Της Ειρήνης Αγαθοπούλου*
- Καλές πρακτικές, όπως το βέλγικο EXPERTalia ή τα τσέχικα βραβεία «Sexist Piggy» -για τις πιο σεξιστικές τηλεοπτικές διαφημίσεις- ή η σουηδική πρωτοβουλία #TackaNej («όχι, ευχαριστώ»), όπου οι άνδρες πολιτικοί αρνούνται να συμμετέχουν σε πάνελ χωρίς γυναίκα, είναι πρωτοβουλίες, που θέλουμε να δούμε σύντομα και στη χώρα μας.
Η Σιμόν ντε Μποβουάρ το επισήμανε εξαιρετικά το 1949, όταν έγραψε πως «η ανθρωπότητα είναι αντρική και ο άνδρας ορίζει τη γυναίκα όχι ως προς την ίδια, αλλά σε σχέση με τον εαυτό του. Δεν θεωρείται αυτόνομο ον. [...] Αυτός είναι το Υποκείμενο, αυτός είναι το απόλυτο - αυτή είναι το Άλλο». Αυτό το Άλλο περιγράφεται ελάχιστα στο μεγαλύτερο μέρος της καταγεγραμμένης ανθρώπινης ιστορίας ή περιγράφεται πάντα σαν κομπάρσος. Αρχίζοντας από τη θεωρία του «Άνδρα Κυνηγού», οι χρονικογράφοι του παρελθόντος άφησαν πολύ μικρό χώρο για το ρόλο των γυναικών στην εξέλιξη της ανθρωπότητας, την πολιτισμική ή τη βιολογική. Αντιθέτως, οι ζωές των ανδρών εκλήφθησαν ως αντιπροσωπευτικές της ζωής των ανθρώπων συνολικά, όπως διαπιστώνει στο βιβλίο Αόρατες Γυναίκες η συγγραφέας Caroline Criado Perez.
Τα σύγχρονα δεδομένα δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αμφισβήτησης των παραπάνω. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα ΜΜΕ. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο για τα ΜΜΕ (Global Media Monitoring Project), παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά τη θέση των γυναικών στα ειδησεογραφικά ΜΜΕ (έντυπα, ραδιοτηλεοπτικά και ψηφιακά), η ορατότητα των γυναικών σε σύγκριση με αυτή των ανδρών παραμένει χαμηλότερη κατά δύο τρίτα (1:3). Ενδεικτικά, η Έκθεση για το 2015 παρουσιάζει ότι οι γυναίκες αποτελούν μόνο το 24% των ατόμων που παρουσιάζονται στα παραδοσιακά ΜΜΕ και το 26% των ατόμων που παρουσιάζονται στα ψηφιακά. Επιπλέον, οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 25% των ατόμων που εμφανίζονται στις πολιτικές ειδήσεις των εφημερίδων, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης. Ως προς τα επαγγέλματα/ιδιότητες των ατόμων που εμφανίζονται στις ειδήσεις, οι γυναίκες αποτελούν το 18% στην κατηγορία «κυβέρνηση-πολιτικός-υπουργός» και το 67% στην κατηγορία «νοικοκυρά-γονέας» (ΚΕΘΙ, 2018).
Όσον αφορά τους ειδικούς επιστήμονες, που καλούνται συνήθως από τα ΜΜΕ για να σχολιάσουν, να εξηγήσουν κάποιο επιστημονικό θέμα ή ακόμη και να αναλύσουν θέματα της επικαιρότητας, τα δεδομένα, τόσο για την Ελλάδα όσο και διεθνώς, είναι αμείλικτα: για κάθε 20 ειδικούς επιστήμονες που εμφανίζονται στην τηλεόραση μόνο οι 4 είναι γυναίκες, ενώ στον έντυπο τύπο ο αριθμός των γυναικών μειώνεται κατά μία μονάδα. Το προφίλ του «ειδικού επιστήμονα» πανευρωπαϊκά είναι ο «λευκός άνδρας» ηλικίας 40 έως 60 ετών, γεγονός που έρχεται σε σύγκρουση με τα ερευνητικά δεδομένα επιστημονικής κατάρτισης και εκπαίδευσης ανδρών και γυναικών, όπου οι γυναίκες έχουν οριακά υψηλότερο μορφωτικό προφίλ από τους άνδρες τα τελευταία χρόνια.
Ευτυχώς, οι νέες τεχνολογίες και το διαδίκτυο έχουν πολλά να μας προσφέρουν όσον αφορά τη μεγαλύτερη ορατότητα των γυναικών και κατ’ επέκταση την ίση συμμετοχή τους σε ευρύτερους τομείς. Αρκεί να θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε τις τεχνολογίες αυτές προς τη σωστή κατεύθυνση. Η Ένωση Επαγγελματιών Δημοσιογράφων του Βελγίου δείχνει τον τρόπο: εδώ και μερικά χρόνια δημιούργησε και λειτουργεί τη διαδικτυακή πλατφόρμα EXPERTalia (www.expertalia.be). Η πλατφόρμα αυτή δημιουργήθηκε από τους Βέλγους δημοσιογράφους, για να δώσει «χώρο» και φωνή σε επιστήμονες -γυναίκες και άνδρες- που δεν πληρούν το προφίλ του λευκού 50άρη. Κατανοώντας το γεγονός, ότι κάθε φορά που ήθελαν να καλύψουν κάποιο επιστημονικό θέμα απευθύνονταν σε συγκεκριμένους «ειδικούς», δημιούργησαν μια βάση δεδομένων, όπου ο καθένας και η καθεμιά με επιστημονικό προφίλ μπορεί να εγγραφεί. Όλοι οι δημοσιογράφοι της Ένωσης έχουν πρόσβαση στην πλατφόρμα αυτή και μπορούν να ανατρέξουν για να αναζητήσουν τον «ειδικό» καλεσμένο ή συνομιλητή τους για το θέμα που τους αφορά κάθε φορά. Σκοπός αυτής της πλατφόρμας είναι από τη μια να κάνει ορατές τις γυναίκες επιστήμονες και από την άλλη τους επιστήμονες διαφορετικής φυλής και εθνότητας. «Ποντάρουμε στην ισότητα και τη διαφορετικότητα», είναι το μότο τους.
Οι Βέλγοι δημοσιογράφοι αρνούνται να περιμένουν τον πλουραλισμό και την ισότητα να τα φέρει ο χρόνος και η κοινωνική εξέλιξη. Βάζουν το δικό τους λιθαράκι, δίνοντας μια σημαντική ώθηση. Σύμφωνα με τη Martine Simonis, «η χρήση της πλατφόρμας δεν είναι υποχρεωτική. Παρ’ όλα αυτά, αυτό που βλέπαμε τα τελευταία χρόνια, ήταν ότι από το 2010, τα αριθμητικά στοιχεία για τη συμμετοχή των γυναικών στο δημόσιο διάλογο παρέμεναν στάσιμα. Οπότε είπαμε στον εαυτό μας: Τί λείπει; Και φτιάξαμε αυτή την πλατφόρμα, διότι οι γυναίκες επιστήμονες δεν λείπουν, απλά δεν τις βλέπουμε, δεν μπορούμε να τις βρούμε, δεν υπάρχουν στο χώρο των ΜΜΕ, οπότε έπρεπε να λάβουμε μέτρα».
Καλές πρακτικές, όπως το βέλγικο EXPERTalia ή τα τσέχικα βραβεία «Sexist Piggy» -για τις πιο σεξιστικές τηλεοπτικές διαφημίσεις- ή η σουηδική πρωτοβουλία #TackaNej («όχι, ευχαριστώ»), όπου οι άνδρες πολιτικοί αρνούνται να συμμετέχουν σε πάνελ χωρίς γυναίκα, είναι πρωτοβουλίες, που θέλουμε να δούμε σύντομα και στη χώρα μας.
* Βουλεύτρια Κιλκίς με τον ΣΥΡΙΖΑ
