ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΑΡΑΚΛΑ*
Πολλοί επέκριναν την κυβέρνηση λέγοντας ότι δεν ήθελε συμφωνία. Όταν φάνηκε πως ήθελε, η κριτική μετατέθηκε. Η κυβέρνηση ήθελε συμφωνία, αλλά δεν ήξερε να διαπραγματεύεται. Στο ερώτημα: αν οι άλλοι ήξεραν, γιατί δεν διαπραγματεύθηκαν, η απάντηση ήταν: εκείνοι καταλάβαιναν ότι δεν έχει νόημα η διαπραγμάτευση υπό τις δεδομένες συνθήκες. Τούτο αποτελούσε νέα μετατόπιση του ζητούμενου.
Το ζητούμενο μετατοπίζεται, μένει όμως σταθερό το συμπέρασμα. Είτε δεν ήθελε συμφωνία η κυβέρνηση, είτε ήθελε, αλλά δεν ήξερε να διαπραγματευθεί, είτε πάλι ήθελε συμφωνία και ήξερε να διαπραγματευθεί αλλά δεν καταλάβαινε ότι δεν υπήρχαν περιθώρια διαπραγμάτευσης, το συμπέρασμα παραμένει αναλλοίωτο: Έκανε λάθος. Όμως οι τρεις κριτικές δεν είναι συμβατές. Κάθε μια οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η πολιτική της κυβέρνησης υπήρξε κακή. Αλλά όλες μαζί αλληλοκαταστρέφονται. Δεν μπορεί η κυβέρνηση να μην ήθελε συμφωνία και να ήθελε, να ήξερε και να μην ήξερε να διαπραγματεύεται.
Η αξιολόγηση της κυβερνητικής πολιτικής είναι προτιμότερο να ακολουθήσει άλλο δρόμο. Στην πραγματικότητα, όπως είναι άλλωστε εύλογο, η κυβέρνηση ήθελε μεν συμφωνία αλλά όχι με κάθε κόστος, ήξερε δε πως η μη επίτευξη συμφωνίας είχε κι αυτή κόστος, και ότι, τέλος, θα έπρεπε κάποτε να επιλέξει ανάμεσα στα δύο κόστη. Αν η κριτική της πολιτικής της δεν απορρίπτει τον στόχο της αυτό καθαυτό, δηλαδή αν δεν θεωρεί πως δεν έχει νόημα να μιλάμε για «κοινωνικά δίκαια» και «κοινωνικά άδικα» μέτρα, τότε, αντί να αποδίδει στην κυβέρνηση κρυφές προθέσεις ή στοιχειώδη ανικανότητα, θα πρέπει να επικεντρωθεί στο αν και πώς η κυβέρνηση ζύγιασε τα δύο αυτά κόστη.
Ο πολιτικός έχει φρόνημα, ηγείται ενός αγώνα, αλλά συνάμα σχετίζει τον στόχο του αγώνα με άλλες σημαντικές μέριμνες. Αυτός ο συσχετισμός ανήκει στη φρόνηση, μια μη επιστημονική σκέψη που ζυγιάζει τα κόστη με βάση την ευθύνη. Η δύναμη του πολιτικού είναι δύναμη μαχητικής διεκδίκησης του στόχου αλλά και δύναμη ανάσχεσης της μαχητικής ορμής λόγω υπεύθυνης συνεκτίμησης των συνεπειών τής άνευ όρων επίτευξης του στόχου. Ο πολιτικός πρέπει να έχει αρχές αλλά και να είναι πραγματιστής. Η πολιτική θέλει και φρόνημα και φρόνηση.
Φρόνημα χωρίς φρόνηση έχει όποιος δεν νοιάζεται για τις επιπτώσεις της επιδίωξης του στόχου του, φρόνηση χωρίς φρόνημα όποιος θέλει ο ίδιος να αναλάβει την εκπλήρωση του στόχου, όποιος κι αν είναι αυτός. Η απερχόμενη κυβέρνηση απέφυγε συνήθως τους δύο αυτούς σκοπέλους. Ζύγιασε τα κόστη. Δεν είμαι σίγουρος ότι ισχύει το ίδιο για όλους τους αντιπάλους της.
* Ο Γιώργος Φαράκλας διδάσκει πολιτική φιλοσοφία στο Πάντειο
