Το σημερινό δημοψήφισμα στην ΠΓΔΜ είναι ένας σταθμός στην ιστορία του “Μακεδονικού” και η αφετηρία για ένα νέο επίπεδο σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και τη γειτονική μας χώρα.
Το “Μακεδονικό” είναι ένα ζήτημα που κρατάει από τις αρχές της δεκαετίες του '90. Πάνω στη διαμάχη για το πώς ορίζεται ιστορικά και γεωγραφικά η Μακεδονία και ποιος έχει δικαίωμα να χρησιμοποιεί το όνομά της χτίστηκαν δύο αντίπαλα εθνικιστικά αφηγήματα, τα οποία έφτασαν σε ακραίες διαστάσεις. Από τη μια μεριά, οι οπαδοί του Γκρούεφσκι ντύθηκαν Μεγαλέξαντροι και ανακήρυξαν τη χώρα και τον λαό τους ως κληρονόμο του αρχαίου μακεδονικού κράτους, υπονοώντας ότι καθετί που περιλαμβάνεται στον γεωγραφικό όρο “Μακεδονία” τους ανήκει και τελεί υπό ξένη κατοχή. Από την άλλη, το εθνικιστικό μπλοκ στην Ελλάδα, με ισχυρή επιρροή στη Ν.Δ. αλλά και στο ΠΑΣΟΚ, βρήκε ευκαιρία να κηρύξει έναν ανένδοτο αγώνα απέναντι σε μια χώρα 2 εκατομμυρίων ανθρώπων πάνω στο δόγμα ότι έξω από την ελληνική επικράτεια τίποτα δεν μπορεί να ονομάζεται Μακεδονία. Αυτές οι ανιστόρητες και αγεωγράφητες απόψεις προβλήθηκαν με άφθονη φόρτιση και γραφικότητα, υιοθετήθηκαν από τα τηλεοπτικά κανάλια και τα μαζικής κατανάλωσης ΜΜΕ και κατέληξαν να είναι δόγματα που μόνο κάποιοι αιρετικοί και εχθροί της πατρίδας τους μπορούσαν να αμφισβητήσουν δημόσια.
Η μελέτη αυτής της αντιπαράθεσης θα πρέπει να μας οδηγήσει σε κάποια συμπεράσματα για τη φύση του εθνολαϊκισμού. Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι ο εθνολαϊκισμος τρέφεται και δυναμώνει από τον εθνολαϊκισμό των αντιπάλων: όσο πιο παράλογοι, γραφικοί, απλοϊκοί εξωφρενικοί γίνονται οι αντίπαλοί μας, τόσο πιο παράλογοι, γραφικοί, απλοϊκοί, εξωφρενικοί νιώθουμε την ανάγκη να γίνουμε και εμείς, καθώς η απουσία αδιαλλαξίας μπορεί να εκληφθεί από τους άλλους ως αδυναμία, υποχωρητικόητα και ενδοτισμός.
Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι ο εθνολαϊκισμός μπορεί να σχηματίσει πολύ εύκολα γύρω του μια μαζική κοινωνική βάση, καθώς οι προκαταλήψεις συσπειρώνουν πολύ πιο εύκολα από τα επιχειρήματα και μπορούν να δώσουν διέξοδο σε καταπιεσμένα συναισθήματα. Αυτό οδηγεί στην εκδήλωση ενός αντιπολιτικού πατριωτισμού (από το “η πολιτική διαιρεί τους ανθρώπους, η πατρίδα τους ενώνει” έως το “όλοι οι πολιτικοί είναι προδότες της πατρίδας”) η φύση του οποίου είναι καθαρά ακροδεξιά, άσχετα αν δεν εκδηλώνεται πάντοτε με αυτό τον τρόπο.
Ένα τρίτο συμπέρασμα που συνδέεται με αυτό είναι ότι ο εθνολαϊκισμός δημιουργεί δυναμική για πολιτικές καριέρες. Το πολιτικό ακροατήριο είναι ήδη συσπειρωμένο και έτοιμο να στηρίξει αυτόν που θα θεωρήσει πως εκπροσωπεί με τον πλέον αυθεντικό τρόπο την αδιαλλαξία, την απλοϊκότητα και την επιθετικότητά του. Και επειδή όπου υπάρχει ζήτηση υπάρχει και προσφορά, είναι πάντοτε πολλοί οι πολιτικοί και τα κόμματα που μπαίνουν σε πλειοδοσία εθνολαϊκισμού προκειμένου να λάβουν τη στήριξη και την εμπιστοσύνη μιας τέτοιας μαζικής βάσης.
Κάπως έτσι εξηγείται και η αναθέρμανση του εθνικιστικού κινήματος των “μακεδονομάχων” απέναντι στη συμφωνία των Πρεσπών. Η ανάγκη της Ν.Δ. να αποσταθεροποιήσει την κυβέρνηση -κάτι που δεν κατάφερε με τις τέσσερις αξιολογήσεις του τρίτου Μνημονίου, την προσφυγική κρίση αλλά και αργότερα με την καπηλεία της καταστροφής στο Μάτι- ώθησε την αξιωματική αντιπολίτευση σε αναδίπλωση από την εθνική γραμμή του 2008. Το κόμμα στράφηκε σε συμμαχία με την Ακροδεξιά, χωρίς την οποία, άλλωστε, η Ν.Δ. δεν είναι σε θέση να διοργανώσει μαζικές κινητοποιήσεις. Το ΚΙΝ.ΑΛΛ. σύρθηκε στην ίδια τακτική, χάριν της οποίας η Φώφη Γεννηματά χρειάστηκε να ανατρέψει μια σχεδόν ομόφωνη απόφαση του Πολιτικού Συμβουλίου υπέρ της συμφωνίας των Πρεσπών (μειοψήφησε μόνο η ίδια), αλλά και να διαρρήξει την πολιτική συνεργασία με το Ποτάμι. Ο χυδαίος αυτός τακτικισμός και η εργαλειοποίηση ενός εθνικού θέματος οδήγησαν σε κινητοποιήσεις πολιτικού μίσους με κρεμάλες και φασιστικά συνθήματα, σε επιθέσεις εναντίον πολιτών, βουλευτών και πολιτικών συγκεντρώσεων που στήριζαν τη συμφωνία, καθώς και σε βανδαλισμούς εβραϊκών μνημείων.
Όμως το μεγάλο χαρτί του Κ. Μητσοτάκη, που ήταν μια πολυπληθής και επιθετική διαδήλωση για το "Μακεδονικό", κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Αλ. Τσίπρα στη ΔΕΘ, απέτυχε παταγωδώς. Απομένουν διάφορα τριτοδεύτερα στελέχη της Ν.Δ. και του ΚΙΝ.ΑΛΛ. που προσπαθούν να κρατήσουν ζεστό το θέμα στις τηλεοράσεις μέσα από έναν διαγωνισμό προκλητικότητας, καθώς και η ελπίδα να ξαναζεσταθεί η μαζική βάση των “μακεδονομάχων” όταν η συμφωνία θα έρθει για κύρωση στη Βουλή.
Το πρόβλημα είναι ότι μια ενδεχόμενη αναθέρμανση του κινήματος αυτού θα αναθερμάνει και την προοπτική δημιουργίας ενός κόμματος στα δεξιά της Ν.Δ., κάτι που συνιστά αυτονόητο πολιτικό πρόβλημα για το κόμμα του Κ. Μητσοτάκη. Επιπλέον, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Ν.Δ. επιθυμεί διακαώς να τελειώσει η υπόθεση της κύρωσης από την παρούσα κυβέρνηση, καθώς το τελευταίο πράγμα που θα ήθελε είναι να κληθεί η ίδια να διαχειριστεί το ζήτημα αυτό.
Η εθνικιστική αντιπολίτευση στην ΠΓΔΜ έχει παρατήσει τον πολιτικό αγώνα κατά της συμφωνίας των Πρεσπών και επενδύει πλέον στην αποχή από το δημοψήφισμα. Η σοβαρή αυτή τακτική υποχώρηση συνιστά ομολογία ότι ο εθνικισμός δεν μπορεί πλέον να συγκροτήσει πλειοψηφικό ρεύμα στη γειτονική μας χώρα. Την ίδια στιγμή, η κύρωση της συμφωνίας από την ελληνική Βουλή θεωρείται τώρα σχεδόν βέβαιη, παρά το γεγονός πως τον περασμένο Ιούλιο κάποιοι εκτιμούσαν πως το ζήτημα αυτό είναι ανοιχτό. Έτσι, η επιτυχία του σημερινού δημοψηφίσματος θα είναι το πρώτο βήμα για μια μεγάλη πολιτική ήττα των δυνάμεων του εθνολαϊκισμού που χειραγώγησαν το κλίμα ανάμεσα στις δύο χώρες για σχεδόν μια 25ετία. Ανεξάρτητα από το ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετείται η επίλυση του “Μακεδονικού” -και το οποίο αναλύεται σε άλλο άρθρο αυτού του αφιερώματος-, η περιθωριοποίηση των ακροδεξιών εθνικιστικών δυνάμεων και η μείωση της επιρροής τους θα είναι ένα τεράστιο βήμα και για τους δύο λαούς.
