Της Zaifa Zerouala
Από τη στιγμή του κλεισίματος των σχολείων η εκπαιδευτική κοινότητα εξέφρασε το φόβο ότι η καραντίνα θα επιτείνει αναπόφευκτα τις σχολικές ανισότητες και η κρίση θα αποκαλύψει τις υποβόσκουσες ελλείψεις του εκπαιδευτικού συστήματος. Το 70% των μαθητών συνεχίζουν την τηλεκπαίδευση, μία εβδομάδα μετά από τη χαλάρωση των μέτρων της καραντίνας. Ο Romain Delès, κοινωνιολόγος ερευνητής, και ο Filippo Pirone, ερευνητής στις επιστήμες της εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο του Bordeaux, θέλησαν να εξετάσουν αυτές τις υποθέσεις, την ένταση και το πεδίο εξάπλωσής τους.
Στις 2 Απριλίου, απέστειλαν ένα ερωτηματολόγιο μέσω διαδικτύου, το οποίο απευθύνονταν σε γονείς, στο σύνολο των 64.000 σχολικών μονάδων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη Γαλλία. Στη συνέχεια έλαβαν 30.000 απαντήσεις, τις οποίες άρχισαν να αναλύουν. Οι ερευνητές έλαβαν υπόψη τους τα όρια που θέτει η ηλεκτρονική επικοινωνία ως μέσο έρευνας. Άλλωστε, σε αυτή δεν μπόρεσαν να συμμετάσχουν εκ των πραγμάτων τα θύματα του ψηφιακού χάσματος, δηλαδή εκείνοι που δεν έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, που δεν έχουν υπολογιστή ή που δεν έχουν τις τεχνικές γνώσεις για να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο.
Χάρη σε αυτή τη δουλειά -την οποία οι ερευνητές σκοπεύουν να εμβαθύνουν περισσότερο- μπόρεσαν εντούτοις να αξιολογήσουν το πως οι οικογένειες αξιοποίησαν το υποστηρικτικό πλαίσιο μάθησης που απεστάλη από το υπουργείο. Ερεύνησαν, επίσης, πως ορισμένες οικογένειες προχώρησαν στην εκπαίδευση “διαφορετικά”, χωρίς το σχολείο, και πως κατάφεραν να υποστηρίξουν τα παιδιά τους σε αυτή την καινούρια κατάσταση, με τον εκπαιδευτικό σε απόσταση. “Ξεκινήσαμε τις υποθέσεις μας από το γεγονός ότι οι ανισότητες είναι εκπαιδευτικές, αλλά είναι και κοινωνικές, και ότι το σχολείο στο σπίτι προϋποθέτει ότι οι γονείς αναπληρώνουν σε ένα βαθμό το ρόλο του εκπαιδευτικού. Συνεπώς, αυτές οι παιδαγωγικές δυνατότητες δεν είναι κατανεμημένες με τον ίδιο τρόπο σε όλα τα κοινωνικά περιβάλλοντα”, υπογραμμίζει ο Romain Delès.
Έπρεπε, λοιπόν, να δημιουργηθεί ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο να λαμβάνει υπόψη του αυτά τα ζητήματα. Για να υπερβούν αυτές τις μεθοδολογικές δυσκολίες, το ερωτηματολόγιο έθετε μια σειρά από ερωτήσεις, με στόχο την κατανόηση του κοινωνικοοικονομικού προφίλ κάθε νοικοκυριού, τις συνθήκες στέγασης και διαβίωσης, το κατά πόσο διαθέτει βιβλία και τεχνικά μέσα για την πρόσβαση στο διαδίκτυο, ώστε η ανάλυση να είναι όσο το δυνατόν πιο λεπτομερής. Το γενικό συμπέρασμα είναι απλό: “οι ανισότητες είναι πρωτίστως κοινωνικές”, όπως σημειώνουν οι ερευνητές. Όπως σημειώνει ο Romain Delès, “η μελέτη είναι στη φάση της αξιολόγησης των ερευνητικών δεδομένων, όμως υπάρχουν ήδη μια σειρά από σημαντικά στοιχεία που αναδύονται”.
Όλοι κρίνουν σημαντική τη δυνατότητα της παρακολούθησης του σχολείου από απόσταση. Ακόμα περισσότερο τα λαϊκά στρώματα (90% στα λαϊκά στρώματα, 85% στα ανώτερα εισοδήματα και 84% στους εκπαιδευτικούς). Επίσης, η μελέτη καταδεικνύει ότι ο χρόνος που αφιερώνεται στην τηλεκπαίδευση είναι αντιστρόφως ανάλογος από ό,τι θα πίστευε κανείς. Έτσι, οι οικογένειες από τα λαϊκά στρώματα πέρασαν κατά μέσοι όρο 3 ώρες και 16 λεπτά την ημέρα στην πλαισίωση των σχολικών υποχρεώσεων, έναντι 3 ωρών και 13 λεπτών για τα μεσαία στρώματα και 3 ωρών και 7 λεπτών στα ανώτερα στρώματα και 2 ωρών και 58 λεπτών για τους γονείς - εκπαιδευτικούς.
Το γεγονός αυτό διαψεύδει την ιδέα ότι οι γονείς των λαϊκών οικογενειών δεν ενδιαφέρονται για την σχολική πορεία των παιδιών τους, όπως επίσης το κατέδειξε η Séverine Kakpo στις έρευνές της σχετικά με τα σχολικά καθήκοντα στο σπίτι. “Δεν υπάρχει λοιπόν εγκατάλειψη του σχολείου στις λαϊκές οικογένειες”, τεκμηριώνουν οι ερευνητές. Εντούτοις, αυτή η δέσμευση των γονέων δεν αρκεί για να αναπληρώσει τις σχολικές ανισότητες, που απορρέουν από τις παιδαγωγικές προσεγγίσεις και τις υφέρπουσες κοινωνικές τάσεις. Διότι, εκτός από τις επίσημες κατευθύνσεις, οι εκπαιδευτικοί αναμένουν από τους μαθητές να ενσωματώσουν μαθησιακά σχήματα και να θεωρητικοποιήσουν τις γνώσεις που λαμβάνουν. Στο σημείο αυτό εμφανίζουν περισσότερες αδυναμίες τα παιδιά των λαϊκών οικογενειών. Οι δύο ερευνητές αναπτύσσουν αυτή την υπόθεση, με αναφορές στις μελέτες των Patrick Rayou και Stéphane Bonnéry, καθηγητές των επιστημών της εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Paris-VIII, οι οποίοι τεκμηριώνουν τη θέση ότι “η σχολική γνώση εδράζεται σε μια σειρά από εννοούμενα και ιδιαίτερα σε εσωτερικευμένες πνευματικές διεργασίες”.
Η μέθοδος πλαισίωσης διαφοροποιείται ανάλογα με το οικογενειακό περιβάλλον. Η έρευνα τεκμηριώνει ότι οι οικογένειες από τα λαϊκά στρώματα χρησιμοποιούν τεχνικές πλαισίωσης πιο άμεσες, όπως το να επιτηρούν ότι το παιδί ακολουθεί τις κατευθύνσεις (88% έναντι 84% στα ανώτερα οικονομικά στρώματα) ή το να το βάζουν να τους λέει το μάθημα (87% έναντι 81%) ή το να το βάζουν να κάνει ασκήσεις σχετικές με το μάθημα (90% έναντι 86%)
Με απόλυτους όρους, αυτές οι δραστηριότητες ανταποκρίνονται στην “επίσημη εντολή” και ανταποκρίνονται ευθέως στα σχολικά καθήκοντα. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό, διότι αυτός ο τρόπος διδασκαλίας δεν επιτρέπει στους μαθητές να ενταχθούν “στην εκπαιδευτική μηχανική” και να αποτελούν μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης και η ανάλυση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων εξηγούν ότι στις τάξεις αυτές υπάρχει μία ισχυρή δέσμευση στη σχολική πρόοδο, ενώ στις ανώτερες οικονομικά τάξεις η σχέση είναι πιο επιλεκτική. Οι τελευταίες έχουν την τάση να αναπτύσσουν πρακτικές σχολικής υποστήριξης που ξεπερνούν το αυστηρό εκπαιδευτικό πλαίσιο, επεξηγεί ο Romain Delès. “Γενικά μεταδίδουν μια σειρά από σχολικές ικανότητες όπως η αξία της προσπάθειας, η αυτοπειθαρχεία, η οργάνωση του χρόνου και η καλλιτεχνική έκφραση. Στο κοινωνικό περιβάλλον αυτών των τάξεων συνηθίζεται να μειώνεται ο χρόνος που αφιερώνεται στην σχολική προετοιμασία, αλλά ταυτόχρονα δίνεται έμφαση στη μετάδοση δεξιοτήτων που μπορούν να αξιοποιηθούν στο σχολικό πλαίσιο αργότερα. Αυτό επεξηγεί και τη διαφορά στο χρόνο που καταβάλλεται στην προετοιμασία των μαθημάτων”.
Αυτή η σχέση με τη μάθηση, μέσα από μία διαφορετική μέθοδο μετάδοσης των σχολικών γνώσεων επιτρέπει στους μαθητές από τις ανώτερες οικονομικά τάξεις να κατακτούν την εσωτερίκευση της γνώσης. Ο Romain Delès σημειώνει ότι ο τρόπος που αντιλαμβάνεται κανείς τις σχολικές γνώσεις αποτελεί μία αναπαραγωγή της διαδικασίας κοινωνικοποίησης των κοινωνικών στρωμάτων. Η έννοια της αυτονομίας δεν είναι στην ίδια θέση προτεραιότητας παντού. Στις λαϊκές τάξεις συχνά επιδιώκεται η αποστήθιση, ενώ στις ανώτερες τάξεις δίνεται περισσότερη έμφαση στην ανάγκη κατανόησης των μηχανισμών της γνώσης και πολλές φορές στην υπέρβαση των στενών σχολικών ορίων.
Η διαφοροποίηση αυτή συνοδεύεται και από τη δυσκολία χειρισμού των εργαλείων της τηλεκπαίδευσης. Σύμφωνα με την έρευνα το 45% των παιδιών από ανώτερες οικονομικά τάξεις αισθάνεται ικανό να απαντήσει στις τεχνικές και ψηφιακές απαιτήσεις της τηλεκπαίδευσης, έναντι του 35% των παιδιών των λαϊκών στρωμάτων. Οι ανισότητες στην πρόσβαση στο τεχνολογικό υλικό επίσης πλήττουν τα παιδιά των λαϊκών στρωμάτων, όπως και η απουσία καλών συνθηκών στέγασης ή κατάλληλου χώρου για διάβασμα. Η ύπαρξη μιας βιβλιοθήκης στο σπίτι, το “πολιτιστικό κεφάλαιο” δηλαδή, επίσης παίζει ρόλο στην σχολική πορεία και σχετίζεται με ανισότητες. Το 59% των παιδιών εκπαιδευτικών διαβάζουν μόνα τους, το 52% στα ανώτερα στρώματα και το 37% στα λαϊκά στρώματα. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν σημαντικούς δείκτες σε μία πρωτόγνωρη περίοδο, κατά την οποία το εκπαιδευτικό σύστημα κλήθηκε να επαναπροσδιορίσει τις μεθόδους του.
Οι ερευνητές ενδιαφέρθηκαν επίσης και για τη διαχείριση της σχέσης γονέα - παιδιού. Η διαχείριση των σχέσεων αυτών ήταν πιο σύνθετη στα λαϊκά στρώματα, ενώ είναι γνωστό ότι η ηρεμία ευνοεί τη μάθηση. Όλα αυτά τα συμπεράσματα επιβεβαιώνουν τις υποθέσεις του εκπαιδευτικού κόσμου. Οι ερευνητές θα συνεχίσουν στο πλαίσιο αυτό τις έρευνες τους, εμβαθύνοντας τες με συνεντεύξεις και συμμετοχικές παρατηρήσεις με την επανέναρξη των μαθημάτων. Στο ίδιο ζήτημα θα εστιάσει και η Εθνική Αρχή Έρευνας (ANR), η οποία ήδη εξέδωσε μία πρόσκληση για έρευνα στο θέμα των επιπτώσεων του κορονοϊού στην εκπαίδευση.
Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στο γαλλικό ιστότοπο Médiapart στις 19 Μαίου 2020
Μετάφραση: Νικόλας Κουντούρης
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
