Του Πάνου Τριγάζη*
Peoples diplomacy ή citizens diplomacy είναι όρος που εισήλθε στο διεθνές πολιτικό λεξιλόγιο τη δεκαετία του 1980. Εκείνα τα χρόνια ο Ψυχρός Πόλεμος βρισκόταν στο αποκορύφωμά του και ο κίνδυνος πυρηνικού ολοκαυτώματος ορατός, τροφοδοτώντας ισχυρότατα φιλειρηνικά και αντιπυρηνικά κινήματα, παντού στον κόσμο.
Η διπλωματία των λαών μετράει αρκετά επιτεύγματα, με πλέον πρόσφατο τη Σύμβαση για την Κατάργηση των Πυρηνικών Όπλων, που συναποφάσισαν 122 χώρες στο πλαίσιο του ΟΗΕ, το 2017, για την οποία ο αντιπυρηνικός κινηματικός συνασπισμός ICAN τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης.
Παραθέτω βασικά χαρακτηριστικά της λαϊκής ή κινηματικής «διπλωματίας», τα οποία είναι να χτίζει γέφυρες και να γκρεμίζει τείχη, να παρεμβαίνει και όχι μόνο να καταγγέλλει, να ανοίγει δρόμους που είναι κλειστοί στην κρατική διπλωματία, ίσως και με ευθύνη της. Τέλος, να αναδεικνύει τα κοινά συμφέροντα ως σταθερό θεμέλιο για την ειρήνη και τη συνεργασία.
Ίσως πολλοί δεν θυμούνται ή δεν γνωρίζουν ότι η διπλωματία των πολιτών αναπτύχθηκε και για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, καθιστάμενη αναγκαία μετά το 1974, όταν οι δύο χώρες βρέθηκαν στα πρόθυρα πολέμου, ύστερα από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ενώ οι εντάσεις συνεχίστηκαν κυρίως λόγω αμφισβήτησης εκ μέρους της Άγκυρας κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στο Αιγαίο. Υπενθυμίζω την ελληνική θέση «δεν διεκδικούμε τίποτα - δεν παραχωρούμε τίποτα», που συνεπαγόταν ότι δεν χρειαζόταν διάλογος και όποιος τον πρότεινε, όπως η Αριστερά, χαρακτηριζόταν «μειοδότης».
Έτσι προέκυψε η ανάγκη ενεργοποίησης των κοινωνιών των δύο χωρών υπέρ της ειρήνης και φιλίας των λαών, χαλάρωσης της έντασης και έναρξης διαλόγου στη βάση του διεθνούς δικαίου, διαδικασία στην οποία πρωτοστάτησαν εξαρχής οι Επιτροπές Ειρήνης των δύο χωρών, καθώς και ενώσεις συγγραφέων, συνδικάτα και ομάδες επιχειρηματιών.
Τα φιλειρηνικά κινήματα στην Ελλάδα και την Τουρκία πάντοτε απέρριπταν την ακροδεξιά αντίληψη ότι οι δύο χώρες είναι «αιώνιοι εχθροί». Άλλωστε, μετά τον πόλεμο της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, οι πόλεμοι που έκανε η χώρα μας εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν εθνικοαπελευθερωτικοί, ενώ τον πόλεμο που οδήγησε στη Μικρασιατική Καταστροφή δεν τον ξεκίνησε η Τουρκία. Παρόμοιο ισχυρισμό περί «αιωνίων εχθρών» συντηρούσαν κάποιοι στη Γερμανία και τη Γαλλία, που οι μεταξύ τους πόλεμοι ήταν πολύ περισσότεροι των ελληνοτουρκικών, και σήμερα οι δύο αυτές μεγάλες χώρες της Ευρώπης συμμετέχουν από κοινού στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, που αποτελεί και εγχείρημα ειρήνης. Ας πάψουν, λοιπόν, ορισμένοι να μιλούν κάθε λίγο και λιγάκι για επικείμενο θερμό επεισόδιο με την Τουρκία, παραβλέποντας το γεγονός ότι, παρά τα γνωστά προβλήματα στις σχέσεις των δύο χωρών, η μεταξύ τους συνεργασία έχει αναπτυχθεί σε διάφορους τομείς, τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα στον οικονομικό, με το εμπορικό ισοζύγιο υπέρ της Ελλάδας.
Από το 1983 είχαμε στην Ελλάδα και Επιτροπή Ελληνοτουρκικής Φιλίας, με πρόεδρο τον Μίκη Θεοδωράκη και ιδρυτικό μέλος τον υπογράφοντα, ενώ αντίστοιχη επιτροπή λειτουργούσε και στην Τουρκία.
Στην απέναντι ακτή του Αιγαίου, το 1985, ο Δήμος Δικελί (απέναντι από τη Μυτιλήνη) άρχισε να οργανώνει ετήσιο Φεστιβάλ Ειρήνης και Δημοκρατίας, παρά τις άκρως δυσμενείς συνθήκες. Φεστιβάλ που έγινε πόλος έλξης για τις δημοκρατικές δυνάμεις της Τουρκίας και σημείο συνάντησης με αντίστοιχες δυνάμεις της Ελλάδας αλλά και της Κύπρου.
Αργότερα, έκφραση της διπλωματίας των πολιτών στις σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας αποτέλεσε το Βραβείο Ιπεκτσί, στην μνήμη του δολοφονημένου, το 1979, ειρηνιστή δημοσιογράφου Αμπντί Ιπεκτσί από δύο στελέχη των «Γκρίζων Λύκων». Στην καθιέρωση του βραβείου πρωτοστάτησε ο τότε διευθυντής της "Ελευθεροτυπίας" Σεραφείμ Φυντανίδης.
Επόμενη διαδικασία ελληνοτουρκικής προσέγγισης και κοινών δράσεων των δύο κοινωνιών αποτέλεσε η λεγόμενη «διπλωματία των σεισμών», η οποία συνόδευσε έναν καταστροφικό σεισμό στην Ελλάδα, τον Σεπτέμβρη του 1999, και έναν μεγαλύτερο, στην Τουρκία, λίγες ημέρες μετά. Ξεπήδησε τότε μέσα από τις δύο κοινωνίες μία έκρηξη αλληλεγγύης, που ώθησε και τις δύο κυβερνήσεις σε καλύτερες σχέσεις. Τότε ήρθε στο προσκήνιο το μεγάλο ζήτημα της αμοιβαίας και ισόρροπης μείωσης των στρατιωτικών δαπανών και εξοπλισμών. Ζήτημα που είχε πάρει πάνω του τότε ο ΣΥΝ, μη μένοντας στα λόγια, αλλά διατυπώνοντας και καταθέτοντας στις δύο κυβερνήσεις σχέδιο σχετικής διμερούς συμφωνίας, σε συνεργασία με αριστερές δυνάμεις και κινήματα της Τουρκίας.
Μεταξύ άλλων, το 2007, είχαμε κάνει κοινές εκδηλώσεις ΣΥΝ-ODP στο Αϊβαλί και τη Μυτιλήνη, ενώ το 2010, στην Αλεξανδρούπολη και την Αδριανούπολη, με κορύφωμα συνάντηση στο μέσο της γέφυρας του Έβρου, όπου ανακοινώθηκε και κοινή απόφαση με τίτλο Έκκληση Ειρήνης του Έβρου, που μεταφράστηκε στα αγγλικά και διακινήθηκε διεθνώς.
Θα ήταν παράλειψη αν δεν ανέφερα τη συμβολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και προσωπικά του Πατριάρχη Βαρθολομαίου στην υπόθεση της ελληνοτουρκικής φιλίας. Άλλωστε είναι διεθνώς γνωστές οι πρωτοβουλίες του Παναγιότατου για τον διαθρησκειακό διάλογο, την καταπολέμηση της φτώχειας και την προστασία του περιβάλλοντος, γι’ αυτό και το προσωνύμιο «Πράσινος Πατριάρχης».
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ. Το παρόν κείμενο βασίστηκε σε εισήγηση στο Συμπόσιο Ρόδου του Κέντρου «Μεσόνησος» με θέμα "Αιγαίο, αρχιπέλαγος της ειρήνης"
