Ο 20ός αιώνας, αιώνας δύο παγκοσμίων πολέμων και εισόδου του κόσμου στην πυρηνική εποχή, ήταν και αιώνας ανάπτυξης μεγάλων αντιπολεμικών και φιλειρηνικών κινημάτων. Ωστόσο, το οργανωμένο κίνημα ειρήνης προϋπήρχε των δύο παγκοσμίων πολέμων, π.χ. το Διεθνές Γραφείο Ειρήνης ιδρύθηκε το 1891 και το 1910 τιμήθηκε με Νόμπελ. Να σημειωθεί ότι ο στόχος της ειρήνης έχει συνδεθεί ιστορικά και με την Ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης ήδη από το 1814.
«Φασισμός σημαίνει πόλεμος»
Υπενθυμίζω ότι πριν ξεσπάσει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος το κίνημα ειρήνης είχε ταυτιστεί με τον αντιφασισμό. Ορθώς έλεγαν τότε ότι «φασισμός σημαίνει πόλεμος». Γι’ αυτό και η αντιφασιστική νίκη στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν και μεγάλη φιλειρηνική νίκη.
Η οξύτατη αντιπαράθεση ΗΠΑ - ΕΣΣΔ, ιδιαίτερα στις δύο πρώτες δεκαετίες του Ψυχρού Πολέμου (π.χ. κρίση της Κούβας), είχε τροφοδοτήσει θεωρίες για το «αναπόφευκτο του πολέμου». Δεν ανεκόπη, όμως, η ανάπτυξη του κινήματος ειρήνης, που οργανώθηκε παγκοσμίως και πήρε, κατά κύριο λόγο, τη μορφή κινήματος αποτροπής της πυρηνικής απειλής, αποκτώντας τέτοιο εύρος και δυναμική, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, ώστε να χαρακτηριστεί «διπλωματία των λαών».
Κατά των πυρηνικών
Το αντιπυρηνικό κίνημα πιστώνεται και με σημαντικές επιτυχίες, αφού ο ρόλος του αναγνωρίστηκε από τον ΟΗΕ και πολλές κυβερνήσεις. Στον χώρο του κινήματος αυτού κυοφορήθηκε και γεννήθηκε ένα νέο πολιτικό κίνημα, αυτό των Πράσινων, που οργανώθηκε και κομματικά, με αφετηρία τη Γερμανία και σήμερα αποτελεί μεγάλη πολιτική οικογένεια.
Πολλά μπορούμε να διδαχτούμε από εκείνο το κίνημα που πρώτο οργάνωσε πανευρωπαϊκές κινητοποιήσεις, από το Ελσίνκι μέχρι την Αθήνα και από την Κοπεγχάγη μέχρι το Παρίσι, που επίσης χαρακτηριζόταν από πρωτοτυπία και εφευρετικότητα στις μορφές δράσης, ενώ είχε μεγάλη απήχηση στη νεολαία όλων των χωρών της Ευρώπης, αλλά και πέραν του Ατλαντικού.
Μεταψυχροπολεμικά
Μετά το 2000, το κίνημα ειρήνης αναπτύχθηκε σε άμεση σύνδεση με τη δημιουργία τόσο του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ όσο και του ευρωπαϊκού.
Πρώτη φορά μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου αναπτύχθηκε μαζικό και ενωτικό αντιπολεμικό κίνημα, το οποίο εκδηλώθηκε συντονισμένα την ίδια μέρα σε πάνω από 70 χώρες. Υπενθυμίζω ότι στον πόλεμο εναντίον του Ιράκ δεν συμμετείχε η Γαλλία και η Γερμανία, αναγκάζοντας την κυβέρνηση Μπους να συγκροτήσει τη λεγόμενη «Συμμαχία των προθύμων».
Ο πόλεμος στο Ιράκ δεν αποτράπηκε, αλλά οι κυβερνήσεις Μπους και Μπλερ βγήκαν από αυτόν πολιτικά και ηθικά ηττημένες. Αυτό έβαλε φρένο στα σενάρια πολέμου στο Ιράν, που το 2005 και 2006 έμοιαζαν πολύ πιθανά, αλλά και εντός των ΗΠΑ ενισχύθηκε το ρεύμα υπέρ της αλλαγής, που έφερε στην προεδρία της χώρας, το 2008, τον Αφροαμερικανό Μπάρακ Ομπάμα, με βασικές υποσχέσεις την αποχώρηση από το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Δυστυχώς, ανάλογη αντίδραση με εκείνη στον πόλεμο του Ιράκ δεν υπήρξε στους κατοπινούς πολέμους στην Λιβύη και Συρία.
Από τις σημαντικότερες συνιστώσες του κινήματος ειρήνης μεταψυχροπολεμικά αποτέλεσαν οι διεθνείς κινητοποιήσεις αλληλεγγύης με τον παλαιστινιακό λαό, που υπέστη διαδοχικές πολεμικές επιδρομές, ιδιαίτερα στη Γάζα.
Ποιο κίνημα ειρήνης
Θέλω να κάνω μια διάκριση ανάμεσα στο αντιπολεμικό κίνημα και το κίνημα ειρήνης. Ως Αριστερά όταν λέμε ειρήνη δεν πρέπει να εννοούμε μόνο την απουσία του πολέμου. Καλούμαστε να προβάλουμε τη θετική και πολυδιάστατη έννοια της ειρήνης, η οποία συνδέεται αδιάρρηκτα με τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη, την ασφάλεια μέσω του αφοπλισμού, που πρέπει να είναι σε τελευταία ανάλυση κοινή ασφάλεια, όχι μόνο εθνική ασφάλεια.
Αν έτσι έχουν τα πράγματα, χρειαζόμαστε σήμερα ένα πλατύ, πολύμορφο και πολυθεματικό κίνημα ειρήνης, συνδεδεμένο με όλα τα κοινωνικά κινήματα. Αφού η ειρήνη είναι το πρόβλημα των προβλημάτων, πρέπει και το κίνημα ειρήνης να είναι κίνημα των κινημάτων.
Μια τέτοια προσέγγιση για την ανάπτυξη του κινήματος ειρήνης θέτει στο επίκεντρο και το κρίσιμο ζήτημα του ελέγχου και της μείωσης των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών, που εδώ και χρόνια έχουν υπερβεί κατά πολύ τα επίπεδα του Ψυχρού Πολέμου και σήμερα αναλογούν ημερησίως σε περίπου 5 δισ. δολάρια. Το τι σημαίνει αυτό για τις οικονομίες των χωρών και πολύ περισσότερο για τις κοινωνίες, μπορεί να το αντιληφθεί κανείς σχετικά εύκολα.
Το πολυδιάστατο του κινήματος ειρήνης μας προφυλάσσει και από τη λανθασμένη αντίληψη να αποδίδουμε όλους τους πολέμους σε συγκεκριμένες χώρες και να μη βλέπουμε περιφερειακές ή και εθνικές αιτίες, όπως η απουσία της δημοκρατίας, η καταπίεση εθνοτήτων και μειονοτήτων, οι θρησκευτικοί φανατισμοί, οι ακραίοι εθνικισμοί. Φαινόμενα που, όπως ξέρουμε, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για τη διάλυση και τους πολέμους στην άλλοτε φιλειρηνική ενιαία Γιουγκοσλαβία.
Συνοψίζοντας, θα έλεγα ότι ο αγώνας για την ειρήνη δεν μπορεί να ταυτίζεται με τον αγώνα για τον σοσιαλισμό, άρα το κίνημα ειρήνης δεν μπορεί να ορίζεται ως αντικαπιταλιστικό ούτε μόνο ως αντιιμπεριαλιστικό, διότι η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι στο κίνημα ειρήνης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε διάφορες περιόδους δυνάμεις, όχι μόνο αριστερές και σοσιαλιστικές. Για παράδειγμα, στο μεγάλο ευρωπαϊκό αντιπυρηνικό κίνημα των δεκαετιών 1970 και 1980 συμμετείχαν ενεργά και δυνάμεις τόσο της Καθολικής όσο και της Προτεσταντικής Εκκλησίας, με ενεργητική υποστήριξη και από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών.
Ως προς τις οργανωτικές δομές, η πρόσφατη εμπειρία έχει να μας διδάξει πολλά. Το πρώτο δίδαγμα είναι ότι δεν χρειάζονται κατ’ ανάγκη μόνιμα σχήματα με ισχυρή γραφειοκρατία για να μαζικοποιηθεί και να έχει ευρεία απήχηση το κίνημα ειρήνης. Η σύγχρονη ριζοσπαστική Αριστερά, διδαγμένη και από το παρελθόν, οφείλει να στηρίξει ενωτικές δομές του κινήματος ειρήνης τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Επίσης, να θυμόμαστε ότι συχνά μεγάλα κινήματα αναπτύχθηκαν γύρω από ένα μόνο θέμα, π.χ. των ευρωπυραύλων και της αντίθεσης στον πόλεμο στο Ιράκ.
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ
