Του Δημήτρη Κατσορίδα*
1. Μακρύ χέρι του κράτους ή θεσμός δημοκρατίας;
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, θεσμός βαθιά δημοκρατικός, εξελίχτηκε παράλληλα με την πορεία του λαϊκού κινήματος. Ιδιαίτερα, μάλιστα, κατά την περίοδο της ναζιστικής Κατοχής (1941-44) και κάτω από την καθοδήγηση του ΕΑΜ, ο θεσμός της Τ.Α. στις απελευθερωμένες περιοχές, τις γνωστές και ως Ελεύθερη Ελλάδα, γνώρισε μία χωρίς προηγούμενο ανάπτυξη. Ο λαός έγινε κυρίαρχος στον τόπο του. Με πυρήνα τις λαϊκές συνελεύσεις, οικοδόμησε νέες κοινωνικές σχέσεις, παίρνοντας στα χέρια του όλα τα ζητήματα που αφορούσαν τη σίτιση, την κατοικία, τη μόρφωση, την υγεία, την τέχνη, τον πολιτισμό, τη λαϊκή ασφάλεια και δικαιοσύνη.
Αντιθέτως, σήμερα, η Τ.Α. έχει γίνει εξάρτημα της κεντρικής εξουσίας, αναπαράγει τις σχέσεις εξουσίας, επιβάλλει φόρους και απουσιάζει από τους αγώνες για τα προβλήματα των πολιτών, την ίδια στιγμή που οι ανάγκες για επικοινωνία, ψυχαγωγία, άθληση και επαφή με τη Φύση συνθλίβονται συνεχώς. Παρ’ όλα αυτά, επειδή υπάρχει στενότερη σχέση του πολίτη με τα τεκταινόμενα των δήμων, καλύτερη και σφαιρικότερη γνώση των θεμάτων που απασχολούν μια τοπική κοινωνία, και άρα ο έλεγχος μπορεί να είναι πιο άμεσος, αποτελούν βασικά θετικά στοιχεία που καθιστούν πιο ουσιαστική τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.
2. Δεν θα μείνουμε παθητικοί θεατές
Για να μπορέσει ο λαός πραγματικά να αυτοδιοικηθεί, δηλαδή να πάρει στα χέρια του τη λύση των προβλημάτων του και να συμμετάσχει ενεργητικά στα κοινά, δεν αρκεί μόνο το Δημοτικό, Κοινοτικό ή Περιφερειακό Συμβούλιο. Διότι, το ζήτημα δεν είναι η κατάληψη μιας τοπικής θέσης εξουσίας, αλλά πώς η έννοια της τοπικής αυτο-διοίκησης θα αποκτήσει το πραγματικό της νόημα.
Κατά συνέπεια, το ζήτημα είναι η διαμόρφωση μιας διαφορετικής πρότασης, η οποία θα θέτει στο επίκεντρο την κοινωνία και όχι τα άνευρα και γραφειοκρατικοποιημένα δημοτικά συμβούλια.
Με βάση αυτό το σκεπτικό, είναι αναγκαίο να δημιουργηθούν όργανα που να μπορούν άμεσα και καθολικά να συσπειρώνουν τους πολίτες και να τους κινητοποιούν. Τέτοια όργανα είναι οι λαϊκές συνελεύσεις σε επίπεδο γειτονιάς, συνοικίας, δήμου ή κοινότητας, καθώς επίσης και τα τοπικά-συνοικιακά συμβούλια, τα οποία θα είναι εκλεγμένα και άμεσα ανακλητά, με εναλλαγή στις θέσεις και περιορισμένη θητεία.
Όμως, βασικός παράγοντας για τη λαϊκή συμμετοχή είναι τα όποια συμβούλια ή συνελεύσεις πολιτών να έχουν αποφασιστικές αρμοδιότητες στα θέματα που αφορούν την τοπική κοινωνία (π.χ. πολεοδομικές ρυθμίσεις, ενοίκια, φόροι, δημοτικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, τράπεζες αλληλοβοήθειας, παιδικοί σταθμοί, αθλητικά κέντρα κτλ.). Στη βάση αυτή θα μπορούν να διενεργούνται και τοπικά δημοψηφίσματα, σε μια προσπάθεια να ψηφίζουν και να αποφασίζουν οι πολίτες.
3. Ένα νέο όραμα
Αν τα πράγματα ιδωθούν υπό αυτό το πρίσμα, τότε υπάρχει η δυνατότητα οι δήμοι να αποτελέσουν ένα πεδίο νέων πειραματισμών και άρα μιας νέας κοινωνικής οργάνωσης, εκφράζοντας ένα νέο όραμα.
Λαμβάνοντας υπόψη τα προαναφερθέντα, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο βασικός οραματικός στόχος είναι η ιδέα της γενικευμένης κοινωνικής αυτοδιαχείρισης. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι προσπαθούμε να την κάνουμε τρόπο ζωής στο «εδώ και τώρα» και δεν την παραπέμπουμε στο απροσδιόριστο επέκεινα. Αν συμφωνούμε σε ένα τέτοιο σχέδιο, το οποίο θα αντιστοιχεί στις ανάγκες και στις δυνατότητες του σήμερα και θα εγγράφεται στη στρατηγική του σοσιαλισμού, τότε στη βάση αυτή χρειάζεται να διαμορφωθεί και μια αντίστοιχη Δημοτική Κίνηση/παρέμβαση, η οποία δεν θα ευαγγελίζεται απλά και μόνο λεκτικά την αυτοδιοίκηση-αυτοδιαχείριση, αλλά θα είναι και η ίδια αυτοδιαχειριζόμενη, ως μικρή αντανάκλαση της κοινωνίας που οραματίζεται.
* Επιστημονικός συνεργάτης ΙΝΕ/ΓΣΕΕ
* Το παρόν κείμενο είναι αναδημοσίευση από το βιβλίο του Δ. Κατσορίδα, με τίτλο Τοπική Αυτοδιοίκηση και Αυτοδιαχείριση, εκδόσεις Red Marks, 2019.
