Του Γιώργου Παγώνη
Η ανακήρυξη Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ουκρανία από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, που έγινε στο Φανάρι στις 5.1.2019, παραμονή των Φώτων, παρουσία του Ουκρανού Προέδρου Ποροσένκο, αποτελεί τη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα κλιμάκωση στην κόντρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου με το Πατριαρχείο της Μόσχας, τα οποία για πολλά χρόνια, ιδιαίτερα όμως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, διαγκωνίζονται για την πρωτοκαθεδρία στον χώρο της Ορθοδοξίας. Είναι σαφές ότι η εξέλιξη αυτή έχει μια σημασία που ξεπερνά το εκκλησιαστικό πλαίσιο και σχετίζεται με τις διεθνείς πολιτικές διαμάχες, συγκρούσεις και ανακατατάξεις στην Ουκρανία τα τελευταία χρόνια.
H πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου υπονομεύει τη θέση της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι δύο χώρες είναι σε ανοιχτή ρήξη από το 2014, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία, αλλά η "κανονική" Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας υπό τον μητροπολίτη Ονούφριο, που υπάγεται στο Πατριαρχείο της Μόσχας, παραμένει ένας σημαντικός παράγοντας διατήρησης και ενίσχυσης της ρωσικής επιρροής στην ουκρανική κοινωνία. Η αναγνώριση κάποιας ομάδας κληρικών που διαχώρισε τη θέση της από την επίσημη Ουκρανική Εκκλησία, σαν Αυτοκέφαλης Εκκλησίας, στρέφεται ευθέως κατά του Ρωσικού Πατριαρχείου, λειτουργεί προς την κατεύθυνση του κλονισμού αυτής της επιρροής και προκαλεί την αντίδραση της ρωσικής κυβέρνησης.
Αντίθετα, η συγκεκριμένη εξέλιξη εξυπηρετεί τα συμφέροντα του δυτικού παράγοντα και των ΗΠΑ στην περιοχή. Η Ουκρανία αποτελεί το "μαλακό υπογάστριο" της Ρωσίας και η ένταξή της στο ΝΑΤΟ είναι σχεδόν σταθερή επιδίωξη της Δύσης από τότε που διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση. Οι φιλοδυτικοί εθνικιστές της χώρας, που συνηθίζουν να αμφισβητούν τις λαϊκές ετυμηγορίες όταν από αυτές προκύπτουν φιλορωσικές κυβερνήσεις, είχαν τη δυτική ενθάρρυνση όταν προκαλούσαν τις βιαιότερες των διαδηλώσεων, που ανάγκαζαν τις ηγεσίες της χώρας σε παραίτηση προκειμένου να αποφύγουν την αιματοχυσία.
Όσον αφορά τον Ερντογάν, που χωρίς την ανοχή του μάλλον δεν θα μπορούσε να γίνει αυτή η κίνηση, φαίνεται ότι αυτή τη φορά επέλεξε να φορέσει το φιλοδυτικό του κοστούμι και να υπενθυμίσει στον Πούτιν ότι μπορεί τελευταία να συμπλέουν στη Συρία, αλλά στην Ουκρανία έχουν τις διαφωνίες τους. Τι "σουλτάνος" θα ήταν αν δεν θυμόταν μερικές φορές ότι κάποτε η Μαύρη Θάλασσα ήταν οθωμανική λίμνη;
H αυτοκεφαλία, όμως, δημιουργεί ήδη νέους τριγμούς και ρήξεις στο οικοδόμημα της Ορθοδοξίας. Τα δύο Πατριαρχεία με επιστολές τους έχουν ζητήσει από τα άλλα Ορθόδοξα Πατριαρχεία και Εκκλησίες να τοποθετηθούν για την ανακήρυξη. Σύμφωνα με εκκλησιαστικές πηγές και διατηρώντας τις σχετικές επιφυλάξεις:
- Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων είναι διστακτικό. Ο Πατριάρχης Θεόφιλος έχει στραφεί κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου, βλέποντας μάλιστα "πλοκάμια της παγκοσμιοποίησης που προσπαθούν να διεισδύσουν στο σώμα της Εκκλησίας", αλλά στη Σύνοδο το σκέπτονται.
- Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας είναι διστακτικό. Ο Πατριάρχης Θεόδωρος, κατά την επίσκεψή του στη Οδησσό το περασμένο έτος, είχε διαχωρίσει τη θέση του από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στη Σύνοδο όμως υπάρχει διχογνωμία.
- Το Πατριαρχείο Αντιοχείας είναι με τη Μόσχα. Δύσκολα θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Το Πατριαρχείο της Αντιoχείας εδρεύει στη Δαμασκό.
- Το Πατριαρχείο Σερβίας είναι με τη Μόσχα. Πέραν των παραδοσιακών του σχέσεων με τη Ρωσία, αντιτίθεται στις αναγνωρίσεις με βάση "εθνοφυλετικά" κριτήρια (σύμφωνα με την ορολογία που χρησιμοποιεί). Φοβάται ότι η αναγνώριση αυτή προλειαίνει το έδαφος για αντίστοιχες ανακηρύξεις Μαυροβουνιακής ή "Μακεδονικής" Εκκλησίας.
- Το Πατριαρχείο Ρουμανίας είναι με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η Ρουμανία είναι μια χώρα του ΝΑΤΟ.
- Το Πατριαρχείο Βουλγαρίας είναι με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η Βουλγαρία είναι μια χώρα του ΝΑΤΟ.
- Το Πατριαρχείο Γεωργίας το σκέφτεται. Στη χώρα θυμούνται πάντα και τη σοβιετική εποχή αλλά και την επέμβαση των Ρώσων στη Νότια Οσετία και την Αμπχαζία το 2008.
- Η Εκκλησία της Ελλάδας φυσιολογικά κλίνει προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Πάντως, η αναγνώριση με βάση "εθνοφυλετισμούς" και το προηγούμενο που μπορεί να δημιουργηθεί για τη "Μακεδονική Εκκλησία" ίσως δημιουργούν κάποιους δισταγμούς.
- Η Εκκλησία της Κύπρου φυσιολογικά κλίνει επίσης προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
- Η Εκκλησία της Πολωνίας είναι με τη Μόσχα. Η Πολωνία είναι μια καθολική χώρα. Οι ορθόδοξοι εκεί αποτελούν βασικά μια μικρή φιλορωσική μειοψηφία.
- Η Εκκλησία της Τσεχίας και Σλοβακίας είναι με τη Μόσχα. Οι λόγοι είναι αντίστοιχοι με αυτούς της Πολωνίας.
- Η Εκκλησία της Αλβανίας είναι διστακτική. Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος θεωρεί την αυτοκεφαλία "πορεία εις ναρκοπέδιον", η Αλβανία όμως δεν είναι απλά μια χώρα του ΝΑΤΟ· είναι μια έντονα φιλοαμερικανική χώρα. Οι αμερικανικές σημαίες στο Κόσοβο συναγωνίζονται τις κοσοβάρικες.
Είναι βέβαιο ότι σε πολλούς υπάρχει ένα ερώτημα: Γιατί τα θέματα της Ορθοδοξίας θα πρέπει να απασχολούν τόσο πολύ τον χώρο της Αριστεράς; Θα μπορούσαν να γραφτούν πολλά γι’ αυτό, αλλά σήμερα θα μεταφέρω μια προσωπική μου εμπειρία. Πριν από λίγα χρόνια, μιλούσα στον Λίβανο, στην κοιλάδα Μπεκάα, με κάποιον νεαρό Σύρο δάσκαλο. Τον ρώτησα τι γνωρίζει για την Ελλάδα. Ξέρετε ποια ήταν η απάντησή του; "Κύριε, ελέησον".
