του Κώστα Σταμάτη*
Τι ακριβώς συμβολίζει η ιδιότητα του σημαιοφόρου στις μαθητικές παρελάσεις; Ας πιάσουμε τα πράγματα με μια λογική σειρά, προτού καταλήξουμε σε κάποια επιχειρηματολογημένη θέση αρχής, μακριά από κραυγές και αλαλαγμούς αναθέματος. Δηλαδή σε μια στάση ηθικοπολιτικά έγκυρη, μολονότι θα αντιστρατεύεται την πεπατημένη και ανάλογες πεποιθήσεις ή προκαταλήψεις σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας, ιδίως των γονιών της μαθητικής νεολαίας.
Τι εξυπηρετεί η μαθητική παρέλαση;
Πριν από όλα, πιστεύω ότι θα έπρεπε οι μαθητικές παρελάσεις να σταματήσουν κάποτε και στη χώρα μας. Η Ελλάδα, αν δεν απατώμαι, είναι μάλλον η τελευταία χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην οποία διατηρείται η επίμαχη, αναχρονιστική σχολική υποχρέωση. Πρόκειται για ρύθμιση που, καθόλου συμπτωματικά, έχει καθιερωθεί και εφαρμοστεί στο έπακρο από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936. Έκτοτε μέχρι σήμερα εφαρμόζεται αδιαλείπτως, ακόμη και σε συνθήκες δημοκρατικού πολιτεύματος.
Η μαθητική παρέλαση γενικά αποπνέει μια αντίληψη της κοινωνίας ως στρατοπέδου, με αρχηγό και αυστηρή ιεραρχία. Στη μαθητική παρέλαση, υποκατάστατο του αρχηγού είναι ο σημαιοφόρος ως το σημαίνον πρόσωπο και η ιεραρχία συμβολίζεται από τους παραστάτες εκείνου. Σημαιοφόρος και παραστάτες δεν είναι οποιοσδήποτε. Αλλά είθισται να είναι οι πρωτεύσαντες όλων των τάξεων σε επιδόσεις. Ακολουθεί συμπαγώς το άγημα των «άλλων», των «πολλών». Έτσι, η μαθητική παρέλαση όχι μόνο εκλαμβάνεται ως παραπλήρωμα της καθιερωμένης στρατιωτικής παρέλασης, αλλά διενεργείται και καθ’ ομοίωση αυτής.
Στο υποθετικό ενδεχόμενο ότι θα καταργούνταν μελλοντικά οι μαθητικές παρελάσεις, προφανώς θα καθίστατο τελείως περιττό και άνευ αντικειμένου το ερώτημα ως προς το κριτήριο ανάδειξης κάποιων ως σημαιοφόρων αφενός και ως παραστατών αφετέρου. Παρά ταύτα, κάτι τέτοιο, ατυχώς, δεν φαίνεται πιθανό να γίνει σύντομα. Από εκεί και πέρα, ο προβληματισμός μας θα χρειαστεί να συνεχίσει με αυτό το δυσάρεστο δεδομένο.
Ποιος να κρατά τότε τη σημαία;
Εάν επομένως, καλώς ή κακώς, συνεχίσει επ’ αόριστον το εν λόγω δημόσιο θέαμα, με τη δεδομένη μορφή και τελετουργία, τότε διερωτάται κανείς: Πώς συνδέεται άραγε με την εκπαιδευτική διαδικασία το ζήτημα της μαθητικής παρέλασης; Λογικά ύστερο θα ήταν το ζήτημα πώς στο καλό αρμόζει να ορίζεται αυτός που θα κρατήσει τη σημαία. Τα δύο ερωτήματα είναι αλληλένδετα, όπως θα δούμε.
α) Νομίζω ότι η απάντηση είναι διαυγής στο πρώτο ερώτημα. Σύνδεση παρέλασης με εκπαιδευτική διαδικασία υπάρχει αναμφίβολα στην περίπτωση σπουδαστών σε σχολές στρατιωτικές ή σωμάτων ασφαλείας. Ωστόσο, στην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, η μαθητική παρέλαση παρίσταται ως κάτι αλλότριο προς την εκπαιδευτική διεργασία. Ούτε αποτελεί προέκταση της μορφωτικής καλλιέργειας. Ούτε και διαφαίνεται κάποιος ισχυρός παιδαγωγικός λόγος υπέρ της δημόσιας παρέλασης μαθητών και μαθητριών σε οιονεί στρατιωτική παράταξη.
β) Η προηγούμενη απάντηση μας διευκολύνει να στραφούμε στο λογικά προσεχές ερώτημα: Με ποιο κριτήριο τότε προσήκει να ορίζεται ο/η σημαιοφόρος στο Δημοτικό, Γυμνάσιο ή Λύκειο; Αφού η παρέλαση και ό,τι αυτή συμβολίζει είναι κάτι άσχετο και ξέχωρο από την εκπαίδευση αυτή καθ’ εαυτή, τότε παύει να είναι κρίσιμο το θέμα των επιδόσεων ανάμεσα στους μαθητές σχετικά με τα πρόσωπα σημαιοφόρου και παραστατών!
Μπορούμε να συμφωνήσουμε βεβαίως ότι όσοι και όσες σημειώνουν τις υψηλότερες επιδόσεις στην τάξη τους μπορεί να τιμώνται με κάποιον έπαινο, προφορικό ή και γραπτό. Αυτός μπορεί να τους αποδίδεται ακόμη και με πανηγυρικό τρόπο σε τελετή εντός του εκπαιδευτικού ιδρύματος στο οποίο ανήκουν. Εδώ το αξιοκρατικό επιχείρημα είναι ενεργό και πειστικό.
Εντούτοις, καθόλου αυτονόητο δεν είναι ότι από θέσεως αρχής τη σημαία δέον να την κρατήσει εν παρελάσει σώνει και καλά όποιος ή όποια έχει συγκεντρώσει την υψηλότερη μαθητική επίδοση. Εδώ πια το ερώτημα μετατίθεται σε κάτι ενδιαφέρον μεν, αλλά και πάλι διακριτό προς το μορφωτικό ιδεώδες της εκπαίδευσης. Σε φιλελεύθερο δημοκρατικό πολίτευμα, τι είναι αυτό που συμβολίζει η σημαία;
Η σημαία αποτελεί εθνικό σύμβολο για μια κυρίαρχη Πολιτεία, στην οποία, παρά την ταξική διαστρωμάτωση που τους χωρίζει, οι πολίτες διεκδικούν να συνυπάρξουν ως ελεύθεροι, ισότιμοι και αλληλέγγυοι άνθρωποι. Γι’ αυτό η αιματοβαμμένη σημαία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου ενέχει έναν υψηλό ηθικοπολιτικό συμβολισμό. Όπως επίσης, παλιότερα, η ηρωική “αποκοτιά” των φοιτητών Γλέζου και Σάντα να κατεβάσουν τη σημαία του ναζιστή κατακτητή από την Ακρόπολη.
Εάν λοιπόν μπορούσαμε να σκεφτούμε κάποιο νόημα στην παρουσία σημαίας σε μαθητική παρέλαση, αυτό δεν θα μπορούσε παρά να είναι το ακόλουθο: Οι μαθητές και οι μαθήτριες, ως μέλλοντες πολίτες, τεκμαίρονται επί ίσοις όροις ως ικανοί να υπερασπιστούν τη δημοκρατική Πολιτεία τόσο από άδικη εξωτερική απειλή όσο και από όσους στο εσωτερικό θα απεργάζονταν την πραξικοπηματική ανατροπή της.
γ) Ως προς τη συμμετοχή σε μαθητική παρέλαση, οι ζηλευτές ή οι πενιχρές επιδόσεις καθενός μαθητή ή μαθήτριας αποβαίνουν πλέον θέμα αδιάφορο. Όπως αδιάφορα καθίστανται το θρήσκευμα, οι πολιτικές αντιλήψεις, ακόμη και η εθνικότητα των συμμετεχόντων.
Για παιδιά αλλοδαπών (μεταναστών ή προσφύγων) αυτό που προέχει είναι η μαθητεία τους στην ελληνική παιδεία και όχι ότι δεν έχουν καταστεί –ακόμη– μέλη του ελληνικού πολιτικού σώματος. Τέτοια αγόρια και κορίτσια, ως επί το πλείστον, δεν έχουν βιώσει άλλη πατρίδα από την ανοιχτή κοινωνία που τους δέχθηκε φιλόξενα στους κόλπους της. Γι’ αυτά τα παιδιά, ο ορίζοντας για πρόσληψη της γνώσης και του κόσμου είναι η ίδια η ελληνική γλώσσα και παιδεία.
Διά ταύτα
Ενόσω διατηρούνται ακόμη μαθητικές παρελάσεις στη χώρα μας, σημαιοφόρος θα μπορούσε να γίνει ακόμα και ο έσχατος μαθητής της τάξης. Διότι τεκμαίρεται ως εξίσου ικανός να προασπίσει τη δημοκρατική Πολιτεία στην οποία ζει και μορφώνεται όσο και ο αριστούχος της τάξης του. Ως εκ τούτου, το κατά τα άλλα εύλογο αξιοκρατικό επιχείρημα αποδεικνύεται εντελώς άσχετο προς το θέμα των μαθητικών επιδόσεων του ενός και του άλλου προκειμένου να σηκώσει το εθνικό σύμβολο της χώρας.
* Ο Κ. Σταμάτης διδάσκει Φιλοσοφία του Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ. Θέλοντας και μη, υπήρξε σημαιοφόρος ή παραστάτης σε Δημοτικό και Γυμνάσιο επί της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967
