Από την εποχή της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης τον 18ο αιώνα, όταν οι λουδίτες κατέστρεφαν τις μηχανές γνεσίματος και ύφανσης, μέχρι και τις μέρες μας, φαίνεται πως ο κόσμος της δουλειάς βρίσκεται σε μια ατέρμονη αναμέτρηση με τις μηχανές. Σε κάθε περίοδο της καπιταλιστικής εξέλιξης επαγγέλματα εξαφανίζονταν και θέσεις εργασίας χάνονταν ως συνέπεια των αλλαγών στους όρους παραγωγής που προκαλούσε η εισαγωγή των μηχανών σ' αυτή. Σήμερα, η ρομποτοποίηση που διευρύνεται πλέον σε όλους τους κλάδους της "αγοράς εργασίας", δεν έρχεται μόνον να "κουρέψει" θέσεις εργασίας αλλά και να αλλάξει τον χάρτη των εργασιακών δικαιωμάτων και κατακτήσεων. Καθώς οι συνθήκες αλλάζουν και τα δεδομένα διαφοροποιούνται, το ερώτημα που μπαίνει σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι το πώς οι άνθρωποι θα ανταγωνιστούν τις μηχανές, όχι βέβαια στο πεδίο της παραγωγικότητας διότι εδώ το παιχνίδι είναι χαμένο εξ' αρχής υπέρ των μηχανών, αλλά στο επίπεδο του κόστους εργασίας. Τι θα είναι πιο συμφέρον για μια επιχείρηση στο μέλλον, να λειτουργεί με εργαζόμενους ή με ρομπότ;
Στο ερώτημα αυτό, για το οποίο ήδη αναζητούνται απαντήσεις σε επιστημονικό επίπεδο, η Παγκόσμια Τράπεζα προτείνει μια λύση. Δεν είναι βεβαίως προς όφελος των εργαζομένων και πώς θα μπορούσε να είναι καθώς υπακούει στη λογική της απορρύθμισης και ακολουθεί την πεπατημένη της συμπίεσης των εργατικών κατακτήσεων. Η Τράπεζα προτείνει τη θέσπιση χαμηλότερων κατώτατων μισθών για τους εργαζόμενους και τη χορήγηση διευρυμένων εξουσιών στους εργοδότες για απολύσεις και προσλήψεις στο πλαίσιο μιας ευρείας κλίμακας "απελευθέρωσης" της αγοράς εργασίας η οποία κρίνεται "απαραίτητη" για την προσαρμογή των οικονομιών στη μεταβαλλόμενη φύση της εργασίας.
Κάντε απολύσεις (για να γίνουν προσλήψεις)
Σ' ένα προσχέδιο της, βαρύνουσας σημασίας έκθεσής της για την παγκόσμια ανάπτυξη που θα δημοσιοποιηθεί το φθινόπωρο και η οποία θα παροτρύνει τις κυβερνήσεις να πάρουν μέτρα, η Τράπεζα θεωρεί ότι απαιτούνται λιγότεροι "επαχθείς" κανονισμοί στην εργατική νομοθεσία έτσι ώστε οι επιχειρήσεις να μπορούν να προσλαμβάνουν εργαζόμενους με χαμηλό κόστος. Οι αμφιλεγόμενες συστάσεις, που απευθύνονται κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, έχουν σημάνει συναγερμό στον συνδικαλιστικό κόσμο ο οποίος έχει μείνει εμβρόντητος από τα προτεινόμενα μέτρα ενός παγκόσμιου θεσμού που ανέκαθεν αντιμετωπίζονταν ως το "θετικό αντίβαρο" του αυστηρού και άτεγκτου ΔΝΤ.
Βέβαια, οι καταστάσεις αλλάζουν, όπως κι ο τρόπος θεώρησης των πραγμάτων και μαζί μ' αυτόν οι προτεινόμενες πολιτικές. Το βασικό ερώτημα είναι αν αυτές οι πολιτικές ανταποκρίνονται σε υπαρκτά ζητήματα και προβλήματα, ή αν απλά έχουν ιδεολογικό υπόβαθρο εκφράζοντας πολιτικές θέσεις και αντανακλώντας επιδιώξεις της πολιτικής οικονομίας. Κι αυτό διότι, μόλις πριν από πέντε χρόνια, στην αντίστοιχη έκθεση της Τράπεζας για την παγκόσμια ανάπτυξη, το 2013, το συμπέρασμα ήταν πως το ρυθμιστικό πλαίσιο της εργατικής νομοθεσίας είχε ελάχιστες ή καθόλου επιπτώσεις στα επίπεδα της απασχόλησης. Όμως, στην έκθεση για το 2019, υποστηρίζεται πως αν οι απολύσεις εργαζομένων είναι μια δαπανηρή διαδικασία, τότε και οι προσλήψεις θα είναι λιγότερες. "Οι βαρύτατοι κανονισμοί καθιστούν πιο ακριβή για τις επιχειρήσεις την αναδιοργάνωση του εργατικού δυναμικού τους ώστε να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες τεχνολογίες (...) Οι ραγδαίες αλλαγές στη φύση της εργασίας θέτουν ως προτεραιότητα για τις επιχειρήσεις την ευελιξία προκειμένου να μπορούν να προσαρμόζουν το εργατικό δυναμικό τους (...) Οι υψηλοί κατώτατοι μισθοί, οι αδικαιολόγητοι περιορισμοί στις απολύσεις και τις προσλήψεις και οι αυστηρές μορφές συμβάσεων καθιστούν τους εργαζόμενους πιο ακριβούς σε σχέση με την τεχνολογία", αναφέρεται στην έκθεση. Σύμφωνα με τους συντάκτες της, οι εργατικοί κανονισμοί "προστατεύουν τους λίγους που κατέχουν μόνιμες θέσεις εργασίας και αφήνουν απ' έξω τους περισσότερους εργαζόμενους", ενώ τα προγράμματα κοινωνικής προστασίας και στήριξης που ανάγονται στη Γερμανία του Βίσμαρκ των τελών του 19ου αιώνα, δεν είναι σήμερα κατάλληλα διότι καλύπτουν μόνον το ένα τρίτο των πληθυσμών των αναπτυσσόμενων χωρών.
Παρτ-τάιμ και ξερό ψωμί...
Μπορεί όλα αυτά να ακούγονται ανησυχητικά, ίσως και ακραία, όπως άλλωστε πολλές προβλέψεις μελλοντολογικού χαρακτήρα, ωστόσο στον ευρωπαϊκό, τουλάχιστον, χώρο η εργασιακή απορρύθμιση- ή καλύτερα, "επαναρύθμιση" έχει προχωρήσει αρκετά. Μόνον που εδώ οι εργοδότες δεν χρειάστηκε να περιμένουν την έλευση των ρομπότ. Με τη βοήθεια των συνθηκών, οι μισθοί "κουρεύτηκαν" και οι ελαστικές μορφές εργασίας γενικεύθηκαν. Η τελευταία κρίση, ναι μεν έχει ξεπεραστεί με βάση τις στατιστικές, αλλά έχει διαμορφώσει και εδραιώσει μια νέα κατάσταση στο εργασιακό περιβάλλον πολύ χειρότερη σε σχέση με πριν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ισπανία, το άλλο μεγάλο θύμα της ευρωκρίσης και της τραπεζικής διόγκωσης. Πριν από την κρίση, ένας μισθός 1.000 ευρώ θεωρούνταν χαμηλός για τα δεδομένα της χώρας. Σήμερα είναι απλά ένα άπιαστο όνειρο για πολλούς εργαζόμενους. Ακόμα και ο πρόεδρος της ένωσης των εργοδοτών Χουάν Ροσέλ παραδέχθηκε πρόσφατα σε μια συνέντευξή του ότι είναι "πολύ δύσκολο να τα βγάλει κανείς πέρα μ' ένα μισθό 800 ευρώ τον μήνα". Αλλά αυτή είναι πια πραγματικότητα- και εμπεριέχει μιαν άλλη πραγματικότητα: τις δύο και τρεις παρτ-τάιμ δουλειές που είναι αναγκασμένοι να κάνουν πολλοί Ισπανοί για να μαζέψουν αυτά τα 800 ευρώ.
Με βάση στοιχεία για το 2015 του ΙΝΕ, του Εθνικού Ιδρύματος Στατιστικής, τέσσερις στους δέκα εργαζόμενους στην Ισπανία αμείβονταν με μισθούς κάτω των 1.297,20 ευρώ τον μήνα και το 12,62% των εργαζομένων έπαιρνε τον κατώτατο μισθό των 648,60 ευρώ, ή ακόμη και λιγότερο αν είχε δουλειά μερικής απασχόλησης. Τα στοιχεία αποκαλύπτουν τη ζητούμενη νέα πραγματικότητα στον κόσμο της εργασίας: Υπάρχουν πλέον όλο και λιγότεροι εργαζόμενοι που αμείβονται με μεσαίους μισθούς και όλο και περισσότεροι που αμείβονται με χαμηλούς μισθούς. Το 2015, ο μέσος ακαθάριστος μισθός στην Ισπανία αυξήθηκε κατά 1,1%, στα 23.106 ευρώ ετησίως, αλλά αυτό αφορούσε εργαζομένους 40 ετών και άνω. Οι νεότεροι έμειναν παγιδευμένοι στο καθοδικό σπιράλ. Για τους κάτω των 24 ετών, οι απολαβές τους από την εργασία μειώθηκαν κατά 5,1%, στα 11.228 ευρώ ετησίως, για τους 24-29 ετών μειώθηκαν 1,6%, στα 16.064 ευρώ, και για τους 30-34, συρρικνώθηκαν κατά 3%, στα 19.597 ευρώ ετησίως.
Κι όμως, κατά τ' άλλα, η ισπανική οικονομία αναπτύσσεται, και αναπτύσσεται ραγδαία μετά την κρίση. Το 2016 ο ρυθμός ανάπτυξης ξεπέρασε και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις, διατηρώντας το 3,2% της προηγούμενης χρονιάς. Ήταν το τρίτο συνεχόμενο έτος ανάκαμψης και το ισπανικό ΑΕΠ αναπλήρωσε το 95% των απωλειών που είχε υποστεί στη διάρκεια της κρίσης. Όμως, όλα έχουν την εξήγησή τους. "Η οικονομική ανάκαμψη βασίζεται στις προσωρινές και μερικής απασχόλησης, θέσεις εργασίας. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε μια όλο και πιο έντονη υποτίμηση των μισθών", εξηγεί ο Χοσέ Ινάσιο Περέζ Ινφάντε του Συνδέσμου Οικονομολόγων κατά της Κρίσης. Μήπως αυτή η "λεπτομέρεια" στη συζήτηση για τη "μεταβαλλόμενη φύση της εργασίας" είναι τελικά πιο σημαντική από την έλευση των ρομπότ;
