Της Στεφανίας Μπούρη*
- Όσον αφορά τη δημόσια εκπαίδευση, δημιουργήθηκαν και πέρυσι και φέτος προβλήματα που προέρχονταν από τις προκαταλήψεις γονέων και κηδεμόνων έναντι του «ξένου». Διαδηλώσεις μπροστά από τα σχολικά κτίρια, πανό, συνθήματα, εξώδικα. [...] Μόνο μέσω της εμπειρίας θα μπορέσουν και οι μεν και οι δε να κατανοήσουν πως μπορεί να διαφέρουν σε αρκετά σημεία, αλλά σίγουρα όλοι έχουν παίξει ως παιδιά, έχουν γελάσει με κάτι που είναι αντικειμενικά αστείο, έχουν αγαπήσει, έχουν πληγωθεί και έχουν πληγώσει. Οι κοινές αυτές εμπειρίες προέρχονται από ένα βασικό παράγοντα: είναι όλοι άνθρωποι.
Το προσφυγικό ζήτημα είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα των τελευταίων χρόνων. Πόλεμος... Πόλεμος για την εξουσία, για τη θρησκεία, για τα χρήματα. Είναι από τις χειρότερες καταστάσεις με τις οποίες μπορεί να έρθει αντιμέτωπος ένας άνθρωπος. Πόσο δύσκολο είναι να αναγκάζεσαι να αφήσεις το σπίτι σου, τη ζωή σου, την καθημερινότητά σου και να μπαίνεις σε μια βάρκα, εσύ και τα ανήλικα παιδιά σου, χωρίς να είσαι βέβαιος ότι θα επιβιώσεις; Πόσες φορές έχουμε διαβάσει ή έχουμε ακούσει στην τηλεόραση πως βούλιαξε άλλη μία βάρκα και χάθηκαν ανθρώπινες ψυχές;
Ωστόσο, ακόμα και αν γλιτώσουν από τον πόλεμο, ακόμα και αν επιβιώσουν στο ταξίδι, δεν σημαίνει ότι τελειώνει ο Γολγοθάς τους. Εγκαθίστανται σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας, τα λεγόμενα camps. Σε κάποια από αυτά οι συνθήκες είναι βιώσιμες, όσο βιώσιμες μπορούν να είναι οι συνθήκες σ’ ένα camp. Σε άλλα, όμως, οι συνθήκες είναι φρικτές. Και αναφέρομαι φυσικά στα camps που βρίσκονται στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου, και όχι μόνο. Τον τελευταίο καιρό ήρθαν στη δομή που εργάζομαι οικογένειες που ζούσαν σε αυτά τα camps. Το βλέμμα τους ήταν διαφορετικό, πιο τρομαγμένο, πιο επιφυλακτικό και φαινόταν η ψυχολογική και η σωματική τους εξάντληση.
Ασχολούμαι με το προσφυγικό από το 2015, από τότε δηλαδή που σημειώθηκαν οι πρώτες μεγάλες ροές. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τις εικόνες που είδα στην Ειδομένη. Πόνος, απόγνωση, σωματική και ψυχολογική εξάντληση, άθλιες συνθήκες διαβίωσης και υγιεινής, είναι μερικές από τις λέξεις που μπορούν να περιγράψουν την κατάσταση που επικρατούσε τότε. Κανείς δεν ήταν έτοιμος να διαχειριστεί μία τέτοια κατάσταση, όμως τα λάθη που έγιναν είχαν αντίκτυπο σ’ αυτούς τους ανθρώπους, παραβίαζαν πολλά από τα δικαιώματά τους, και οδήγησαν σε μια εικόνα εξαθλίωσης της ανθρώπινης ζωής. Δεν μπορώ ακόμα να βγάλω από το μυαλό μου ότι τη χρονιά 2015-2016 εξαφανίστηκαν 10.000 ασυνόδευτα παιδιά! Πώς επιτράπηκε να γίνει κάτι τέτοιο; Τι απέγιναν τόσα παιδιά; Θεωρείται ακόμα μια τυχαία συγκυρία;
Φτάνουμε, λοιπόν, στο 2019. Τα τελευταία δύο χρόνια εργάζομαι ως εκπαιδευτικός σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας προσφύγων. Ωστόσο, τα παιδιά είναι αυτά που μου δίνουν καθημερινά μαθήματα ζωής. Αυτά τα αξιολάτρευτα πλάσματα που έχουν ζήσει τόσο σκληρές καταστάσεις και όμως πλέον χαμογελούν, ονειρεύονται και έχουν μια τεράστια δίψα για μάθηση. Μέσω της εκπαίδευσης, τόσο της τυπικής, που αφορά τη φοίτηση στα δημόσια σχολεία, όσο και της άτυπης, δηλαδή της παρακολούθησης μαθημάτων που διεξάγονται από ΜΚΟ, έχουν αποκτήσει μία κανονικότητα, μία καθημερινή ρουτίνα που τους δίνει δύναμη και χαμόγελα. Περίμεναν πώς και πώς να ξεκινήσουν τα σχολεία, να γνωρίσουν τους καινούριους τους συμμαθητές και τους καινούριους τους δασκάλους. Ευτυχώς υπάρχουν άνθρωποι που εργάζονται στο πεδίο και δίνουν καθημερινά την ψυχή τους για να πετύχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα γι αυτά τα παιδιά. Παρακολουθούν σεμινάρια επιμόρφωσης, συζητούν τις απορίες τους και με την αγάπη και το χαμόγελό τους αγκαλιάζουν τα προσφυγόπουλα και δημιουργούν ένα κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης.
Δυστυχώς, όμως, όσον αφορά τη δημόσια εκπαίδευση, δημιουργήθηκαν και πέρυσι και φέτος προβλήματα που προέρχονταν από τις προκαταλήψεις γονέων και κηδεμόνων έναντι του «ξένου». Διαδηλώσεις μπροστά από τα σχολικά κτίρια, πανό, συνθήματα, εξώδικα. Μου φαίνεται αδιανόητο πώς μπορεί ένας άνθρωπος να αντιδράει έτσι εις βάρος αθώων ψυχών. Από την άλλη, θα έπρεπε να γίνεται μέσω στοχευμένων παρεμβάσεων και εκδηλώσεων, μια πιο οργανωμένη γνωριμία των τοπικών κοινωνιών με τους προσφυγικούς πληθυσμούς. Μόνο μέσω της εμπειρίας θα μπορέσουν και οι μεν και οι δε να κατανοήσουν πως μπορεί να διαφέρουν σε αρκετά σημεία, αλλά σίγουρα όλοι έχουν παίξει ως παιδιά, έχουν γελάσει με κάτι που είναι αντικειμενικά αστείο, έχουν αγαπήσει, έχουν πληγωθεί και έχουν πληγώσει. Οι κοινές αυτές εμπειρίες προέρχονται από ένα βασικό παράγοντα: είναι όλοι άνθρωποι. Φυσικά, κάτι τέτοιο δεν επιτυγχάνεται με όλους τους ανθρώπους, ούτε από τη μια μέρα στην άλλη, όμως με μικρά βήματα μπορούν να μπουν οι ρίζες για μια αρμονική διαβίωση, απαλλαγμένη από στερεότυπα και ξενοφοβικές συμπεριφορές.
Πάντως, αξίζει να επισημάνουμε και τις θετικές αντιδράσεις που υπήρξαν. Σε πολλά σχολεία εκπαιδευτικοί και μαθητές υποδέχτηκαν τα προσφυγόπουλα με όμορφες εκδηλώσεις, με μπαλόνια, λουλούδια και τραγούδια. Έχουν δημιουργηθεί φιλίες μεταξύ των ελληνόπουλων και των προσφυγόπουλων και επικρατεί ένα κλίμα όχι απλής αποδοχής, αλλά πραγματικής αγάπης.
Έγιναν πολλά λάθη και εξακολουθούν να γίνονται. Αυτά δεν πρέπει να λησμονούνται, αλλά να χρησιμοποιούνται σαν οδηγοί για τη συνέχεια, γιατί ακόμα δεν έχει τελειώσει τίποτα. Επίσης, είναι αναγκαίο να αξιοποιούνται τα σωστά, αυτά που λειτούργησαν, και να ενισχύονται περισσότερο. Μόνο μ’ αυτό τον τρόπο θα υπάρξει στήριξη και ουσιαστική βοήθεια. Αν μπει στο κέντρο του ενδιαφέροντος ο άνθρωπος καθαυτός, αν μπούμε σε διαδικασία να συναισθανθούμε και να κατανοήσουμε, τότε σίγουρα θα μπορέσουμε να δώσουμε μια πιο ουσιαστική βοήθεια.
* Εκπαιδευτικός
