Κατά τον Σπινόζα «είμαστε ελεύθεροι να επιλέξουμε να αποδεχθούμε το αναπόφευκτο». Αυτό σημαίνει ότι η ελευθερία μας έγκειται στην ικανότητά μας να κατανοούμε την αιτία, για την οποία τα πράγματα συμβαίνουν με συγκεκριμένο τρόπο. Σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχθούμε όσα συμβαίνουν, αλλά θα είμαστε ελεύθεροι αν καταλάβουμε το γιατί συμβαίνουν. Από αυτή τη νοοτροπία πηγάζουν τα κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Το 1961 επίκουρος καθηγητής Ψυχολογίας στο Yale πραγματοποίησε ένα πείραμα για να μελετήσει την υπακοή στην εξουσία. Ο λόγος γίνεται για το διαβόητο πείραμα του Μίλγκραμ. Πολίτες κλήθηκαν να πατήσουν ένα κουμπί που θα έκανε ηλεκτροσοκ σε κάποιον συμπολίτη τους εφόσον ο τελευταίος έδινε λάθος απάντηση σε ένα τεστ μνήμης. Το ηλεκτροσόκ δεν ήταν πραγματικό, αλλά αυτό δεν το γνώριζε εκείνος που θα πατούσε το κουμπί. Τότε τα 2/3 των συμμετεχόντων δέχθηκαν να πατήσουν το κουμπί με την ισχυρότερη ένταση (450 Volt)1. Το πείραμα επαναλήφθηκε από Πολωνούς κοινωνικούς ψυχολόγους, όπως ανακοινώθηκε πριν από λίγες ημέρες. Τα αποτελέσματα ήταν τα ίδια με μια διαφορά. Το 90% πάτησε το κουμπί της δυνατότερης έντασης. Σήμερα περισσότεροι άνθρωποι θα δέχονταν να κάνουν κακό στους συμπολίτες τους. Γιατί;
Το 2007 η τοποθέτηση καμερών παρακολούθησης σε δημόσιους χώρους οδήγησε πλήθος κόσμου στους δρόμους, έφερε το θέμα ως αντικείμενο ανάλυσης σε ημερίδες και συζητήθηκε σε τηλεοπτικά πάνελ. Δέκα χρόνια μετά, ο τρόπος που διαχειριζόμαστε αυτό που το 2007 ξεσήκωσε αντιδράσεις περί παραβίασης του ιδιωτικού βίου περιγράφεται στη φράση της Κέλιαν Κόνγουεϊ, κορυφαίας συμβούλου του προέδρου των ΗΠΑ: «...μπορεί να παρακολουθείται κάποιος ακόμη και από τους φούρνους μικροκυμάτων που μετατρέπονται σε κάμερες. Ξέρουμε ότι αυτό είναι ένα γεγονός της σύγχρονης ζωής». Σήμερα όχι απλώς έχουν ξεχαστεί όλες αυτές οι αντιδράσεις, αλλά θεωρούμε κομμάτι της καθημερινότητάς μας τα σκάνδαλα παρακολούθησης ηλεκτρονικών συσκευών, λογαριασμών e-mails και κοινωνικών δικτύων που αποκαλύπτονται σωρηδόν. Γιατί;".
Πριν από μία εβδομάδα δημοσιεύτηκε η ανώνυμη καταγγελία μιας εργαζόμενης σε γνωστή αλυσίδα με είδη ένδυσης. Η καταγγελία αφορούσε τις νέες συμβάσεις,που δόθηκαν προς υπογραφή στους εργαζόμενους, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο οι προϊστάμενοι αντιμετώπισαν τους υπαλλήλους (παρ' ότι λογικά και εκείνοι θα πλήττονταν από τις νέες συμβάσεις).2 Σε τέτοιες αλυσίδες συνήθως εργάζονται νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας, συνήθως νεαρής ηλικίας, που υποτίθεται ότι δεν ξέρουν τα εργασιακά τους δικαιώματα, γιατί, σε αντίθεση με τους μεγαλύτερους, δεν έχουν εργαστεί σε υγιές εργασιακό περιβάλλον. Παρ' όλα αυτά, γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και δεν αποδέχονται τις νέες συμβάσεις. Αντιδρούν και διεκδικούν... χωρίς γιατί.
1 https://en.wikipedia.org/wiki/Milgram_experiment
2 /article/4768083/7978552/-echase-tis-symbaseis-ton-ergazomenon-kai-epiballei-cheiroteres
