Φλωρεντία, 14.1.2014. Όταν μετακόμισα στην Ιταλία, το 2011, είχα την αίσθηση πως εγκαταστάθηκα στην πλέον σκοτεινή γωνιά μιας Μεσογείου που φλεγόταν. Απ' όπου κι αν το 'πιανε κανείς, η σύγκριση ήταν απογοητευτική: Στην Πορτογαλία κάθε μήνα πορεύονταν μισό εκατομμύριο άνθρωποι ενάντια στα μέτρα λιτότητας. Σε Ελλάδα και Ισπανία, το κίνημα των πλατειών παρέσερνε στο διάβα του όλα τα δεδομένα που 'χει κανείς για το πώς πρέπει να μοιάζει ένα μαζικό κίνημα. Σε Αίγυπτο και Τυνησία, οι λαϊκές εξεγέρσεις γκρέμιζαν δικτατορίες δεκαετιών. Ακόμα και στην Τουρκία του αυτοκράτορα Ερντογάν, η οργασμική πολιτική και πολιτιστική δραστηριότητα της νεολαίας των πόλεων θα τροφοδοτούσε, λίγα χρόνια αργότερα, το κίνημα του πάρκου Γκεζί.
Στην Ιταλία, ουδέν το αξιοσημείωτο. Κι ας αφήσουμε κατά μέρος τα κινηματικά -- που, όπως και να 'χει, είναι ως ένα βαθμό εφήμερα. Στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό του Ευρωπαϊκού Νότου καταγράφηκε, τα τελευταία τρία χρόνια, μια σημαντική ριζοσπαστικοποίηση του πληθυσμού και ενίσχυση των σχηματισμών της Αριστεράς. Πέραν της Ελλάδας, όπου ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται ένα βήμα πριν την ανάληψη της κυβέρνησης, στην Ισπανία οι δημοσκοπήσεις δίνουν την Ενωμένη Αριστερά κάπου στο 15%-17%. Στην Πορτογαλία, οι δύο αριστεροί συνασπισμοί μαζεύουν αθροιστικά από 16% έως 18%.
Στην Ιταλία, το μόνο άξιο λόγου «αριστερό» κόμμα (το SEL του Νίκι Βέντολα) μπήκε οριακά στη Βουλή με 3,2%, τον Φλεβάρη του 2013 -- κι αυτό μόνο χάρη σ' έναν ανίερο εκλογικό συνασπισμό με το Δημοκρατικό Κόμμα. Όλοι οι υπόλοιποι (της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης συμπεριλαμβανομένης) καταβαραθρώθηκαν.
Τρία χρόνια μετά, μπορώ με χαρά να σας γράψω πως υπάρχουν, πλέον, αισιόδοξα νέα από το ιταλικό μέτωπο. Ανάμεσα στα πολλά που συμβαίνουν εδώ, ξεχωρίζω δύο κινηματικές διαδικασίες μείζονος κλίμακας.
Πρώτον, το κίνημα NOTAV, ενάντια στην κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής υψηλής ταχύτητας Τορίνο-Λυών. Κόντρα σε όλες τις προβλέψεις, το NOTAV όχι μόνο δεν υπέκυψε στην τερατώδη προπαγάνδα και καταστολή των αστυνομικών αρχών, των μαφιόζων εργολάβων που έχουν αναλάβει το έργο, του μηντιακού κατεστημένου και της πολιτικής εξουσίας, αλλά αντιθέτως θέριεψε, μετατρέποντας το ζήτημα της σιδηροδρομικής γραμμής σε σύγκρουση εθνικής εμβέλειας. Εικάζεται, μάλιστα, από αρκετούς, ότι εντέλει το NOTAV θα επικρατήσει. Αν συμβεί κι αυτό, θα μιλάμε για απίστευτη έκπληξη, δεδομένου του συσχετισμού δυνάμεων. Σε κάθε περίπτωση, όπως και στην Ελλάδα --λ.χ. στην Κερατέα και στη Χαλκιδική-- το NOTAV σηματοδοτεί τη μετεξέλιξη των λεγόμενων «NIMBY» κινημάτων1 σε μια μορφή επαγωγικών κινητοποιήσεων, όπου οι συμμετέχοντες, εκκινώντας από τοπικά ζητήματα, καταλήγουν να επεξεργάζονται και να προτείνουν εναλλακτικά μοντέλα ανάπτυξης και δημοκρατίας -- για όλους μας.
Δεύτερον, οι οριζόντιες δομές αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας. Η Ιταλία αντιμετωπίζει οξύτατο στεγαστικό πρόβλημα, τα νοίκια είναι πανάκριβα σε σχέση με τους μισθούς, ενώ δεκάδες χιλιάδες σπίτια παραμένουν άδεια λόγω της σπέκουλας των τραπεζών.2 Ως απάντηση, ένα πρωτοφανές κύμα καταλήψεων στέγης αναπτύσσεται τον τελευταίο καιρό στη χώρα. Εντελώς ενδεικτικά, στην εργατική γειτονιά του Σαν Σίρο, στο Μιλάνο (δίπλα στο γήπεδο της Μίλαν!), 5.000 διαμερίσματα τελούν υπό κατάληψη, τόσο από φτωχούς ντόπιους όσο και μετανάστες. Συνολικά, στο Μιλάνο, 80.000 οικογένειες μένουν σε καταλήψεις στέγης. Αντίστοιχα είναι τα νούμερα στη Ρώμη και τις άλλες μεγάλες πόλεις. Οι καταλήψεις έχουν τη στήριξη των κατά τόπους κοινωνικών κέντρων και του πανεθνικού δικτύου Κατοικώντας στην Κρίση (Abitare nella Crisi). Επειδή όμως οι άνθρωποι έχουν και άλλες ανάγκες εκτός απ' τη στέγη, στα κατειλημμένα κτίρια φιλοξενούνται κάθε λογής δομές αλληλεγγύης -- από κοινωνικά ιατρεία μέχρι συλλογικές κουζίνες κι από χαριστικά παζάρια μέχρι αυτοοργανωμένα γυμναστήρια. Είναι αξιοζήλευτα τόσο το επίπεδο οργάνωσης όσο και η αφοσίωση των ανθρώπων που στελεχώνουν τα εγχειρήματα αυτά.
Κι ενόσω αυτά τα ευχάριστα συμβαίνουν στη βάση του πολιτικού γίγνεσθαι, στην κορυφή τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Η Ιταλική Αριστερά παραμένει θρυμματισμένη και αδύναμη. Είναι αλήθεια πως η πρόταση της Μπάρμπαρα Σπινέλι για δημιουργία μιας «λίστας πολιτών» που θα στηρίξει τον Τσίπρα στις ευρωεκλογές έκανε μεγάλο θόρυβο και τάραξε τα νερά στο SEL (το οποίο στηρίζει τον Μάρτιν Σουλτς στο πλαίσιο της συμφωνίας με το Δημοκρατικό Κόμμα). Παρά τη μεγάλη πίεση χρόνου όμως, τα κόμματα κι οι οργανώσεις που στηρίζουν την πρόταση Σπινέλι αναλώνονται, προσώρας, στο να καυγαδίζουν μεταξύ τους.
Οι δυσκολίες είναι μεγάλες λοιπόν, αλλά όχι αξεπέραστες. Οι Ιταλοί παρακολουθούν τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα -- πολύ περισσότερο απ' ό,τι οι Έλληνες τα τεκταινόμενα στην Ιταλία. Η επέλαση του ΣΥΡΙΖΑ στην ελληνική πολιτική σκηνή κι ο Τσίπρας, προσωπικά, έχουν αποκτήσει μυθικές διαστάσεις στους αριστερούς της γείτονος χώρας. Θεωρώ βέβαιο ότι εάν η «λίστα πολιτών» καταγράψει ένα αξιοπρεπές ποσοστό στις Ευρωεκλογές, θα μετατραπεί αυτομάτως στο πρόπλασμα για την ανασύσταση μιας Ενιαίας Αριστεράς. Θα αυξηθεί δραματικά κι η πίεση στην ηγεσία του SEL (ήδη οι κλυδωνισμοί στη βάση είναι έντονοι), προκειμένου να αλλάξει πορεία.
Κάτω απ' την ήρεμη επιφάνεια, λοιπόν, μεγάλη η αναταραχή στην Ιταλία. Κι ως γνωστόν, μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση, μεγάλη ευκαιρία.
*Ο Μάρκος Βογιατζόγλου είναι πολιτικός επιστήμονας και υποψήφιος διδάκτωρ στο European University Institute, Φλωρεντία.
1ΝΙΜΒΥ: Not in my backyard («Όχι στη δική μου αυλή»). Υποτιμητικός όρος που αναφέρεται σε κινητοποιήσεις με αιτήματα αυστηρά τοπικού ενδιαφέροντος.
2 Οι τράπεζες προτιμούν να κρατάνε τα σπίτια άδεια και να τα εγγράφουν ως ενεργητικό στους ισολογισμούς τους, παρά να τα διαθέσουν στην αγορά κινδυνεύοντας να προκαλέσουν κραχ στις τιμές.
