Της Χαράς Καφαντάρη*
Περιδιαβάζοντας τις συλλογές των μουσείων της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, ο επισκέπτης χαίρεται τη γνωριμία του με τα έργα των μεγάλων κλασσικών καλλιτεχνών. Ο επισκέπτης γίνεται μύστης της καλλιτεχνικής αξίας των μεγάλων δασκάλων. Θαυμάζει την αρτιότητα και φυσικότητα που χαρίζει στους ήρωες του ο χρωστήρας του Ρέμπραντ, τους χρωματικούς ακροβατικούς εντυπωσιασμούς στα δειλινά του Κόνσταμπλ ή του Τέρνερ, αλλά και τις φιγούρες του Άβερκαμπ που πατινάρουν στα παγωμένα κανάλια της Ολλανδίας.
Η τέχνη είναι η έκφραση της ζωής. Οι μεγάλοι αυτοί δημιουργοί αποτύπωσαν με το έργο τους την καθημερινότητα της εποχής τους. Πίσω από τους πίνακες αυτούς, λοιπόν, κρύβεται μια αλήθεια, πραγματικότητα μιας άλλης εποχής, αρκετά διαφορετικής από τη σημερινή που ζούμε. Όλοι οι ζωγράφοι που αναφέρονται πιο πάνω μεγαλούργησαν σε μια εποχή με αρκετά διαφορετικό κλίμα από αυτό της σημερινής εποχής. Η εποχή τους τοποθετείται στο χρονικό διάστημα 1450-1850 μ.Χ. και ονομάζεται στην επιστημονική βιβλιογραφία «Εποχή των Μικρών Παγετώνων». Σύμφωνα με την IPCC, το κλίμα την περίοδο αυτή, ιδιαίτερα στο βόρειο ημισφαίριο, ήταν σημαντικά ψυχρότερο, με αρκετά ακραία καιρικά φαινόμενα. Χρονιά ορόσημο αποτελεί το 1850, με την αρχή της μαζικής χρήσης ορυκτών καυσίμων. Η εποχή που ακολουθεί και συνεχίζεται μέχρι σήμερα χαρακτηρίζεται από την κορύφωση της βιομηχανικής επανάστασης, την ανακάλυψη επιστημονικών οργάνων καταγραφής και τη φρενίτιδα της ενεργειακής εξάρτησης από το πετρέλαιο.
Η συστηματική καταγραφή των κλιματικών συνθηκών πρόσφατα μας αποκάλυψε την έννοια της κλιματικής αλλαγής, η οποία δυστυχώς εξελίσσεται σε κλιματική κρίση. Αέρια του θερμοκηπίου, όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο, παγιδεύονται και συσσωρεύονται στην ατμόσφαιρα. Η συγκέντρωση τους συνεχώς αυξάνεται και σήμερα έχει φθάσει σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Για περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια, ο πλανήτης γη δεν είχε γνωρίσει τέτοια επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα. Τα δεδομένα αυτά επιβεβαιώνονται από τις αναλύσεις που έγιναν στον παγιδευμένο αέρα από τους πυρήνες πάγου που λήφθησαν σε γεωτρήσεις στην Ανταρκτική και τη Γροιλανδία. Συγχρόνως, όπως αποκαλύπτουν οι επιστημονικές μελέτες που αξιοποιεί η IPCC, η αύξηση της συγκέντρωσης αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα δεν οφείλεται σε φυσικές αιτίες. Ούτε η ηφαιστειακή δραστηριότητα ουσιαστικά συνεισφέρει πέρα από τα συνηθισμένα στην αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα ούτε παρατηρήθηκαν αλλαγές στην ηλιακή ακτινοβολία ούτε άλλαξε η γωνία πρόσπτωσης των ηλιακών ακτίνων στην γη, ώστε να δικαιολογούνται κλιματικές αλλαγές από αυτές τις αιτίες. Επιπρόσθετα, η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης ακολουθεί ανάλογη πορεία με την αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου. Οι διεθνείς οργανισμοί, όπως η Διακυβερνητική για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η ΝΟΑΑ των ΗΠΑ, ή ο WMO, αβίαστα συμπεραίνουν ότι η κλιματική αλλαγή έχει ανθρωπογενή προέλευση. Η υπερσυσσώρευση στην ατμόσφαιρα αερίων του θερμοκηπίου ενισχύει την κλιματική αλλαγή που προκαλεί την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η ανεξέλεγκτη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης θα έχει σημαντικές συνέπειες σε όλο τον πλανήτη. Άνοδος της στάθμης της θάλασσας και κατάκλιση παράκτιων περιοχών, μείωση της απόδοσης των γεωργικών καλλιεργειών και διατροφική ανασφάλεια, δασικές πυρκαγιές και εξαφάνιση των παγετώνων, μείωση των βροχοπτώσεων, αλλοίωση των κλιματικών ζωνών της γης, αύξηση της σφοδρότητας και της συχνότητας ακραίων καιρικών φαινομένων...
Η κλιματική αλλαγή είναι παρούσα και ήδη βιώνουμε τις συνέπειες που προκαλεί. Πολλές προσπάθειες γίνονται από την ανθρωπότητα για την αντιμετώπιση της κλιματική αλλαγής και της κλιματικής κρίσης. Η μεγάλη πορεία για την μάχη ενάντια στην κλιματική αλλαγή άρχισε το 1995 με την πρώτη συνδιάσκεψη στο Βερολίνο, ενώ το 1997 έγινε δεκτό και τέθηκε σε εφαρμογή το γνωστό Πρωτόκολλο του Κυότο, η πρώτη διεθνής προσπάθεια για τη χαλιναγώγηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Η συμφωνία αυτή δεν έθετε περιορισμούς σε μια σειρά αναπτυσσόμενων χωρών, όπως η Κίνα και η Ινδία, ενώ ο μεγαλύτερος τότε ρυπαντής, οι ΗΠΑ, ουδέποτε την επικύρωσε. Με την εκπνοή της ισχύος της συμφωνίας αυτής, οι χώρες μέλη του ΟΗΕ, υπό την αιγίδα του Γ.Γ. του ΟΗΕ, υπέγραψαν το σύμφωνο του Παρισιού. Το σύμφωνο αυτό, που η εφαρμογή του αρχίζει το τρέχον έτος, φιλοδοξεί να συμπεριλάβει όλες τις χώρες του κόσμου και όλους τους ρυπαντές σε μια κοινή προσπάθεια για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και τη μείωση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής που ιστορικά προκλήθηκε από τις βιομηχανικές χώρες. Σχεδόν 200 χώρες συμφώνησαν να συγκρατηθεί η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης, μέχρι το τέλος του αιώνα, στα ασφαλή επίπεδα κάτω των 2οC και να εργαστούν από κοινού για να διατηρηθεί η παγκόσμια υπερθέρμανση κάτω από την αύξηση του 1,5οC. Με βάση δε επιστημονικά στοιχεία μέχρι σήμερα, η Ανθρωπότητα βαδίζει σε αύξηση 3 βαθμών στο τέλος του αιώνα, γεγονός ιδιαίτερα ανησυχητικό. Επίσης, επιβεβαιώνεται η ανθρωπογενής αιτία της παρούσας κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, 187 χώρες συνυπέγραψαν και αποδέχτηκαν να μειώσουν τις ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Με αυτό τον τρόπο, η συμφωνία του Παρισιού άνοιξε ένα παράθυρο στο μέλλον, ώστε να αποφευχθούν οι αρνητικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Όμως, για μια ακόμα φορά, ο αρνητής της κλιματικής αλλαγής πρόεδρος Τραμπ, ανακοίνωσε σε επίσημη τελετή την αποχώρηση των ΗΠΑ από την Παγκόσμια Συμφωνία για το Κλίμα.
Η κλιματική αλλαγή είναι πολιτικό ζήτημα. Ο περιορισμός, έως εξάλειψη, των ορυκτών καυσίμων, η ανάπτυξη ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων και η μετάβαση σε μια οικονομία απαλλαγμένη από τον άνθρακα αποτελεί στόχο που απαιτεί συγκεκριμένες πολιτικές, διεθνή συνεργασία και αλληλεγγύη. Οι ισχυρές οικονομικά χώρες και οι επενδυτές οφείλουν να συνεισφέρουν στο διεθνές ταμείο για το κλίμα, ώστε να βοηθηθούν οι φτωχές χώρες-θύματα του δόγματος business as usual των ισχυρών χωρών. Όλες οι οικονομικές δραστηριότητες θα επηρεαστούν πάρα πολύ από τις κλιματικές αλλαγές. Ιδιαίτερα, η παραγωγή ενέργειας, η διαθεσιμότητα υδατικών πόρων, και η παραγωγή γεωργικών προϊόντων θα μεταφέρουν την ευαισθησία στις κλιματικές αλλαγές μέσα σε όλο το οικονομικό σύστημα. Η κλιματική αλλαγή είναι στενά συνδεδεμένη με το μοντέλο ανάπτυξης, το μοντέλο της υπερπαραγωγής, υπερκατανάλωσης και καταλήστευσης των φυσικών πόρων. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μπορούν πλέον να μετρηθούν με οικονομικά μεγέθη. Ο γ.γ. του ΟΗΕ ανέφερε ότι μόνο η μείωση της παραγωγικότητας εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής υπολογίζεται ότι θα έχει σαν αποτέλεσμα απώλειες της τάξης των 2 τρις δολαρίων στην παγκόσμια οικονομία μέχρι το 2030. Αντιθέτως, οι επενδύσεις στην «πράσινη οικονομία» μπορεί να συμβάλλουν στη δημιουργία 24 εκ. νέων θέσεων εργασίας.
Η κλιματική αλλαγή είναι ένα βαθιά ταξικό ζήτημα, αφού όλες οι περιοχές του πλανήτη θα πληγούν, αλλά οι συνέπειες θα είναι ιδιαίτερα βαριές για τους φτωχότερους και πιο ευάλωτους πληθυσμούς. Παράλληλα, έχει και χαρακτήρα φύλου αφού, ιδιαίτερα στον τρίτο κόσμο, ο γυναικείος πληθυσμός είναι επιφορτισμένος με την καλλιέργεια τροφής και την ανεύρεση καθαρού πόσιμου νερού. Οι φόβοι είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για τη δημιουργία εκατομμυρίων κλιματικών προσφύγων, λόγω την διατροφικής ανασφάλειας, της μείωσης των βροχοπτώσεων, της ερημοποίησης, κ.λπ.
Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο απαραίτητος στόχος, ο οποίος θα πρέπει να προωθηθεί άμεσα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι η κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050. Απαιτείται να διατυπωθεί με σαφήνεια ο στόχος για το 2050, καθώς και το μείγμα πολιτικής, με έμφαση και σε θέματα ενεργειακής ασφάλειας, εξάρτησης, κόστους για τον τελικό καταναλωτή. Ο φόρος άνθρακα θα μπορούσε να βοηθήσει στην απανθρακοποίηση και της βιομηχανίας, εφόσον σχεδιασθεί σωστά. Τα τέλη εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να επανασχεδιασθούν σε ορθολογικότερες βάσεις. Πρόσφατα η Ε.Ε. εξήγγειλε το NEW GREEN DEAL με στόχο την κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη το 2050. Ένα φιλόδοξο σχέδιο, που απαιτεί εξειδικευμένες πολιτικές, χρήση νέων τεχνολογιών και των δεδομένων της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, την εποχή της οποίας διανύουμε. Για την Ελλάδα και για τις περιοχές της Δ. Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης ιδιαίτερη σημασία έχει η δίκαιη μετάβαση στην νέα μεταλιγνιτική εποχή. Το υπό σύσταση Ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης οφείλει να χρηματοδοτήσει γενναία τη μετάβαση αυτή. Αυτό είναι και αντικείμενο διεκδίκησης για μεγάλες χρηματοδοτήσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως και τον παράγοντα «κοινωνία», ώστε την όλη διαδικασία της μετάβασης να μην την «πληρώσουν» τα φτωχά λαϊκά στρώματα, ενώ θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και η ενεργειακή φτώχεια.
Μπροστά μας έχουμε ένα δρόμο δύσκολο, γεμάτο εμπόδια. Είμαστε όμως αποφασισμένοι να συνεχίσουμε αυτή τη διαδρομή, για ένα πιο «πράσινο» και βιώσιμο Μέλλον.
* Γεωλόγος, Βουλεύτρια ΣΥΡΙΖΑ Δυτ. Αθήνας, Αν. τομεάρχης Περιβάλλοντος και Ενέργειας ΣΥΡΙΖΑ
