ανατολική πλευρά του χάρτη τα ελλείμματα είναι άλλου είδους. Η κοινωνία των πολιτών βρίσκεται ακόμα σε βρεφική ηλικία. Έννοιες όπως η διαφορετικότητα και η ανάγκη στήριξης των πιο αδύναμων αδυνατούν να βρουν αποδοχή. Η φυγή από τα στενόχωρα σύνορα του ολοκληρωτισμού προς το σύγχρονο κόσμο είναι αργή και γεμάτη εμπόδια. Η Πολωνία και η Ουγγαρία μας δίνουν διαρκώς δείγματα γραφής των δεσμών αίματος του εθνικού κράτους με το παρελθόν του. Σε νεκρό χρόνο ο Όρμπαν αποκατέστησε το σύμμαχο του Μουσολίνι και του Χίτλερ, ναύαρχο Χόρτυ, υπεύθυνο για την επιβολή της μεσοπολεμικής δικτατορίας και υπαίτιο της εξόντωσης χιλιάδων Εβραίων και δημοκρατικών πολιτών. «Επιστροφή στα περασμένα μεγαλεία», αυτό είναι ένα από τα συνθήματα του ουγγρικού κυβερνώντος κόμματος, το οποίο κατηγορεί τις Βρυξέλλες για την πολιτική λιτότητας που επιβάλλουν στην -κάποτε βασιλεύουσα της Ευρώπης- Βουδαπέστη.

Όταν η παγκοσμιοποίηση κλονίζει τις βεβαιότητες, οι ακροδεξιοί δημιουργούν ξανά νέα (αλλά παλαιά) εθνικιστικά σύμβολα. Τυπικό δείγμα εθνικού ρομαντισμού, ο πολωνικός εθνικισμός μυθοποιεί το παρελθόν και επανατοποθετεί τους μύθους του. «Θεός, τιμή, πατρίδα», «Ζήτω η Λευκή Ευρώπη των αδελφικών εθνών», «Καθαρή Πολωνία», «Να φύγουν οι Εβραίοι από την εξουσία», είναι κάποια από τα συνθήματα που ακούγονται τα τελευταία χρόνια στους δρόμους της Βαρσοβίας. Τόσο στην Ουγγαρία όσο και στην Πολωνία εκατομμύρια άνθρωποι αναζητούν μια νέα εθνική ταυτότητα, επαναπροσδιορίζουν την παράδοση και είναι έτοιμοι να βρεθούν στην πρώτη γραμμή του «πολέμου» για την πολιτισμική και οικονομική επιβίωσή τους. Τι είναι άραγε χειρότερο; Αυτό που συμβαίνει στην Ανατολική Ευρώπη ή μήπως ο «εξτρεμισμός της ευημερίας», δηλαδή η άνοδος της Ακροδεξιάς στην πλούσια Σκανδιναβία;

Τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα σε μια προσπάθεια αναχαίτισης των ακροδεξιών σχηματισμών επεδίωξαν να υιοθετήσουν μέρος της ατζέντας τους. «Η πολυπολιτισμικότητα απέτυχε», δήλωνε το 2012 η Άγκελα Μέρκελ, όταν ακόμα δεν μπορούσε να προβλέψει τις επιπτώσεις του προσφυγικού στην εκλογική βάση της. Κάποιες φορές η επιχείρηση συμπερίληψης έστω μέρους του ακραίου λόγου στην κατεστημένη δημόσια σφαίρα καταλήγει σε φιάσκο. Αντί ν’ αποτρέπει, νομιμοποιεί και ενισχύει τα λαϊκά ρεύματα προς τον ολοκληρωτισμό.

ΜΜΕ και μικροπολιτική διαχείριση αντιπαραθέσεων έπαιξαν επίσης καίριο ρόλο στην «κοινοτοπία του κακού». Ο Μιτεράν χρησιμοποίησε τη δημόσια τηλεόραση της Γαλλίας για την προβολή του Λεπέν, με στόχο να πλήξει τη γκωλική Δεξιά. Το ΠΑΣΟΚ προώθησε στο μιντιακό σύστημα της εποχής των ταυτοτήτων την περίπτωση Καρατζαφέρη. Η Χρυσή Αυγή «ξεπλύθηκε» από ελληνικά ΜΜΕ μεγάλης εμβέλειας. Εθνικισμός και μίντια τέμνονται στο εξής: ο μεν επιδιώκει μετ’ επιτάσεως τη δημιουργία νέων συμβόλων, ενώ τα ΜΜΕ είναι αυτά που γεμάτα προθυμία τα κατασκευάζουν.

Είναι η επιστροφή στα εθνικά κράτη η λύση στο πρόβλημα; Προφανώς όχι. Ο προστατευτισμός και η απομόνωση εντός των συνθηκών του παγκόσμιου ανταγωνισμού θα σημάνει- ειδικά για τους πιο αδύναμους- την πλήρη καταστροφή. Αυτή ήταν άλλωστε και η συγκολλητική ουσία για την ενοποίηση της Ευρώπης. Δεν αρκεί όμως μόνον αυτό. Η φιλελεύθερη Ευρώπη χρωστά απαντήσεις. Η ένταξη των μεταναστών στις κοινωνίες πρέπει να γίνει ομαλότερα. Η αγορά εργασίας πρέπει να ενισχυθεί. Η δημιουργία νέων συλλογικών ταυτοτήτων, με βάση τις αρχές της προόδου, της ισότητας και της ελευθερίας θα έπρεπε να είχε ήδη ξεκινήσει. Οι σημερινές ευρωεκλογές είναι ακόμα μια μεγάλη δοκιμασία. Η δημοκρατία εξανεμίζεται εύκολα, έτσι συνέβη άλλωστε και στο Μεσοπόλεμο. Οι λύσεις είναι στα χέρια των κρατούντων, δεν ξέρουμε όμως ακόμα για πόσο.

* Δημοσιογράφος στην ΕΡΤ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL