του Χάρη Πολιτόπουλου*
Η μεταναστευτική κρίση στρέφει την προσοχή των ευρωπαϊκών ηγεσιών προς την Αφρική. Στην Αφρική υπάρχουν μεγάλες ευκαιρίες για γρήγορη ανάπτυξη και μεγάλα κέρδη, στην Αφρική επενδύει ευρύτατα η νέα παντοδύναμη Κίνα, από την Αφρική μπορεί να προκύψουν συντριπτικές ροές μεταναστών.
Μπορεί η γερασμένη Ευρώπη να έχει ανάγκη από μετανάστες, αλλά πολλοί ζητούν να έχει τον έλεγχο, να ελέγχει πόσοι έρχονται και πού πάνε. Οι πιο ακραίοι ζητούν να κλείσουν τα σύνορα. Μπορεί απ’ τις μεταναστευτικές ροές που γεννάει η Αφρική μόνο ένα μικρό κλάσμα να στρέφεται προς την Ευρώπη, όμως και το κλάσμα μπορεί να μεγαλώσει και το ίδιο μικρό κλάσμα να αντιπροσωπεύει όλο και μεγαλύτερους αριθμούς καθώς ο πληθυσμός της Αφρικής μεγαλώνει.Ένα πέπλο αδιαφάνειας καλύπτει τη συζήτηση.
Το θέμα είναι πολιτικά επικίνδυνο: οι φασίστες μπορούν να εξαπολύσουντην ψηφοθηρική κινδυνολογία που θα κατασπαράξει αριστερούς διεθνιστές και πολυεθνικούς φιλελεύθερους που δέχονται μια Ευρώπη με περισσότερο χρώμα. Να κρατήσουν την Ευρώπη λευκή θέλουν οι Πολωνοί φασίστες. Κανένα περιορισμό στη μετανάστευση δεν δέχονται οι Γερμανοί πράσινοι. Στις 29-30 Νοεμβρίου 2017 έγινε μια μεγάλη συνάντηση Ευρώπης - Αφρικής στο Αμπιτζάν της Ακτής Ελεφαντοστού που παρακολούθησαν κάπου σαράντα πρωθυπουργοί και αρχηγοί κρατών, ανάμεσα τους η ΆνγκελαΜέρκελ και ο Εμανουέλ Μακρόν.
Την Ελλάδα εκπροσώπησε ο Τέρενς Κουίκ.Το τελικό ανακοινωθέν του Αμπιτζάν ήταν φλύαρο και αόριστο, αλλά είχε έναν σαφή τίτλο : «Επένδυση στη νεολαία για μια επιταχυνόμενη, χωρίς αποκλεισμούς,βιώσιμη ανάπτυξη». Τίποτε το πραγματικά συγκεκριμένο δεν υπήρχε στο ανακοινωθέν. Και τίποτε το πραγματικά συγκεκριμένο δεν έχει προκύψει από τότε.1 Γιατί; Αυτή η σιωπή και η αδιαφάνεια δηλώνει, νομίζω, αμηχανία. Τα νούμερα τρομάζουν. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν ξέρουν τι να κάνουν.Να θυμηθούμε τα γνωστά βασικά δεδομένα της Αφρικής:
= Η Αφρική είναι μεγάλη. Πολύ μεγάλη. Χωράει την Κίνα, την Ινδία, τις ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ιαπωνία.
= Έχει εκρηκτική δημογραφική ανάπτυξη. Κάνουν 5, 6 και 7 παιδιά. Ο ένας στους έξη κατοίκους του πλανήτη είναι σήμερα Αφρικανός. Το 2100 ο ένας στους τρεις θα είναι Αφρικανός και στις παραγωγικές ηλικίες 15 έως 65 ετών ο ένας στους δύο! Το 2050 η Ευρώπη θα είναι ένα απέραντο γηροκομείο ενώ η Αφρική, ιδιαίτερα η Υποσαχαρική Αφρική, θα σφύζει από νέους και από ζωή.
= Ξεχωρίζουμε την Υποσαχαρική Αφρική (ΥΣΑ) γιατί έχει μια διαφορετική ιστορική διαδρομή και διακριτά σημερινά πολιτιστικά και οικονομικά χαρακτηριστικά. Έχει σήμερα 1 δισ. κατοίκους και προβλέπεται να περάσει τα 2 δισ. το 2050 και να πλησιάσει τα 4 δισ. το 2100. Το 2100 ολόκληρη η Αφρική θα έχει πάνω από 4 δισ. κατοίκους και ολόκληρη η Ευρώπη (μαζί με τη Ρωσία) κάπου 650 εκατ. με πάρα πολλούς γέρους!
Η Υποσαχαρική Αφρική είναι πολύ πλούσια και πολύ φτωχή. Είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους και φτωχή σε προϊόντα, σε οικονομικά αγαθά. Δυο αιώνες τώρα αιμορραγεί κεφάλαια και εισοδήματα προς τον λεγόμενο Πρώτο Κόσμο. Η αιμορραγία αυτή δεν επέτρεψε μια συστηματική μακροπρόθεσμη συσσώρευση παρά μόνο περιστασιακά και σε ειδικές περιπτώσεις2.
Η καλύτερη περίοδος ήτανε τα τελευταία 20 χρόνια πριν την τελευταία κρίση, πριν το 2010. Η κινεζική ζήτηση πρώτων υλών και οι κινεζικές επενδύσεις, παρά τη συνεχιζόμενη αιμορραγία, άφηναν ένα περιθώριο συσσώρευσης που επέτρεψε στην γεωργική παραγωγή και στο συνολικό ΑΕΠ να αυξάνουν γρηγορότερα από τον πληθυσμό. Η πρόσφατη κρίση γονάτισε, με λίγες εξαιρέσεις, την ΥΣΑ και ιδιαίτερα τις δυο μεγαλύτερες οικονομίες της, τη Νιγηρία και τη Νότια Αφρική. Η διαφαινόμενη ανάκαμψη της διεθνούς οικονομίας, τα δύο καλά χρόνια που προβλέπει σήμερα το ΔΝΤ, θα βοηθήσουν σίγουρα και την Υποσαχαρική Αφρική. Πώς όμως θα απορροφηθεί αυτό το τεράστιο εργατικό δυναμικό; Ο μισός πληθυσμός της ΥΣΑ, δηλαδή 500 εκ. άτομα, είναι σήμερα 1-15 ετών. Η απλή αριθμητική λέει ότι σε 15 χρόνια θα είναι 16-30 ετών.
Συγχρόνως αυτοί που είναι σήμερα 31-45 ή 46-60 θα επιβιώσουν σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό απ’ ό,τι στο παρελθόν γιατί βελτιώνεται η ύδρευση, η αποχέτευση και η περίθαλψη. Έτσι, η αύξηση του εργατικού δυναμικού είναι εκρηκτικότερη από την εκρηκτική αύξηση του συνολικού πληθυσμού.Τα ποσά που χρειάζεται η Αφρική τρομάζουν, χωράνε όμως άνετα στις περιουσίες και τα εισοδήματα του 1% ή στις πολεμικές δαπάνες τους. Καταφανώς όμως υπερβαίνουν την πολιτική βούληση της Ευρώπης και των ΗΠΑ που όλο και στενεύει με την άνοδο της ακροδεξιάς. Μπορεί ο ιδιωτικός τομέας αβοήθητος να αναλάβει τις γιγαντιαίες επενδύσεις που χρειάζεται η Αφρικήστην ενέργεια και στις υποδομές; Όχι. Χρειάζεται κρατική βούληση και στήριξη –όπως κάνουν οι Κινέζοι.
Από την ανάπτυξη της Αφρικής θα βγούμε βέβαια όλοι κερδισμένοι, αλλά θα μεσολαβήσουν πολλές εκλογικές αναμετρήσεις στην Ευρώπη. Λίγες χώρες μοιάζει να μπορούν να δουν μακρύτερα από μια εκλογική αναμέτρηση και να δράσουν ανάλογα. Ανάμεσα τους πρώτη η Κίνα, αλλά και η γειτονική μας Τουρκία και στην Ευρώπη, η Γαλλία.Η Γαλλία θέλει να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην Αφρική. Πριν λίγα χρόνια μια διάσημη μελέτη της Γαλλικής Γερουσίας είχε τον προκλητικό τίτλο «Η Αφρική είναι το μέλλον μας».
Η Γερμανία μοιάζει να αποδέχεται τη γαλλική ηγεμονία στην Αφρική. Η Βρετανία μετά το αυτογκόλ του BREXIT υποβιβάζεται. Οι Ιταλοί μόλις άνοιξαν πρεσβεία στο Νίγηρα και διεκδικούν ρόλο στις παραδοσιακές χώρες επιρροής τους, από τη Λιβύη μέχρι τη Σομαλία και την Αιθιοπία. Όλα αυτά όμως συμβαίνουν σε επίπεδο κορυφής και χωρίς ευρύτερη συναίνεση. Πρέπει να υπάρξει ένα μακροπρόθεσμο Ευρωπαϊκό σχέδιο για την Αφρική. Και δεν μπορεί να είναι ένα κρυφό σχέδιο. Πρέπει να είναι επίσημο, γνωστό και ψηφισμένο.
Αυτή θα είναι και η θεμελιώδης διαφορά του από τα πολλά σχέδια που υπάρχουν ήδη.Η σημερινή αδιαφανής διαδικασία είναι ασταθής και συγκυριακή και συμπλέκει πολλαπλούς, συχνά αντιφατικούς στόχους. Ειδικά η Γαλλία, αντιμετωπίζει έναν θανάσιμο κίνδυνο: Να γίνει ο μισητός χωροφύλακας της περιοχής. Είναι η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη της Αφρικής με μερικές δεκάδες χιλιάδες άνδρες μόνιμα σταθμευμένους στο Τζιμπουτί και αλλού. Ο πειρασμός κάθε φορά που υπάρχει ένα πρόβλημα να φωνάζουμε το Γάλλο χωροφύλακα θα είναι συνεχής. Η πρόσφατη εμπειρία (Μαλί, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία) αλλά και η παλαιότερη (Αλγερία, Ινδοκίνα), δείχνουν ότι αυτές οι επεμβάσεις έχουν εύκολη αρχή και πολύ δύσκολο τέλος.
Η Αφρική δεν χρειάζεται ξένους στρατιώτες, χρειάζεται ξένες επενδύσεις –σωστές, τίμιες επενδύσεις, όχι ληστρικές αποικιακές συμβάσεις.Η Γαλλία και ο Μακρόν μοιάζουν αυτή τη στιγμή να έχουν ένα περίσσευμα επιρροής και ανοχής. Ας μην το σπαταλήσουν σε στρατιωτικές περιπέτειες. Η Ευρώπη ενωμένη και αποφασισμένη παραμένει η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη στον κόσμο και μπορεί να υιοθετήσει μια πολιτική συν-ανάπτυξης με την Αφρική για το καλό της Αφρικής, της Ευρώπης και του κόσμου όλου. Μπορεί. Θέλει;1 Με εξαίρεση τα € 274 εκ που ενέκρινε η Κομισιόν στις 13 Δεκεμβρίου 2017 για νέες δράσεις στο Σαχέλ και στη λεκάνη της Λίμνης Τσαντ. Πρόκειται για ψίχουλα. 2 Ειδικές περιπτώσεις όπως της λευκής μειοψηφίας της Ν.Αφρικής που αποίκησε τη χώρα και έχτισε εκεί τα σπίτια, τις πόλεις της, τα ορυχεία και τα εργοστάσιά της.
* Οικονομολόγος, τ. εμπειρογνώμονας του ΟΗΕ και της Ε.Ε. για την Αφρική.
