Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
18.2°C22.0°C
1 BF 47%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.7°C21.2°C
2 BF 57%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C19.4°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
18.8°C21.5°C
1 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.9°C18.4°C
2 BF 63%
Αλληλέγγυα Οικονομία και Δημοκρατία: Συνεργατικές επιχειρήσεις - αλληλέγγυες δραστηριότητες - μοντέλα αυτοοργάνωσης
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Αλληλέγγυα Οικονομία και Δημοκρατία: Συνεργατικές επιχειρήσεις - αλληλέγγυες δραστηριότητες - μοντέλα αυτοοργάνωσης

Του Νίκου Παρασκευόπουλου*

Γεωργία Βασσάλου, Δικηγόρος

Ματίνα Πούλου ΔΝ, Δικηγόρος

Επαναστατώντας και βγαίνοντας από την Τουρκοκρατία ο ελληνικός λαός υμνούσε με τα κείμενα και τα σύμβολα του την ελευθερία. Η ιστορία του, ο πολιτισμός, αλλά και από μόνη της η κατάσταση της υποδούλωσης, καθιστούν ευνόητο αυτό του το απελευθερωτικό πρόταγμα. Όμως, εκτός από την ελευθερία, οι επαναστατημένοι ζήτησαν δημοκρατία και Σύνταγμα. Όχι βυζαντινά μεγαλεία και μονάρχες. Δεν ήταν και δεν είναι και τόσο αυτονόητο αυτό το τελευταίο.

Δεν αρκεί, ως απάντηση στα ερωτήματα, η επιρροή της Γαλλικής Επανάστασης και γενικά των πολιτικών ρευμάτων που έπνεαν τότε στην Ευρώπη και στην Αμερική. Η επιρροή εκείνη δεν είχε μορφή επιβολής, αλλά επιλογής. Χρειάζεται να εξηγηθεί γιατί ήταν ακριβώς το δημοκρατικό μοντέλο αυτό που αμέσως αφομοιώθηκε και επικράτησε.

Ο δάσκαλος πολλών από μας, ιστορικός του Δικαίου Ν. Πανταζόπουλος, μελέτησε ιδιαίτερα τις διάφορες συλλογικότητες (συσσωματώσεις τις ονόμαζε) που ανέπτυξαν δράσεις αλληλεγγύης κατά την Τουρκοκρατία. Ήταν φανερό εξαρχής ότι αυτές μπορούσαν να διακριθούν σε δυο κατηγορίες: σε όσες είχαν αφιλοκερδή προνοιακή ή πολιτιστική βάση και στις οικονομικές -συνεταιριστικές. Εμφανίστηκαν κατά περιοχές (τοπικές κοινότητες), πράγμα που συνέτεινε στη δημοκρατική τους φυσιογνωμία. Ο Ν. Πανταζόπουλος έφθασε να διακρίνει έναν ιστορικό ιστό σύνδεσης με την αρχαιοελληνική δημοκρατία. Ίσως στο σημείο αυτό υπερέβαλλε. Όμως, η σύνδεση των διάσπαρτων στην ελληνική χώρα τοπικών οργανώσεων αλληλεγγύης με την μετέπειτα διαμόρφωση και καλλιέργεια δημοκρατικών θεσμών είναι καθαρή.

Έχουμε στην εποχή μας ανάλογα πολιτικοκοινωνικά ή οικονομικά κύτταρα αλληλεγγύης; Η δημοκρατία δεν επιβάλλεται άνωθεν, αυταρχικά, προϋποθέτει οργάνωση λαϊκής βάσης εμφορούμενη από τις αξίες της, όπως η αλληλεγγύη και η αντιπροσωπευτικότητα. Ας ψάξουμε το ανθρώπινο τοπίο. Αυτό επιχειρούμε τώρα...

Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία αποτελεί τον τρίτο τομέα της οικονομίας, πέρα από το δημόσιο και τον ιδιωτικό, και περιλαμβάνει δραστηριότητες από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση προϊόντων, αλλά και προσφορά υπηρεσιών, με γνώμονα την αλληλεγγύη και όχι το κέρδος. Ένας τέτοιος τύπος δραστηριότητας δεν μπορεί να εξαντλείται στα στενά όρια του επαγγέλματος, αλλά πρωτίστως συνιστά στάση ζωής. Ως εκ τούτου, η λειτουργία του στηρίζεται στις αρχές της δημοκρατικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων, της οριζόντιας οργάνωσης, της ίσης αμοιβής των εργαζομένων για ίση εργασία, και της εκ περιτροπής άσκησης των ρόλων που ανατίθενται στα μέλη της1.

Οι κοινωνικές επιχειρήσεις αποτελούν μία από τις μορφές κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και η πρώτη που νομοθετήθηκε στη χώρα2 μέσα στην οικονομική κρίση. Αρχικά προβλέφθηκαν τρεις τύποι Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (εφεξής Κοιν.Σ.Επ.) ανάλογα με το λόγο που υπαγόρευε τη δημιουργία τους: Κοιν.Σ.Επ κοινωνικής ένταξης, όπου τουλάχιστον το 40% των εργαζομένων έπρεπε να προέρχεται από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, Κοιν.Σ.Επ κοινωνικής φροντίδας για την παροχή υπηρεσιών κοινωνικού - προνοιακού χαρακτήρα σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, και Κοιν.Σ.Επ γενικού παραγωγικού σκοπού, που περιελάμβανε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και σκοπών. Σταχυολογώντας από τις διατάξεις δημοκρατικού προσανατολισμού, θα αναφέραμε τη διανομή των κερδών μόνο σε εργαζομένους και όχι στα μη εργαζόμενα μέλη, την ευκολία σύστασης, καθώς δεν απαιτείτο συγκεκριμένο κεφάλαιο έναρξης, και τη μη διακοπή του επιδόματος πρόνοιας και ανεργίας λόγω συμμετοχής στην επιχείρηση.

Σήμερα, με την τροποποίηση του αρχικού νόμου3, η έμφαση πλέον δίνεται στην κοινωνική ωφέλεια που προκύπτει από το Φορέα και όχι στη νομική του μορφή. Η διάχυση των πρακτικών της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας σε όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, μέσα από την ενίσχυση των παραγωγικών εγχειρημάτων αυτοδιαχείρισης και συλλογικής κοινωνικής επιχειρηματικότητας4, εκτός από διακηρυκτικό σκοπό του νέου νόμου αποτελεί και κοινωνικό στοίχημα, που πρέπει να κερδηθεί. Στην προσπάθεια αυτή είναι σημαντική η συμβολή της Ειδικής Γραμματείας, αλλά και του Γενικού Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας, όπου καταγράφονται πλέον όλοι οι σχετικοί φορείς.

Στην εποχή της κρίσης η αλληλεγγύη ύψωσε τα δικά της αναχώματα. Συνεργατικές και συνεταιριστικές επιχειρήσεις, νέα μοντέλα οικονομικής αυτοοργάνωσης, και πρότυπες κοινωνικές πρακτικές και δομές, άρχισαν να ακμάζουν. Να θέτουν νέες βάσεις και να δημιουργούν ευοίωνες προοπτικές ανασυγκρότησης της οικονομίας, της κοινωνίας, του πολιτισμού, της ίδιας της δημοκρατίας.

Στην πρωτογενή παραγωγή, στην αγροτική οικονομία, στο περιβάλλον, στην ανακύκλωση, στην υγεία, στον πολιτισμό, στον τουρισμό, στην εκπαίδευση, στην ενημέρωση, στις νέες τεχνολογίες, στις μεταφορές, στις κατασκευές, στην μεταποίηση, στην εστίαση με τα συνεργατικά παντοπωλεία - καφενεία - αγορές κά. Μικρές ή μεγαλύτερες «οικονομίες» αφήνουν το δικό τους ορατό αποτύπωμα για την ευημερία των πολλών, σ’ ένα περιβάλλον ανταγωνιστικό και κερδοσκοπικό.

Η χαρτογράφηση των δράσεων και των ανθρώπων της αλληλέγγυας οικονομίας αναδεικνύει τον πιο συνεκτικό κοινωνικό ιστό των πόλεων. Δημιουργεί «δίκτυα» συνεργασιών, απορρίπτει τους «μεσάζοντες», εμποδίζει την εκμετάλλευση, προωθεί την συλλογική ωφέλεια και ευθύνηενώ προτείνει εναλλακτικά οικονομικά μοντέλα χρηματοδότησης.

Οι συνεργατικές οικονομίες απέδειξαν έμπρακτα ότι ο κοινωνικός μετασχηματισμός δεν είναι ουτοπικός. Τα πρώτα βήματα έχουν ήδη γίνει. Οι δυσκολίες είναι υπαρκτές και συνεχώς αναδυόμενες. Το μεγάλο «στοίχημα» είναι η διασφάλιση της βιωσιμότητας και της απρόσκοπτης λειτουργίας όλων των συνεταιριστικών μορφών οικονομίας. Τότε μόνο θα μπορούμε να μιλάμε για δικαιότερη, δημοκρατικότερη και συμμετοχική οικονομία. Τότε θα μπορούμε να λέμε ότι η «κρίση γεννά ευκαιρίες». Τότε το στοίχημα για όλους θα έχει κερδηθεί.

* Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Α' Θεσσαλονίκης, ομότιμος καθηγητής Νομικής ΑΠΘ

1 Βλ. https://www.solidarity4all.gr

2 Βλ. σχετικά ν. 4019/2011 Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και λοιπές διατάξεις.

3 Βλ. σχετικά ν. 4430/2016 Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία και ανάπτυξη των φορέων της και άλλες διατάξεις.

4 Ετήσια Έκθεση 2017 & Σχέδιο ∆ράσης για την Ανάπτυξη του Οικοσυστήµατος της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονοµίας 2017-2023 http://www.ypakp.gr/uploads/docs/10678.pdf

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL