Live τώρα    
16°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.4°C17.6°C
3 BF 66%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
10.9°C15.9°C
1 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Σποραδικές νεφώσεις
15 °C
9.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C14.7°C
2 BF 77%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
13.0°C14.5°C
1 BF 75%
Αριστερός γίνεσαι
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Αριστερός γίνεσαι

Παντελής Κυπριανός*

Η Αριστερά είναι πνευματικό παιδί του Διαφωτισμού. Αυτός όρισε μεγάλο μέρος από τις αρχές της: εμπιστοσύνη στον άνθρωπο, την κρίση του και τη δυνατότητά του να βελτιώνεται διαρκώς ο ίδιος και ταυτόχρονα να βελτιώνει το περιβάλλον στο οποίο ζει, καθώς και την κοινωνία γενικότερα. Εμπιστοσύνη στην κρίση του ανθρώπου σημαίνει ότι αυτός δεν ενεργεί με γνώμονα την παράδοση, όπως οι συντηρητικοί, ούτε με γνώμονα τον εαυτό του, τα συμφέροντα και τα προσωπικά του πάθη. Γι’ αυτό, σε αντίθεση με τον συντηρητικό, που μπορεί να γεννιέται σε ένα δεδομένο πολιτισμικό περιβάλλον και να συμπεριφέρεται ανάλογα, ο αριστερός δεν γεννιέται, γίνεται.

«Γίνεται» σημαίνει ότι οφείλει να θέτει τα πάντα υπό κρίση, να ενεργεί με γνώμονα τον νου, όχι με τις παραδόσεις και την κληρονομιά του παρελθόντος. Γι’ αυτό ο αριστερός όπως και ο φιλελεύθερος ταυτίστηκαν στα πρώτα τους βήματα με την πρόοδο. Αυτοπροσδιορίστηκαν ως φορείς της προόδου, ως προοδευτικοί. Προοδευτικός, σε αντίθεση με τον συντηρητικό, δεν σημαίνει ακύρωση του παρελθόντος και πέταγμα των παραδόσεων στο καλάθι των αχρήστων. Αυτό και αδύνατο είναι και αδόκιμο. Αντίθετα, μπορείς να τα επανεξετάσεις, να κρατήσεις δημιουργικά όσα έχουν νόημα, να χτίσεις πάνω σε αυτά. Πρόκειται γι' αυτό που ο Δημήτρης Γληνός ονόμασε «δημιουργικό ιστορισμό», αντίληψη πάνω στην οποία στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό και η γενιά του ’30.

Αριστερός γίνεσαι, γιατί, μέσω της αμφιβολίας και της υποβολής των πάντων στη βάσανο της κρίσης, αμφισβητείς θέσφατα, αυθεντίες και κάθε λογής εξουσία. Και στο σημείο αυτό, ο αριστερός διαφοροποιείται πλήρως από τον συντηρητικό, που αποδέχεται εκ προοιμίου αυθεντίες και ομνύει σε ισχυρούς ηγέτες σε όλα τα επίπεδα, από τη σχολική μονάδα ώς την κεντρική εξουσία. Αντίθετα, έχει κάποια κοινά με τον φιλελεύθερο. Ο τελευταίος, μέσω της διάκρισης των εξουσιών, προσβλέπει σε μια δημόσια σφαίρα με αντίρροπες εξουσίες, που να αποτρέπουν τη συγκέντρωσή της, η οποία είναι ικανή να οδηγήσει σε καταχρήσεις και ανεξέλεγκτες καταστάσεις.

Ο αριστερός δεν αρνείται την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Την αποδέχεται, αλλά πάει πιο πέρα. Από τη στιγμή που στηρίζεται στην κρίση του, δεν έχει ανάγκη από ηγέτες - οδηγούς και αυθεντίες, ακόμη κι αν αυτοί είναι φίλοι, συνοδοιπόροι και σύντροφοι. Τους σέβεται και μαθαίνει από αυτούς, αλλά δεν τους χαρίζεται ούτε τους κολακεύει, γιατί έχει εμπιστοσύνη στην κρίση του, στον εαυτό του. Το ίδιο και στο επίπεδο των θεσμών. Δεν αρκείται στη διάκριση των εξουσιών. Επινοεί πρόσθετους θεσμούς και πολιτικές που να αποτρέπουν τη συγκέντρωση εξουσίας και να καθιστούν δυσχερέστερο τον ατομικό και κοινωνικό έλεγχο.

Σε αντίθεση με τον φιλελεύθερο, ο αριστερός προκρίνει όχι τον ατομισμό, αλλά τη συλλογικότητα. Προφανώς ως παιδί του Διαφωτισμού, ως σκεπτόμενο oν, δεν ακυρώνει το άτομο, τον εαυτό του. Όμως, δεν σταματά εκεί. Διαλέγεται με τους άλλους, ανταλλάσσει απόψεις, ενεργεί συλλογικά. Πράττει όχι με γνώμονα τον εαυτό και τους φίλους, αλλά τους πολλούς, τη συλλογικότητα. Στο σημείο αυτό διαφοροποιείται από τον συντηρητικό, ο οποίος δεν αρνείται τη συλλογικότητα, πολλές φορές μάλιστα την πριμοδοτεί. Οι συλλογικότητες, ωστόσο, του συντηρητικού έχουν να κάνουν κατά βάση με θεσμούς συνυφασμένους με την παράδοση και την κληρονομιά του παρελθόντος. Ο αριστερός, αντίθετα, δεν στέκεται στις κληρονομημένες συλλογικότητες, μεριμνά διαρκώς για τη σύσταση νέων, σύμφωνα με τις αξίες του και τις ανάγκες της συλλογικότητας. Γι’ αυτό μπορεί και είναι πιο κοντά στα διακυβεύματα των καιρών, γι’ αυτό μπορεί να γίνει μοχλός νεωτερισμών, καινοτομιών και αλλαγών.

Αριστερός, με δυο λόγια, δεν γεννιέσαι, γίνεσαι. Γίνεσαι μέσω της χρήσης του Λόγου, της αέναης αμφισβήτησης κάθε εξουσίας, ακόμη και αυτής των συνοδοιπόρων, του κοινωνικού υποκειμένου που σκέφτεται και πράττει συλλογικά. Το εγχείρημα αυτό είναι φαινομενικά απλό, αλλά σύνθετο και δύσκολο. Είναι εύκολο, και γι’ αυτό σύνηθες, να πιστέψουμε ότι αριστερός γεννιέσαι και να καταλήξουμε αργά ή γρήγορα συντηρητικοί. Εύκολο, γιατί κάποιοι αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί είτε γιατί προέρχονται από οικογένεια με αριστερές παραδόσεις είτε γιατί κάποτε στο παρελθόν, για λίγο ή για πολύ, έδρασαν στον χώρο αυτό. Έτσι οδηγούμαστε σε δύο αυτοπροσδιορισμούς τυπικά συντηρητικούς: είμαι αριστερός γιατί οι δικοί μου προέρχονται από την Αριστερά· είμαι αριστερός, γιατί στα νιάτα μου υπήρξα στον χώρο αυτό.

Πέρα από ένα τυπικό συντηρητικό εγχείρημα κατασκευής και ανακατασκευής του παρελθόντος, η διαδικασία αυτή οδηγεί σε μια παράλογη αξίωση κρίσης του άλλου με βάση το παρελθόν του: Πώς γίνεται κάποιος που μέχρι πρόσφατα δεν ήταν προοδευτικός να μπορεί να διεκδικεί να αυτοπροσδιορίζεται και να θεωρείται αριστερός; Είναι καιροσκόπος και αχρείαστος.

Στο τυπικά συντηρητικό αυτό επιχείρημα, νομίζω, εντοπίζεται μία από τις μεγάλες δυσχέρειες της ανανεωτικής Αριστεράς στην Ελλάδα: στην αδυναμία της να ανοιχτεί στον κόσμο (και ιδιαίτερα στους νέους) και να τους πείσει για τις αρχές της. Πώς μπορεί να πείσει ότι πρεσβεύει τον κριτικό λόγο, την αμφισβήτηση κάθε εξουσίας και τη συλλογικότητα, όταν τείνει να τα παραβιάζει, κάνοντας χρήση του συντηρητικού αυτού επιχειρήματος; Ο λόγος της καταλήγει να μην είναι κριτικός, καθώς θεσπίζει ένα είδος επετηρίδας. Δεν αμφισβητεί την εξουσία, αντίθετα αφήνεται στη γοητεία της. Και βέβαια, δεν προωθεί τη συλλογικότητα, καθώς αποκλείει εκείνους που δεν ήταν στην αφετηρία, αλλά προστέθηκαν στην πορεία.

* Διδάκτωρ Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL