Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
10.6°C16.5°C
1 BF 70%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
13 °C
11.1°C14.9°C
2 BF 67%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
8.0°C14.4°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
13 °C
12.8°C14.1°C
2 BF 82%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
5 °C
4.9°C11.8°C
0 BF 100%
Το τέλος της ουτοπίας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Το τέλος της ουτοπίας

του Γιώργου Φαράκλα*

«Οι άνθρωποι φτιάχνουν την ίδια τους την ιστορία, όχι όμως [...] κάτω από όρους που επιλέγουν οι ίδιοι», έλεγε ο Μαρξ το 1852. Για ν' αλλάξουμε την πραγματικότητα πρέπει, έτσι, πρώτα να την αναγνωρίσουμε. Μπορούμε να πούμε ότι η άρνηση να την αναγνωρίσουμε μετατρέπει τη σκέψη μας σε ουτοπική. Γι' αυτό, μετά τον Μαρξ, πολλοί θεωρούν βασικό καθήκον της χειραφετικής σκέψης την κριτική της ουτοπικής σκέψης. Πράγματι, ίσως η ουτοπική σκέψη προσφέρει ένα έναυσμα για την πρόοδο, ίσως δίνει ένα όραμα -- κι ας είναι άπιαστο.Η άρνηση να δούμε την πραγματικότητα έχει όμως επιβλαβείς επιπτώσεις στην πραγματικότητα.

Πράγματι, όταν δεν αναγνωρίζω την πραγματικότητα, στερώ από τον εαυτό μου τη δυνατότητα να τη βελτιώσω. Προβάλλω πάνω της μια ψευδή εικόνα και αφήνω την ίδια στο σκοτάδι. Πολλές φορές, μάλιστα, τη χειροτερεύω. Γιατί η εικόνα ωραιοποιεί την πραγματικότητα που κρύβει, κι έτσι ευνοεί την επιδείνωσή της. Ας αναλογιστούμε πώς ο λεγόμενος «υπαρκτός» σοσιαλισμός --που θα καταργούσε την καταπίεση μέσω άγριας καταπίεσης και τις τάξεις μέσω επανεισαγωγής ταξικών προνομίων-- έβαζε παγίως μια εικόνα στη θέση της πραγματικότητας. Η ουτοπική σκέψη είναι επιβλαβής όχι γιατί δεν διαθέτει ακόμη μια «επιστήμη» της πραγματικότητας, αλλά γιατί αρνείται να κάνει έστω το πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή: Να διαπιστώσει ποια είναι η πραγματικότητα. Τοποθετεί στη θέση της μια εξωπραγματική εικόνα.

Στις 12 Ιουλίου 2015 ζήσαμε μια διδακτική ιστορική εμπειρία. Ξέραμε βέβαια ήδη ότι πρέπει να λαβαίνουμε υπόψη μας την πραγματικότητα, τότε μάθαμε όμως ότι, όσο δεν την αναγνωρίζουμε ως έχει, κινδυνεύουμε να πέσουμε θύματα της ψευδαίσθησης πως η αλλαγή της εικόνας μας για την πραγματικότητα αλλάζει την πραγματικότητα, δηλαδή να σκεφτόμαστε ουτοπικά.

Αλλά τι είναι, εδώ, «πραγματικότητα»; Νομίζω ότι είναι τα συμφέροντα από τα οποία εξαρτάται η πολιτική πράξη. Η ελευθερία κινήσεων της κυβέρνησης έχει ως όρια το πώς αντιλαμβάνονται τα συμφέροντά τους δυνάμεις από τις οποίες εξαρτάται η χώρα και πώς αντιλαμβάνονται τα δικά τους πολίτες, από τους οποίους εξαρτάται η κυβέρνηση. Μόνο αναγνωρίζοντας αυτά τα όρια, θα βελτιώσει την πραγματικότητα η Αριστερά. Αλλιώς στην καλύτερη περίπτωση βελτιώνει τον εσωτερικό κόσμο της, όχι όμως την εξωτερική πραγματικότητα.

Το συμπέρασμα είναι γενικεύσιμο. Πάντα η βελτίωση της πραγματικότητας παίζει εντός των ορίων που θέτει η πραγματικότητα. Βεβαίως, τα περιθώρια προώθησης μέτρων κοινωνικής δικαιοσύνης εντός του Μνημονίου είναι πολύ στενά, αλλά πάντα είναι, όσο κι αν διαφέρει μια περίοδος όπου κυριαρχεί το κεϋνσιανό από μία όπου κυριαρχεί το νεοφιλελεύθερο πρότυπο. Η προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης πάντα παίζει στο γήπεδο του αντιπάλου και κάτω από τα γουχαΐσματα των οπαδών του. Το Μνημόνιο που υπέγραψε η κυβέρνηση, υποχωρώντας σε ισχυρότερη δύναμη, δεν θα έλεγε κανείς ότι γεννά μια κατάσταση ποιοτικά διαφορετική από την κατάσταση στην οποία τελεί παγίως η υπεράσπιση της κοινωνικής δικαιοσύνης απέναντι στα κυρίαρχα στο παρόν οικονομικό σύστημα συμφέροντα. Απλώς, είναι προτιμότερο να δίνουμε αυτό τον δύσκολο αγώνα από τη θέση της κυβέρνησης, παρά από τη θέση της αντιπολίτευσης. Η κυβέρνηση δεν πλάθει ελεύθερα την κοινωνία, αλλά μπορεί να ενισχύσει κάποια ενδιαφέροντα που υπάρχουν στην κοινωνία.

Η Αριστερά στην εξουσία έμαθε πως η ουτοπική σκέψη μεταπίπτει σε ψέμα. Δεν δέχτηκαν όλοι αυτό το δίδαγμα, όμως. Και το δυστύχημα είναι πως όσοι δεν το δέχτηκαν, αντί να εκφράσουν τη διαφωνία τους στο κόμμα, το εγκατέλειψαν και το ανάγκασαν να μπει στη διαδικασία του απολογισμού πολύ νωρίς. Μια αριστερή κυβέρνηση μπορεί να φέρει μια αλλαγή παραδείγματος στο πώς ασκείται η εξουσία στο νεοελληνικό κράτος. Αλλά αυτό απαιτεί να διαρκέσει αρκετά. Στο σύντομο αυτό διάστημα πρόλαβε ωστόσο να δώσει ένα μάθημα έντιμης αναγνώρισης της πραγματικότητας: Ποια άλλη κυβέρνηση παραδέχθηκε ότι δεν πέτυχε τον στόχο της;

Γιώργος Φαράκλας διδάσκει πολιτική φιλοσοφία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL