Της Αφροδίτης Θεοπεφτάτου*
Η χωροταξία που στοχεύει στην αστική αναβάθμιση με όρους κοινωνικής ανασυγκρότησης δεν είναι μία αμιγώς τεχνοκρατική επιστήμη. Αντίθετα, αλληλεπιδρά με τις επιστήμες του χώρου, της κοινωνίας και του ανθρώπου, καθώς διαμορφώνει και διαμορφώνεται από το δομημένο και το κοινωνικό περιβάλλον, εντός του οποίου αναπτύσσεται. Η χωροταξία του αστικού τοπίου, ο σχεδιασμός του αστικού χώρου με την ευρύτερη έννοια, βαδίζει στο πλαίσιο αυτό παράλληλα με τον κοινωνικό, οικονομικό και οικολογικό ιστό, επηρεάζεται από αυτόν και τον επηρεάζει. Μία προοδευτική θεώρηση της πολεοδομίας «θέλει να δημιουργήσει χώρους και μορφές που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τον αστικό ιστό, σύμφωνα με ένα ιδεατό μοντέλο πόλης, όπου οι σχέσεις κυριαρχίας, η εκμετάλλευση και η αποξένωση δεν θα είχαν θέση»1. Η επιστήμη της πολεοδομίας συναντάται, στη λογική αυτή, με την κοινωνιολογία του αστικού χώρου, ενώ ενδιαφέρει ιδιαίτερα και τις οικονομικές επιστήμες. Στην κατεύθυνση αυτή, η κοινωνιολογική «Σχολή του Σικάγο», η οποία διαμόρφωσε τον κλάδο της αστικής κοινωνιολογίας, άνοιξε το δρόμο στην ανάλυση των «πολιτισμών της πόλης», ενώ εμβάθυνε στην κατανόηση της σχέσης του δομημένου περιβάλλοντος με τα σύγχρονα κοινωνικά και οικονομικά φαινόμενα που εξελίσσονται σε περιβάλλον πόλης.
Η Αριστερά αναζητούσε πάντοτε μία εναλλακτική προσέγγιση της αστικής ανάπτυξης, η οποία έθετε ως πρώτες προτεραιότητες την ελεύθερη πρόσβαση στο χώρο, τον περιορισμό των λογικών της άγριας οικονομίας της αγοράς στην πολεοδομία των πόλεων, το σεβασμό των ιδιαίτερων κοινωνικών ταυτοτήτων που υπάρχουν στην πόλη, αλλά και μία προοδευτική οπτική αντιμετώπισης της εγκληματικότητας και του κοινωνικού αποκλεισμού, με θετικά μέτρα αστικής αναβάθμισης. Την ίδια στιγμή, η Αριστερά έδινε πάντοτε μάχες για την προστασία του πολιτιστικού πλούτου της πόλης, είτε αυτός αφορά στα μεγάλα πολιτιστικά μνημεία είτε αφορά σε μνημεία της πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας και μνήμης.
Και επειδή προοδευτική θεώρηση του αστικού σχεδιασμού σημαίνει διεκδικήσεις, αλλά και προτάσεις, έχει ενδιαφέρον να θυμηθούμε ορισμένες από τις πρωτοβουλίες που η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ προώθησε στην κατεύθυνση της κοινωνικής ανασυγκρότησης του αστικού χώρου. Αξίζει να υπογραμμιστεί στο σημείο αυτό ότι η αστική αναβάθμιση δεν εξαρτάται μόνο από μεγάλες παρεμβάσεις εκτεταμένης ανάπλασης. Εξίσου σημαντικές είναι και οι παρεμβάσεις σε μικρότερη κλίμακα, στο επίπεδο του δομημένου μικρόκοσμου της γειτονιάς. Στο πλαίσιο αυτό, η αξιοποίηση ενός εγκαταλειμμένου κτιρίου, με τη δημιουργία μίας κοινωνικής δομής ή ακόμα και με τη λειτουργία μίας επιχείρησης, μπορεί να αλλάξει την κοινωνική και οικονομική φυσιογνωμία μιας περιοχής. Άρα, λοιπόν, ο σχεδιασμός του αστικού χώρου ενδιαφέρεται έντονα και για τις μικρές σημειακές παρεμβάσεις, σε συνδυασμό προφανώς και με τα αστικά project που χαράσσονται σε μεγαλύτερη κλίμακα.
Σημαντικά ορόσημα σε αυτή την προσπάθεια είναι η αστική ανάπλαση των προσφυγικών της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, οι σχεδιασμοί για την ανάδειξη της κοίτης του Ιλισού, η αναβάθμιση του Πεδίου του Άρεως. Σημαντική επίσης είναι και η προσπάθεια του υπουργείου Εργασίας, με το πρόγραμμα για την αξιοποίηση των 1000 και πλέον άδειων ακινήτων, περιουσιακών στοιχείων των ασφαλιστικών ταμείων και των διαφόρων κληροδοτημάτων, των οποίων η επανάχρηση επιφέρει οφέλη και σε επίπεδο οικονομίας κλίμακας, αλλά και στο επίπεδο της ενίσχυσης των δομών κοινωνικής αλληλεγγύης και πολιτισμού μέσα στην πόλη. Με το πρόγραμμα αυτό ενισχύθηκαν επίσης και οι ωσμώσεις με την τοπική αυτοδιοίκηση, με τους φορείς της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, αλλά και με τις μικρές νέες επιχειρήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Μέγαρο του Ταμείου Εμπόρων στο κέντρο της Αθήνας, το οποίο χαρακτηρίστηκε νεότερο αρχιτεκτονικό μνημείο, οι παραδοσιακές χρήσεις εμπορίου στη στοά του κηρύχθηκαν διατηρητέες, και τα κλειστά καταστήματα που βρίσκονταν εκεί εντάχθηκαν στο πρόγραμμα «πόλη2», με πρόβλεψη για την κάλυψη του ενοικίου και των λειτουργικών τους αναγκών, για ένα σημαντικό διάστημα, για τις μικρές νεοφυείς επιχειρήσεις που εγκαταστάθηκαν εκεί.
Η προοδευτική πολεοδομία του αστικού χώρου δεν ενδιαφέρεται, όμως, μόνο για την αναβάθμιση περιοχών στα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά εντάσσει στους στόχους της και τις μικρότερες πόλεις της περιφέρειας, με τις ιδιαίτερες ανάγκες τους και τις δικές τους ιδιαιτερότητες. Στο πλαίσιο αυτό χαρακτηριστικό παράδειγμα προοδευτικής κυβερνητικής παρέμβασης δεν είναι άλλο από το πρόγραμμα του υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης για τη δημιουργική επανάχρηση της δημοτικής ακίνητης περιουσίας, το οποίο στοχεύει στην αναβάθμιση και αξιοποίηση δημοτικών κτιρίων, με την μετατροπή τους σε εστίες πολιτιστικής, κοινωνικής, τουριστικής, αλλά και επιχειρηματικής αναζωογόνησης. Με το πρόγραμμα αυτό εγκαταλελειμμένες τουριστικές υποδομές, αλλά και το αναξιοποίητο κτιριακό απόθεμα των δήμων, μπορούν να αποτελέσουν εργαλεία για τον ευρύτερο στόχο της αριστερής διακυβέρνησης για δίκαιη ανάπτυξη και παραγωγική και κοινωνική ανασυγκρότηση σε τοπικό επίπεδο.
Συνοψίζοντας, η Αριστερά έδινε πάντοτε μάχες για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στον αστικό χώρο, συσπειρώνοντας δυνάμεις για την προστασία του πολιτιστικού πλούτου των πόλεων, της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής τους και των ελεύθερων χώρων. Η αριστερή διακυβέρνηση συνέχισε αυτή την προσπάθεια, προσπαθώντας να κινητοποιήσει νέα εργαλεία για την αστική αναβάθμιση, στοχεύοντας, όχι μόνο σε μακροεπίπεδο, αλλά και σε μικρές παρεμβάσεις που αλληλεπιδρούν θετικά με τη γειτονιά και προάγουν την κοινωνική αλληλεγγύη.
* Πολιτικός Μηχανικός, βουλευτής Κεφαλληνίας και Ιθάκης
1 Jean-Pierre Garnier et Sophie Accolas, «Architecture sociale et logiques capitalistes», Journal des anthropologues. [En ligne]
