Για τη σχέση της Αριστεράς με ορισμένες έννοιες, όπως η καινοτομία, η ανταγωνιστικότητα, η αποδοτικότητα, η επιχειρηματικότητα, η εξωστρέφεια και το κέρδος, υπάρχουν δύο εσφαλμένες, πλην όμως διαδεδομένες αντιλήψεις, οι οποίες επαναλήφθηκαν και κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού.
Χωρίς να παραβλέπεται ότι κάθε μία από τις ανωτέρω έννοιες απαιτεί ξεχωριστή ανάλυση, στο παρόν κείμενο επιχειρείται μία γενική τοποθέτηση, υποθέτοντας ότι συγκροτούν μία ενότητα, η οποία, στον πολιτικό λόγο, συχνά αντιμετωπίζεται ως ενιαίο σύνολο.
Σύμφωνα με την πρώτη, που εκφωνείται κυρίως από τους υπέρμαχους της αγοράς, οι εν λόγω έννοιες αντιμετωπίζονται ως αυταξίες, ως έννοιες καθαυτές, ξεκομμένες από το περιεχόμενο, τη στόχευση και το πλαίσιο αναφοράς. Τους αποδίδεται εξ ορισμού θετικό πρόσημο, ανάγονται σε υπέρτατες αξίες, επιδιώκονται ως αυτοσκοπός και τίθενται υπεράνω πάσης κριτικής.
Το επόμενο βήμα μιας τέτοιας θεώρησης είναι η προσπάθεια σφετερισμού, ιδεολογικής αξιοποίησης και πολιτικής εκμετάλλευσης. Οι έννοιες όμως δεν αποτελούν μονοπώλιο κανενός, ενώ τα πεδία στα οποία μπορεί να διεκδικήσει πρωτεία αυτή η αντίληψη είναι η μονομέρεια, η αλλοίωση του περιεχομένου και η χρήση τους για επιβολή και αναπαραγωγή ανισοτήτων.
Σύμφωνα με τη δεύτερη, οι εν λόγω έννοιες θεωρούνται εξ ορισμού κατακριτέες, δαιμονοποιούνται και εξορκίζονται. Η προσέγγιση αυτή υποπίπτει στο σφάλμα της πρώτης, δηλαδή στην αντιμετώπισή τους ως εννοιών καθαυτών. Ως συνέπεια, αντί να ασκείται κριτική στο περιεχόμενο που τους αποδίδουν και στους στόχους που επιδιώκουν οι κυρίαρχες δυνάμεις, στο συγκεκριμένο οικονομικό - κοινωνικό πλαίσιο, ασκείται κριτική στις έννοιες καθαυτές.
Ωστόσο, αυτού του είδους η κριτική όχι μόνο δεν μπορεί είναι πειστική, αλλά δημιουργεί σύγχυση και προσφέρεται για εύκολη επιχειρηματολογία από τους εκπροσώπους του οικονομικού κατεστημένου. Ο λόγος είναι ότι αφήνει τεράστιο κενό ανάμεσα στις ανάγκες της σημερινής πραγματικότητας και στο όραμα μιας άλλης κοινωνίας.
Στο πλαίσιο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, ο αφορισμός και η δαιμονοποίηση των εννοιών (καθαυτών) δεν συνιστά επαναστατική πράξη, αλλά βερμπαλισμό και αναστολή της σύγκρουσης επί του συγκεκριμένου. συνιστά θεωρητική αντιπαράθεση μεταξύ πραγματικού και φαντασιακού, όχι όμως ουσιαστική σύγκρουση στο πεδίο της πραγματικής οικονομίας με στόχο την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων. Ασφαλώς, η πρόταξη του οράματος και η αντιπαράθεση με τη σημερινή πραγματικότητα έχει θεμελιώδη σημασία. ωστόσο, αν δεν συνοδεύεται από ρεαλιστικούς και άμεσα - μεσοπρόθεσμα υλοποιήσιμους στόχους, έστω και αν αυτοί δεν συνάδουν πλήρως με τις «προδιαγραφές» του οράματος, αυτό παραμένει μετέωρο και φαντάζει απλώς ως ουτοπία.
Έννοιες (όπως το κέρδος) δεν καταργούνται με ρητορικά σχήματα και επαναστατικές δηλώσεις, αλλά με την αλλαγή των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών που τις δημιουργούν και τις αναπαράγουν. Μέχρι την αλλαγή αυτή, η προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών και των όρων υπό τους οποίους ισχύουν είναι άρρηκτα δεμένη με την ιστορική προσπάθεια για την υπέρβασή τους.
Το πρόβλημα δεν είναι οι έννοιες καθαυτές, αλλά το περιεχόμενο και οι στόχοι που εξυπηρετούν και το πώς μπορεί να ενταχθούν στην εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος.
Οι έννοιες για τις οποίες γίνεται λόγος έχουν και θέση και ρόλο στη σημερινή ελληνική οικονομία, η οποία έχει:
Δημόσιο τομέα, ο οποίος πρέπει να είναι αποτελεσματικός (όχι απλουστευτικά σε λογιστικούς όρους), αλλά ως μοχλός οικονομικής ανάπτυξης και στέρεα βάση της κοινωνικής πολιτικής.
Ιδιωτικό τομέα, που για να προσφέρει εισόδημα, θέσεις εργασίας, φορολογικά έσοδα και να επενδύει, πρέπει να έχει κέρδη και να είναι ανταγωνιστικός τόσο στην εγχώρια όσο και στη διεθνή αγορά.
Κοινωνικό τομέα, που για να λειτουργεί προς όφελος των μελών του πρέπει να είναι αποτελεσματικός και να έχει πλεονάσματα.
Συνεπώς, το ζητούμενο είναι να ενταχθούν (από πλευράς περιεχομένου και στόχευσης) στη διαδικασία για τον ανασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας, σε όρους παραγωγικής ανασυγκρότησης και αλλαγής των σχέσεων παραγωγής, με αναβάθμιση του δημόσιου τομέα, διεύρυνση του κοινωνικού παράγοντα και ενός ιδιωτικού τομέα με ανταγωνιστικότητα προερχόμενη από την τεχνογνωσία, την καινοτομία, την εξωστρέφεια και την υψηλή προστιθέμενη αξία και όχι τη φοροδιαφυγή και την εξαθλίωση του εργατικού δυναμικού.
* Ο Ευάγγελος Νικολαΐδης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
