Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
12.0°C16.5°C
1 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
11.5°C16.0°C
0 BF 65%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
7.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
12.8°C15.8°C
2 BF 80%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
5 °C
4.9°C12.9°C
0 BF 100%
Δυο-τρία πράγματα που ξέρω για τον Κώστα Φιλίνη
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Δυο-τρία πράγματα που ξέρω για τον Κώστα Φιλίνη

του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη

Ο Κώστας Φιλίνης έζησε δεκαεπτά χρόνια στη φυλακή, από το 1955 έως το 1966 και από το 1967 έως το 1973. Πρίν, μετά και ενδιαμέσως, έζησε άλλα έντεκα χρόνια στην παρανομία. Το όλον 28 χρόνια. Ή για να το πούμε αλλιώς: Από την ηλικία των 22 ετών έως την ηλικία των 53 ετών, περπάτησε ελεύθερος στους δρόμους της Ελλάδας, χωρίς να κρύβεται, μόνο 3 χρόνια.

Στη φυλακή όμως, δεν έχανε το χρόνο του. Σκεπτόταν, έγραφε και μετάφραζε με μια θεματολογία πάντα πρωτοποριακή και με μια καταπληκτική επαφή με την ρέουσα πραγματικότητα. Όταν ήταν καταδικασμένος σε ισόβια (1955-1966), μετάφρασε, μεταξύ πολλών άλλων, από τα γαλλικά το βιβλίο του Jacques Guillaumaud, Κυβερνητική και διαλεκτικός υλισμός, το οποίο εκδόθηκε από το Θεμέλιο το 1965, ενώ εκείνος βρισκόταν ακόμη στη φυλακή. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο που κυκλοφορούσε στην Ελλάδα για έναν τομέα που τότε ακόμη ήταν άγνωστος στον πολύ κόσμο, δηλαδή την τέχνη της σωστής αξιοποίησης της πληροφορίας για την αποτελεσματικότητα στη δράση κατά τη διαχείριση περίπλοκων προβλημάτων, το θεωρητικό υπόβαθρο του ρόλου των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το βιβλίο που συνέγραψε όταν ήταν στις φυλακές επί δικτατορίας. Πρόκειται για την Θεωρία των παιγνίων και πολιτική στρατηγική, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κείμενα το 1972. Η θεωρία των παιγνίων αναφέρεται στις στρατηγικές για το χειρισμό συγκρούσεων σε καταστάσεις αλληλεπίδρασης. Η έγνοια του συγγραφέα ήταν να να αναπτύξει τη μέθοδο αυτή με τρόπο κατανοητό σε μη ειδικούς αναγνώστες και να κάνει αντιληπτή τη χρησιμότητα αυτού του θεωρητικού εργαλείου στην λήψη των αποφάσεων για το χειρισμό των πολιτικών συγκρούσεων. Όταν το αγόρασα, πρωτοετής τότε φοιτητής, ανοίχτηκε στα μάτια μου ένας καινούργιος κόσμος. Σημειώστε ότι αυτό όχι μόνο ήταν το πρώτο βιβλίο που γράφτηκε στα ελληνικά για το θέμα, αλλά παραμένει ακόμη ένα από τα καλύτερα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς.

Ένα δεύτερο σημείο που μου έχει κινήσει το ενδιαφέρον, συνέβη τη χρονιά που μεσολάβησε ανάμεσα στην πρώτη φυλάκισή του και στην δεύτερη, δηλαδή το 1966-1967, όταν ο Φιλίνης ανέπτυξε μια δραστηριότητα στα συλλογικά όργανα της ΕΔΑ. Ένα από τα πολλά αντικείμενα συζήτησης ήταν τότε και το φαινόμενο της «μοντέρνας» λεγόμενης νεολαίας, με τη μουσική ροκ και τα λοιπά. Η εν γένει στάση της Αριστεράς απέναντι σε αυτό το φαινόμενο ήταν κατά βάση αρνητική, το αντιμετώπιζε ως μια ξενόφερτη εμπορική μαζική κουλτούρα που αποπροσανατόλιζε τους νέους. Ο Φιλίνης όμως, σε μια εισήγησή του τον Φεβρουάριο του 1967 στη λέσχη της Νεολαίας Λαμπράκη, αντέδρασε λέγοντας ότι πρέπει να δούμε αυτούς «τους "οργισμένους νέους" με τα μακρυά μαλλιά, τους "γεγέδες"» ως ένα κίνημα που εμφανίζει μια «πολύτιμη νεανική ζωτικότητα» κι εκδηλώνει μια «δίκαιη διαμαρτυρία για όσα βλέπουν γύρω τους», καλώντας την Αριστερά να τους αντιμετωπίσει ως εν δυνάμει συμμάχους της στον αγώνα αμφισβήτησης των κοινωνικών αδικιών. Υπενθυμίζω ότι είμαστε πριν τον Μάη του '68, πριν το αντιπολεμικό νεανικό κίνημα και πριν το Γούντστοκ. Λίγοι μήνες ελευθερίας και επαφής με την κοινωνία, αρκούσαν στον Φιλίνη για να αντιληφθεί πράγματα που οι περισσότεροι από τους συντρόφους του αδυνατούσαν να κατανοήσουν.

Και ένα τελευταίο σημείο, πιο προσωπικό. Όταν ερευνούσα το ζήτημα των νεκρών του Πολυτεχνείου, προσπαθώντας να ξεκαθαρίσω τις διάφορες φήμες και να τεκμηριώσω τις επιμέρους περιπτώσεις και τα λοιπά, παρατήρησα ότι επί δεκαετίες στον κατάλογο των νεκρών που αναρτάται κάθε Νοέμβρη, γινόταν αναφορά σε έναν Γιάννη Φιλίνη. Στο πλαίσιο της έρευνας, ήρθα σε επαφή με την Άννα Φιλίνη, προκειμένου να διευκρινίσω εάν επρόκειτο για κάποιον συγγενή της. Εκείνη μου επιβεβαίωσε ότι είναι θείος της, αλλά μου σύστησε να έρθω σε επαφή με τον πατέρα της για περισσότερες πληροφορίες, γιατί εκείνη τότε (το 1973) βρισκόταν στο εξωτερικό.

Ήταν η πρώτη και η τελευταία φορά (τον Ιανουάριο του 2004, πριν δέκα ακριβώς χρόνια) που ήρθα σε επαφή προσωπικά με τον Κώστα Φιλίνη. Ο ογδοντατριάχρονος (τότε) συνομιλητής μου, μου εξήγησε ότι, μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, εκείνος πέρασε στην παρανομία και έτσι όταν η αστυνομία εισέβαλε βίαια στο σπίτι τους βρήκε μόνο τον αδελφό του, ο οποίος έπασχε από την καρδιά του και μέσα στις συνθήκες εκείνες του έντονου σοκ, σωριάστηκε νεκρός.

Στον ισχυρισμό μου ότι, έστω και έμμεσα, οι συνθήκες που μου περιέγραψε τον κατέτασσαν μεταξύ εκείνων που ο θάνατός τους προκλήθηκε από την αστυνομική αυθαιρεσία, ο Κώστας Φιλίνης, αρνούμενος τη διασταλτική αυτή ερμηνεία που επιχειρούσα, μου αντέτεινε, με τον γνωστό ήρεμο και σεμνό τρόπο του, ότι ο θάνατος του αδελφού του οφειλόταν κατά κύριο λόγο σε παθολογικά αίτια, και δεν το έβρισκε σωστό να θεωρηθεί, τυπικά, νεκρός των γεγονότων.

Σεβόμενος την άποψή του, δεν τον περιέλαβα στον κατάλογο που δημοσίευσα τότε. Έχοντας στο μυαλό μου περιπτώσεις που θα είχαν ορμήσει να αδράξουν την ευκαιρία για μια πολιτική ή προσωπική εκμετάλλευση ενός «νεκρού αδελφού στο Πολυτεχνείο», είχα πάρει ένα σπουδαίο μάθημα σπάνιας αξιοπρέπειας.

*O Λεωνίδας Καλλιβρετάκης είναι ιστορικός, διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL