Της Ευγενίας (Τζένης) Αρσένη*
υποψήφιας ευρωβουλευτής ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτικής Συμμαχίας
«Η Βασίλισσα, το Big Ben και ο Shakespeare», αναφώνησε ένας καθηγητής μου στην Αγγλία, επισημαίνοντας τους λόγους για τους οποίους κάποιος επισκέπτεται τη χώρα του. Το χιούμορ είναι πολιτισμός και έτσι ήμουν ευτυχής που βρισκόμουν στο μάθημά του. Εμείς ευτυχώς βασίλισσα δεν έχουμε, το Big Ben δεν μοιάζει ταιριαστό σύμβολο για τη χώρα μας -πιο πολύ κάτι σαν το ρολόι του Νταλί ίσως να μας ταίριαζε- συγγραφείς όμως έχουμε, ζωγράφους, ποιητές, μουσικούς, ηθοποιούς, γνώστες του πολιτισμού στη θεωρία και την πράξη.
Και τι είναι αυτό που δεν έχουμε; Υποδομές δεν έχουμε, ολοκληρωμένη εκπαίδευση δεν έχουμε, πόρους δεν έχουμε και φοβάμαι πως πολύ σύντομα, εμείς, οι άνθρωποι του πολιτισμού, όπως, σχεδόν με δέος, μας αποκαλούν, δεν θα έχουμε και αντοχές.
Η ταυτότητα και η γέφυρα επικοινωνίας
Ο πολιτισμός είναι η ταυτότητα της Ελλάδας και η γέφυρα επικοινωνίας της με τον υπόλοιπο κόσμο. Έχουμε το προνόμιο μιας σπουδαίας πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία είναι διεθνώς παραδεκτή. Ας την προτάξουμε, όχι όμως ως εύκολη λύση μονομερούς αναφοράς σε έργα του παρελθόντος, αλλά ως βάση για περισσότερες διεκδικήσεις προς την υλοποίηση σύγχρονων ιδεών και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στη χώρα μας. Για να φτιάξουμε όμως την εικόνα μας προς τα έξω, πρώτα πρέπει να φτιάξουμε τη ζωή μας μέσα. Αυτή είναι η ουσία.
Παρότι η σχέση της πολιτιστικής με την οικονομική ανάπτυξη θεωρείται θεμελιώδης, δεν μοιάζει να είναι πρακτικά στις προτεραιότητες της κρατικής πολιτικής για τις περισσότερες χώρες. Το ποσοστό του κρατικού προϋπολογισμού που κατανέμεται παγκοσμίως για τον πολιτισμό ολοένα και μικραίνει δίνοντας την εξαιρετικά λανθασμένη εντύπωση πως ο πολιτισμός είναι πολυτέλεια. Είναι επιτακτική ανάγκη να γίνει συνειδητή η επενδυτική αξία στον πολιτισμό όσο και ο εξαιρετικά σημαντικός ρόλος μιας ουσιαστικά πεπαιδευμένης κοινωνίας για την ανάπτυξη κάθε τομέα και της χώρας συνολικά. Ο πολιτισμός είναι παιδεία και δεν αφορά μόνο εκείνους που ασχολούνται με την τέχνη.
Στις πρώτες κιόλας διακηρύξεις, η UNESCO υπογραμμίζει τη σημασία του πολιτισμού και κυρίως το δικαίωμα συμμετοχής σε κάθε δράση, προτάσσοντας πάντοτε την υποχρέωση των κρατικών μηχανισμών να παρέχουν τη δυνατότητα σε κάθε πολίτη να μετέχει στις πολιτιστικές δραστηριότητες. Στέκομαι στο αδιαμφισβήτητο δικαίωμα συμμετοχής του καθενός στον πολιτισμό σε μια χώρα όπου υπάρχει ακόμα διάκριση μέσα στα σχολεία ανάμεσα σε αυτούς που γεννήθηκαν και σε αυτούς που δεν γεννήθηκαν Έλληνες. Στέκομαι στο αδιαμφισβήτητο δικαίωμα συμμετοχής στον πολιτισμό με ευκολία πρόσβασης και άνευ διακρίσεων σε μια χώρα όπου ο υπερτιτλισμός παραστάσεων ή η παρουσία διερμηνείας θεωρείται πολυτέλεια.
Σε κάθε πολιτισμένο τόπο, κάθε χώρος εστίασης θα έπρεπε να έχει καταλόγους με Μπράιγ και είναι ελάχιστες αυτές οι περιπτώσεις. Ασφαλώς και γίνονται σοβαρές προσπάθειες, ειδικά τα τελευταία χρόνια, ο διορισμός των εκπαιδευτικών ειδικής αγωγής ήταν πολύ σημαντικό βήμα, οι προκηρύξεις για εισαγωγή σε σχολές είχαν μέχρι πρότινος στις προϋποθέσεις τους το κριτήριο της αρτιμέλειας και αυτό καταργήθηκε - από το τυπικό όμως πρέπει να περάσουμε στην ουσιαστική εφαρμογή και αυτό θα γίνει μόνο όταν ενθαρρύνουμε νοοτροπίες αλληλεγγύης και ανθρωπισμού, στην πράξη.
Πριν αναζητήσουμε τις πολιτικές, ας διαμορφώσουμε τις νοοτροπίες ή ας αναζητήσουμε τέτοιες πολιτικές ώστε να διαμορφώσουμε νοοτροπίες. Οφείλουμε να παλέψουμε για έναν ουσιαστικά δίκαιο κόσμο, όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα προστατεύονται στην πράξη. Και αυτό πάνω από όλα είναι πολιτισμός.
Η απαξίωση της τέχνης ξεκινάει από το σχολείο
Δεδομένου ότι θέλουμε να έχουμε διεθνείς και ευρωπαϊκούς φορείς αρωγούς σε κάθε μας προσπάθεια, οφείλουμε να επιλύσουμε πρωταρχικά κάποια βασικά ζητήματα μόνοι μας. Παρότι υπάρχει καταρτισμένο δυναμικό σε όλους τους καλλιτεχνικούς κλάδους, η απαξίωση των μαθημάτων τέχνης ξεκινάει από τα σχολεία. Υπάρχουν καλλιτεχνικοί τομείς που απουσιάζουν από την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, Σχολές που στερούνται βασικής υποδομής, ενώ Τμήματα αλλάζουν τη φυσιογνωμία τους αφού καταργούνται οι συμβάσεις των περισσοτέρων καλλιτεχνικών μαθημάτων.
Η δε επιλογή διδασκόντων σε όλες τις βαθμίδες βασίζεται συχνά σε μια σειρά από κριτήρια μοριοδότησης σύμφωνα με τα οποία ο Μότσαρτ θα θεωρείτο τουλάχιστον «ακατάλληλος» για να διδάξει σύνθεση αφού τη θέση του θα έπαιρνε ένας πολιτικός μηχανικός επειδή έχει πτυχίο ΑΕΙ. Επιτέλους, ποιοι απαρτίζουν τις επιτροπές που κρίνουν τη σχέση των ανθρώπων με τα γνωστικά αντικείμενα όταν δεν τα κατέχουν οι ίδιοι;
Ακούγεται συχνά ότι λόγω της κρίσης αυξήθηκε η δημιουργικότητα. Ας είμαστε επιφυλακτικοί σε τέτοιες διατυπώσεις, αφού ενθαρρύνουν την εκμετάλλευση των εργαζομένων από κάποιους φορείς. Στο όνομα της κρίσης, πολλοί ήταν εκείνοι που αποποιήθηκαν των οικονομικών τους υποχρεώσεων και περίπου έδειχναν ότι έκαναν τη χάρη σε δημιουργούς που συμμετείχαν αφιλοκερδώς στα πολιτιστικά τους εγχειρήματα.
Η νεανική ορμή τού «πάμε όλοι μαζί εκ των ενόντων» αρχίζει να φθίνει όταν η διαδικασία αυτή τείνει να γίνει ο κανόνας. Εάν θέλουμε να ενισχύσουμε τον πολιτισμό, οφείλουμε να μεριμνήσουμε πρώτα για τους ανθρώπους του, δείχνοντας έμπρακτα τον σεβασμό μας προς αυτούς.
Η τέχνη με την πολιτική έχουν αυτό το κοινό: το όραμα που γίνεται πράξη. Ας επιλέξουμε ανθρώπους στην πολιτική σκηνή που φέρουν και κυρίως πράττουν στη ζωή τους τα ανθρωπιστικά ιδεώδη που θέλουμε εμείς για τη δική μας ζωή.
* Η Ευγενία (Τζένη) Αρσένη είναι σκηνοθέτις - θεατρολόγος, δρ Αισθητικής Φιλοσοφίας
