Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.5°C19.6°C
3 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Σποραδικές νεφώσεις
16 °C
13.5°C17.7°C
1 BF 73%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.8°C18.0°C
1 BF 58%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
16.3°C16.3°C
1 BF 65%
Βασίλης Δημάκης: Η ιστορία ενός παράνομου απέναντι στη νομιμότητα;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Βασίλης Δημάκης: Η ιστορία ενός παράνομου απέναντι στη νομιμότητα;

Της Χρυσούλας Αντωνίου*

Η στάση της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής απέναντι στα αιτήματα που άρθρωσε ο Βασίλης Δημάκης, τάσσοντας ακόμη και τη ζωή του στο σκοπό των διεκδικήσεών του, ήταν μια αταλάντευτα απορριπτική στάση που οχυρώνονταν πίσω από την επίκληση της νομιμότητας. Ποιος όμως βρέθηκε πραγματικά στην υπόθεση αυτή από την πλευρά του δικαίου;

Το δικαίωμα στην εκπαίδευση

Κατά την εκτέλεση μιας ποινής, κανένα άλλο ατομικό δικαίωμα του κρατούμενου δεν περιορίζεται πέρα από αυτό της προσωπικής ελευθερίας. Το δικαίωμα στην εκπαίδευση, αναγκαίο στοιχείο κάθε σωφρονιστικής πολιτικής που στοχεύει στην κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων, κατοχυρώνεται ρητά στο Σωφρονιστικό Κώδικα. Όλοι οι κρατούμενοι έχουν το δικαίωμα στην εντός του καταστήματος εν γένει μόρφωση, την άθληση, τις πολιτιστικές δραστηριότητες και τη δημιουργική απασχόληση.

Η συμμετοχή, όμως, του κρατουμένου στην εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να είναι και αδιατάρακτη. Για το λόγο αυτό έχει προβλεφθεί ότι η εκπαίδευση των κρατουμένων δεν αναστέλλεται ούτε σε περίπτωση μεταγωγής ή επιβολής πειθαρχικής ποινής, εφόσον είναι δυνατό, ενώ προβλέπεται ακόμη και η μετάθεση έκτισης πειθαρχικής ποινής σε μεταγενέστερο διάστημα διακοπών ή αργιών. Κατά τα ισχύοντα, δηλαδή, ο κρατούμενος δεν πρέπει να αποκόπτεται από το αντικείμενο των σπουδών του ούτε για διάστημα λίγων ημερών, πόσο μάλλον για διαστήματα που υπερβαίνουν τις εβδομάδες ή το μήνα, όπως συνέβη στην περίπτωση του Β. Δημάκη.

Εδώ και τριάντα χρόνια, με τη Σύσταση της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για την εκπαίδευση στις φυλακές, έχει γίνει δεκτό ότι όσοι εμπλέκονται στη διοίκηση των φυλακών οφείλουν να διευκολύνουν την εκπαίδευση με κάθε τρόπο, να ενθαρρύνουν τον κρατούμενο και να διασφαλίζουν τον απαιτούμενο εξοπλισμό. Ήδη, σε πρόσφατη νομολογία του, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έκρινε (Mehmet Resit Arslan και Orhan Bingol κατά Τουρκίας) ότι η στέρηση της δυνατότητας επιμόρφωσης κρατουμένων μέσω χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών ευθέως παραβιάζει το δικαίωμα στην εκπαίδευση.

Το δικαίωμα στην υγεία

Οι κανόνες του ΟΗΕ για τη Μεταχείριση των Κρατουμένων (“Nelson Mandela Rules”) προβλέπουν ότι οι κρατούμενοι πρέπει να απολαμβάνουν τα ίδια επίπεδα ιατρικής φροντίδας με αυτά που ισχύουν στην κοινότητα και να έχουν πρόσβαση στις απαραίτητες δωρεάν υπηρεσίες υγείας χωρίς διακρίσεις. Ειδικότερα με την πανδημία του COVID-19, τα κράτη κλήθηκαν να εφαρμόσουν μια σειρά από μέτρα υγειονομικού χαρακτήρα για την προστασία των έγκλειστων πληθυσμών. Η Επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης Ντ. Μιγιάτοβιτς απηύθυνε έκκληση να αξιοποιηθούν όλες οι διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις στην κράτηση, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κάλεσε τους πολιτικούς ηγέτες να στρέψουν επειγόντως την προσοχή τους στην αυξημένη ευπάθεια των ατόμων που στερούνται την ελευθερία τους. Οι σχετικές συστάσεις των διεθνών οργανισμών περιελάμβαναν μέτρα όπως η αποσυμφόρηση των σωφρονιστικών ιδρυμάτων, η αντικατάσταση της προσωρινής κράτησης των υποδίκων, η εξασφάλιση μέσων προσωπικής υγιεινής, κ.ο.κ.

Δεν ήταν μόνο ο Β. Δημάκης και οι συγκρατούμενοί του στις φυλακές Κορυδαλλού που αντιλήφθηκαν ότι τα απαιτούμενα μέτρα για την προστασία της υγείας των κρατουμένων δεν έχουν ληφθεί. Σειρά θεσμικών φορέων (ενδεικτικά Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Συνήγορος του Πολίτη, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ΔΣΑ) απηύθυναν επιστολές και ψηφίσματα προς την πολιτική ηγεσία του αρμόδιου υπουργείου, εκφράζοντας την ανησυχία τους και ζητώντας να ενημερωθούν για τη θωράκιση των καταστημάτων κράτησης έναντι της πανδημίας.

Η απόφαση για τη μεταγωγή του Β. Δημάκη ελήφθη μετά τη συμμετοχή του όχι μόνο σε μια -κατά κοινή ομολογία- ειρηνική διαμαρτυρία, αλλά ταυτόχρονα σε μια διαμαρτυρία που πραγματοποιήθηκε για ένα δίκαιο αίτημα. Αυτό που διεκδίκησε ο Β. Δημάκης δεν ήταν άλλο από ασφαλείς συνθήκες διαβίωσης για τον ίδιο και τους συγκρατούμενούς του.

Το νόμιμο έρεισμα των έκτακτων μέτρων και το δικαίωμα στην ενημέρωση

Η CPT (Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την πρόληψη των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης) εξέδωσε πριν λίγο καιρό μια δήλωση αρχών για τη μεταχείριση των ατόμων που στερούνται την ελευθερία τους στο πλαίσιο της πανδημίας. Τόνιζε ότι κάθε περιοριστικό μέτρο που λαμβάνεται για την αποφυγή της διασποράς του COVID-19 θα πρέπει να έχει νόμιμη βάση, να είναι απαραίτητο και αναλογικό, να σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να υπόκειται σε χρονικό περιορισμό. Παράλληλα, τα άτομα που στερούνται την ελευθερία τους θα πρέπει να λαμβάνουν πλήρη ενημέρωση σχετικά με τα μέτρα. Το ίδιο επανέλαβε και η υποεπιτροπή του ΟΗΕ SPT (Subcommittee on Prevention of Torture and Other Cruel, Inhuman and Degrading Treatment or Punishment), υποδεικνύοντας προς τα κράτη την ανάγκη να διασφαλίσουν ότι παρέχεται σε όλους τους κρατούμενους αξιόπιστη, ακριβής και ενημερωμένη πληροφόρηση σχετικά με τα μέτρα που λαμβάνονται, τη διάρκεια και την αιτιολόγησή τους.

Ο Β. Δημάκης και ο συνήγορός του Θ. Καμπαγιάννης κατήγγειλαν επανειλημμένως ότι δεν έλαβαν ποτέ από τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής την οφειλόμενη απάντηση στα σχετικά αιτήματα και ερωτήματα που έθεταν με υπομνήματά τους κατά τη διάρκεια των αλλεπάλληλων μεταγωγών και απεργιών πείνας και δίψας του κρατουμένου φοιτητή. Η υπόθεση του Β. Δημάκη, όμως, πέρα από την απουσία ενημέρωσης, ανέδειξε και την απουσία νόμιμου ερείσματος των εκτάκτων περιοριστικών μέτρων. Η αναστολή των αποφάσεων μεταγωγών, η απομόνωση για υγειονομικούς λόγους, η διακοπή των επισκεπτηρίων, ο περιορισμός χορήγησης αδειών και σειρά άλλων περιοριστικών μέτρων που ελήφθησαν από το αρμόδιο υπουργείο δεν περιελήφθησαν σε τυπικό νόμο ή πράξη νομοθετικού περιεχόμενου, παρά το γεγονός ότι οδηγούσαν σε σημαντικό περιορισμό θεμελιωδών δικαιωμάτων των κρατουμένων. Το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη περιορίστηκε στην εξαγγελία των εκτάκτων μέτρων με ανακοινώσεις και δελτία τύπου ή κατευθυντήριες οδηγίες προς τις Διευθύνσεις των Καταστημάτων Κράτησης, δημιουργώντας ανασφάλεια δικαίου σε μια έκτακτη συνθήκη.

Η υποχώρηση της νομιμότητας με επίκληση της υγειονομικής κρίσης

Η μεταγωγή του κρατουμένου φοιτητή από τον Κορυδαλλό στο κατάστημα κράτησης Γρεβενών (με αόριστη επίκληση των έκτακτων μέτρων για την προστασία από τον κορονοϊό) δεν αποφασίστηκε από την Κεντρική Επιτροπή Μεταγωγών, ούτε ζητήθηκε η γνώμη του Συμβουλίου της Φυλακής, αλλά διατάχθηκε από τη Γενική Γραμματέα Αντεγκληματικής Πολιτικής. Η απόφαση λήφθηκε αποκλειστικά από την εκτελεστική εξουσία, δίχως τις μείζονες διαδικαστικές εγγυήσεις που εξασφαλίζει η συμμετοχή εκπροσώπου της δικαστικής αρχής στη διαδικασία παραγγελίας της μεταγωγής.

Δεν επρόκειτο, όμως, μόνο για μια αναιτιολόγητη μεταγωγή με μια κατά παρέκκλιση διαδικασία, αλλά και για μια μεταγωγή σε μια έκτακτη υγειονομική συνθήκη που επεφύλασσε για τον μεταγόμενο πρόσθετα περιοριστικά μέτρα. Λόγω των εκτάκτων μέτρων σε ισχύ, είχε οριστεί ότι οι νεοεισερχόμενοι/μεταγόμενοι σε κατάστημα κράτησης τίθενται σε υποχρεωτική απομόνωση (καραντίνα) για διάστημα 14 ημερών. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η απόφαση μεταγωγής του Δημάκη μετά τη συμμετοχή του στην ειρηνική διαμαρτυρία είχε ως συνέπεια την de facto επιβολή σε αυτόν ενός οιονεί πειθαρχικού μέτρου, μιας καλυμμένης -έμμεσης- ποινής δίχως διαδικαστικές εγγυήσεις, δηλαδή τη θέση του σε συνθήκες απομόνωσης και μάλιστα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο περιορισμός αυτός δεν επιβλήθηκε στο πλαίσιο μιας πειθαρχικής διαδικασίας. Σύμφωνα, εξάλλου, με μια από τις θεμελιώδεις αρχές του δικαίου, καμία πειθαρχική ποινή δεν επιβάλλεται χωρίς διάταξη νόμου που να ισχύει πριν από την τέλεση του παραπτώματος και να ορίζει τα στοιχεία του και τη διαδικασία επιβολής της ποινής. Τι συνέβη όμως εκ του αποτελέσματος στην προκειμένη περίπτωση; Τη στιγμή που οι σχετικές διατάξεις ορίζουν ότι ένας πειθαρχικός περιορισμός δεν υπερβαίνει τις 10 μέρες, ο συνολικός χρόνος απομόνωσης του Β. Δημάκη ξεπέρασε τις πέντε εβδομάδες.

Δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσει κανείς για τη σύνεση με την οποία θα όφειλε να προσφύγει κάθε πολιτική ηγεσία σε μια τέτοια επαχθή διαδικασία, ώστε να μην καταλειφθεί η παραμικρή υπόνοια ότι τα υγειονομικά μέτρα χρησιμοποιούνται ως όχημα για την πειθάρχηση κρατουμένων έξω από κάθε έννοια και πρόβλεψη του θετού πειθαρχικού δικαίου. Ας προστρέξουμε ξανά στις συστάσεις της SPT: οι αρχές των κρατών καλούνται να αποτρέψουν τη χρήση της ιατρικής καραντίνας που λαμβάνει τη μορφή της πειθαρχικής απομόνωσης. Ο ιατρικός περιορισμός πρέπει να βρίσκεται στη βάση μιας ανεξάρτητης ιατρικής εκτίμησης, ανάλογης, χρονικά περιορισμένης και υποκείμενης σε διαδικαστικές εγγυήσεις.

Είναι πολύ περισσότερα από το δικαίωμα στην εκπαίδευση αυτά που διεκδίκησε ο Βασίλης Δημάκης, γιατί ήταν πολύ περισσότερα αυτά που στερήθηκε από την Πολιτεία. Ο Βασίλης Δημάκης διεκδίκησε το δικαίωμά του στην εκπαίδευση, στην υγεία, στην ενημερωμένη πληροφόρηση, στη μεταχείριση του με βάση σαφείς νομικούς κανόνες. Το δικαίωμά του στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την εφαρμογή του κράτους δικαίου. Δεν ήταν τυχαίο πως από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε η πανδημία, στον διεθνή δημόσιο διάλογο τέθηκε επιτακτικά τόσο η ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας στους χώρους κράτησης όσο και η ανάγκη να διασφαλιστούν, στη δεδομένη συνθήκη, τα δικαιώματα και η αξιοπρέπεια των κρατουμένων. Ένας κρατούμενος που τίθεται σε συνθήκες απομόνωσης για διάστημα που υπερβαίνει τον ένα μήνα, χωρίς πειθαρχικό παράπτωμα, χωρίς διαδικαστικές εγγυήσεις, χωρίς επίσημη πληροφόρηση, είναι ένας άνθρωπος που δεν στερείται απλώς το δικαίωμά του στην εκπαίδευση, αλλά ένας άνθρωπος του οποίου κάμπτεται το φρόνημα. Είναι πλέον θέμα αξιοπιστίας της ελληνικής Πολιτείας να αποδείξει, στο όνομα του κράτους δικαίου και των δημοκρατικών αξιών, ότι η Δικαιοσύνη δεν σταματάει στην πύλη της φυλακής.

* Νομικός, ειδ. επιστήμονας στον Συνήγορο του Πολίτη

Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL