Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.7°C24.7°C
3 BF 55%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
19.7°C24.9°C
1 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.4°C21.6°C
4 BF 61%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
3 BF 33%
Από την ομοσπονδία της Ένωσης στην Ένωση των ομοσπονδιών
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Από την ομοσπονδία της Ένωσης στην Ένωση των ομοσπονδιών

Του Κώστα Γαλανόπουλου*

- Η απόλυτη κυριαρχία των εθνικών κρατών συντηρεί και αναπαράγει τους εθνικούς ανταγωνισμούς, διατηρεί και αυξάνει τις ταξικές ανισότητες και τροφοδοτεί σταθερά τις εχθροπραξίες μεταξύ των κρατών. Γίνεται φανερό ότι το αίτημα για ειρήνευση όχι μόνο δεν υπηρετείται από ένα διεθνές σύστημα εξισορρόπησης ανταγωνιζόμενων εθνικών κρατών, αντιθέτως ο πόλεμος αποτελεί το μόνο αποτέλεσμά του. Μόνο μια ομοσπονδιακή Ευρώπη, δηλαδή η πολιτική πρωτίστως ένωση των Ευρωπαϊκών κρατών, μπορεί να αποτρέψει στο μέλλον την επανεμφάνιση του Ναζισμού, αλλά και το ξέσπασμα νέων καταστροφικών πολέμων.

Ο Καντ το συνέλαβε, βεβαίως, αρκετά νωρίς, και κατά πάσα πιθανότητα πολύ νωρίς. Και το συνέλαβε ως «φιλοσοφική κεφαλή», όχι αδιάφορη προς την επικουρία της εμπειρικής ιστορίας, αλλά σίγουρα επιχειρώντας από μιαν «άλλη άποψη». Στο θεμελιακά ατακτοποίητο και ανοικονόμητο πεδίο των ανθρωπίνων πράξεων πρέπει να υπάρχει κάτι το οποίο να το συνέχει διασχίζοντας το συνάμα. Με τη βοήθεια αυτού του a priori καθοδηγητικού νήματος η σκέψη διαπερνά ανθρωπολογικές προκείμενες, πραγματολογικές διαπιστώσεις και πολιτικές αναγκαιότητες, και τερματίζει στον αποκεκαλυμμένο Σκοπό. Όπως ακριβώς ο άνθρωπος ως αντικοινωνική κοινωνικότητα ανταγωνίζεται και συνενώνεται προχωρώντας, έτσι και τα κράτη του, και αυτά στην ίδια συνθήκη, προχωρούν ανταγωνιζόμενα προς την εγκαθίδρυση ενός κοσμοπολίτικου καθεστώτος. Δηλαδή, μιας ομοσπονδίας ελεύθερων κρατών, του μόνου πολιτεύματος που μπορεί να ανταποκριθεί στο καθήκον της αιώνιας ειρήνευσης.

Ήταν η βίαιη κατάρρευση της ελπίδας για ειρήνευση που επέβαλε στις τρομοκρατημένες κεφαλές των Σπινέλι και Ρόσι το ίδιο σχέδιο εξόδου από έναν κύκλο που αενάως γυρνούσε γύρω από τον ανταγωνισμό και τον πόλεμο. Οι δύο φεντεραλιστές διατυπώνουν ρητά το νέο διαχωρισμό: «η διαχωριστική γραμμή μεταξύ προοδευτικών και αντιδραστικών κομμάτων [...] είναι μεταξύ αυτών που συλλαμβάνουν ως βασικό στόχο την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας σε εθνικό επίπεδο [...] και αυτών που θέτουν ως στόχο την εγκαθίδρυση ενός σταθερού παγκόσμιου κράτους». Η απόλυτη κυριαρχία των εθνικών κρατών συντηρεί και αναπαράγει τους εθνικούς ανταγωνισμούς, διατηρεί και αυξάνει τις ταξικές ανισότητες και τροφοδοτεί σταθερά τις εχθροπραξίες μεταξύ των κρατών. Γίνεται φανερό ότι το αίτημα για ειρήνευση όχι μόνο δεν υπηρετείται από ένα διεθνές σύστημα εξισορρόπησης ανταγωνιζόμενων εθνικών κρατών, αντιθέτως ο πόλεμος αποτελεί το μόνο αποτέλεσμά του. Μόνο μια ομοσπονδιακή Ευρώπη, δηλαδή η πολιτική πρωτίστως ένωση των Ευρωπαϊκών κρατών, μπορεί να αποτρέψει στο μέλλον την επανεμφάνιση του Ναζισμού, αλλά και το ξέσπασμα νέων καταστροφικών πολέμων. Η ριζοσπαστική δυναμική των διανοουμένων που συγκροτούσαν τον κύκλο των φεντεραλιστών (Καμύ, Όργουελ, Μάμφορντ, κ.α.) και ο σοσιαλιστικός προσανατολισμός του φεντεραλισμού του Μανιφέστο του Βεντοτένε, όπως ίσως ήταν αναμενόμενο, δεν ενσωματώθηκε στη θεσμική αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλλά, κάτι λιγότερο αναμενόμενο, ή ίσως και όχι, η φεντεραλιστική παράδοση λησμονήθηκε και από την Αριστερά. Ο Κόλιν Γουόρντ το είδε αρκετά νωρίς, ίσως πολύ νωρίς: «τόσο το χειρότερο, λοιπόν, για την Αριστερά, γιατί έτσι άνοιξε ο δρόμος για την πολιτική Δεξιά, η οποία φάνηκε ικανή να θέσει τη δική της ατζέντα και για τον φεντεραλισμό και για τον περιφερισμό [regionalism]»!

Ο Γουόρντ μας εκπλήσσει με την ευστοχία της ανάλυσής του, της πρόγνωσης του, αυτό όμως στο οποίο πρέπει να επιμείνουμε είναι η προειδοποίηση ότι ο φεντεραλισμός μπορεί να αποτελέσει αναφορά και για τη Δεξιά. Θα πρέπει, λοιπόν, να επανορίσουμε ή μάλλον να ανασύρουμε τα ποιοτικά φορτία του φεντεραλισμού που αποτέλεσε, για κάποιο διάστημα, μια από τις βασικές πολιτειακές προτάσεις της Αριστεράς. Ο Γουόρντ επανασυστήνει την παράδοση του σοσιαλιστικού φεντεραλισμού ακολουθώντας τα ίχνη της προς τα πίσω, έως τον Προυντόν. Και, πραγματικά «το πολιτικό πρόβλημα, στην πιο απλή του έκφραση, συνίσταται στην εύρεση μιας ισορροπίας μεταξύ των δύο αντίθετων στοιχείων, της Εξουσίας και της Ελευθερίας. Η όποια εσφαλμένη ισορροπία μεταφράζεται αμέσως σε αποδιοργάνωση και καταστροφή για το Κράτος, σε καταπίεση και δυστυχία για τους πολίτες. Ο ανταγωνισμός των αξιών θα εξαφανιστεί όταν οι αξίες αυτές θα συντονιστούν με τέτοιον τρόπο που δεν θα είναι πλέον δυνατόν γι αυτές να βλάψουν». Ο συντονισμός αυτός είναι δυνατός μόνο μέσω ενός συμβολαίου, που τίθεται υπεράνω και των δύο αντίθετων στοιχείων, της Εξουσίας και της Ελευθερίας, το «συμβόλαιο του φεντεραλισμού, του οποίου η ουσία έγκειται στο να εξασφαλίζει περισσότερα στους πολίτες από ό,τι στο Κράτος, περισσότερα στις δημοτικές και περιφερειακές αρχές παρά στην κεντρική εξουσία». Διαιρέστε ό,τι μπορεί να διαιρεθεί, φωνάζει ο Προυντόν, και αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να πετύχετε την ένωση, δηλαδή έναν κεντρικό συντονισμό, ένα Κράτος, περιορισμένο στις πλέον απαραίτητες και μη αποφεύξιμες λειτουργίες του. Η κατεύθυνση της κίνησης είναι διαρκώς φυγόκεντρη, αλλά η ροπή της είναι κεντρομόλος. Ξεκινά, παράγεται, στα περιφερειακά σημεία, τρέπεται προς το κέντρο και στρέφεται ξανά προς την περιφέρεια. Έτσι, η εξισορρόπηση δεν επιτυγχάνεται μέσω της συγκέντρωσης και της καθήλωσης στο κέντρο, αλλά μέσω της διαφυγής από αυτό και της καταφυγής στα περιφερειακά σημεία, με τρόπο τέτοιον ώστε τα περιφερειακά σημεία να στηρίζουν το κέντρο και όχι το κέντρο την περιφέρεια. Τούτη η εξισορρόπηση είναι το αποτέλεσμα της ίδιας της αντινομικής σχέσης κατεύθυνσης/ροπής, κέντρου/περιφέρειας, Εξουσίας/Ελευθερίας. Ο Προυντόν ακολουθεί τον Καντ, αλλά ξεστρατίζει πολύ γρήγορα: οι αντινομίες δεν επιλύονται, αλλά παράγουν τη λύση. Γίνεται φανερό ότι αυτός ο φεντεραλισμός, ως κίνηση που υπονομεύει το κέντρο προς όφελος των περιφερειακών σημείων, δεν μπορεί να αναβιβάζει τα περιφερειακά σημεία σε επιμέρους κέντρα (τα εθνικά κράτη), γιατί η διαρκής ροπή προς το κέντρο επιβάλλει την (πολιτική) ένωση. Δεν συμβαίνει το ίδιο με το δεξιό φεντεραλισμό, η κίνηση του οποίου παραμένει εγκλωβισμένη στα περιφερειακά κέντρα (τα εθνικά κράτη) καθιστώντας την (πολιτική) ένωση αδύνατη. Έτσι, ο σοσιαλιστικός φεντεραλισμός ξεκινά από τη διοικητική περιφέρεια προς το κέντρο της πολιτικής ένωσης, διαπερνώντας και υπονομεύοντας τα εθνικά κράτη και τους συγκεντρωτικούς μηχανισμούς του.

Ο Προυντόν, βεβαίως, σταθερός στην ιδέα της συνεχούς διαίρεσης, θα παρέμενε ενοχλημένος και θα εξακολουθούσε να φωνάζει ότι «ακόμη και η Ευρώπη είναι αρκετά μεγάλη για να συγκροτήσει μια μοναδική ομοσπονδία: μπορεί να συγκροτήσει μόνο μια ομοσπονδία των ομοσπονδιών». Καθώς, όμως, δεν είχε εισακουσθεί τότε έτσι δεν θα εισακουσθεί και τώρα. Αυτό σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι οφείλουμε να παραμένουμε αδιάφοροι ή εχθρικοί προς την ιδέα της Ένωσης ή την ατελή και ελλειμματική πραγμάτωσή της. Ακολουθώντας το συλλογισμό του ο Γουόρντ, «θα συμφωνούσα ευχαρίστως στο ότι οι ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Κοινότητας έχουν πετύχει τον αρχικό στόχο τους να τελειώσουν τους παλιούς εθνικούς ανταγωνισμούς και να κάνουν τους μελλοντικούς πολέμους στη Δυτική Ευρώπη αδιανόητους». Υπάρχει κατά πως φαίνεται μια ακόμη αντινομική σχέση, αυτή μεταξύ της προόδου κατά την πραγμάτωση και της τελικής ολοκλήρωσης. Ο μεταρρυθμιστικός μετασχηματισμός που προτείνει ο Προυντόν φαίνεται να αποτελεί την εξισορροπητική στιγμή αυτής της αντινομίας. Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως δεν θα σταματούσε να φωνάζει ότι «είμαστε ακόμη πολύ μακρυά από την Ευρώπη των Περιφερειών».

* Δρ Πολιτικής Φιλοσοφίας

Καντ, Ιμμ., «Ιδέα μιας γενικής ιστορίας με πρίσμα κοσμοπολιτικό», μετ. Ευαγγ. Παπανούτσος, στο Καντ, Ιμμ. Δοκίμια, Δωδώνη, Αθήνα 1971.

Proudhon, P. J., «The Federative Principle», στο McKay Iain (επιμ.), Property Is Theft. A P.J. Proudhon Anthology, AK Press, Όκλαντ, ΗΠΑ, 2011.

Rossi, Ern. & Spinelli Alt., The Manifesto of Ventotene, ανακτημένο από https://www.cvce.eu/content/publication/1997.

Ward, C, «The Anarchist Sociology of Federalism», Freedom, Ιούνιος-Ιούλιος 1992.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL