Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.7°C24.6°C
2 BF 54%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
18.0°C24.3°C
2 BF 53%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C20.9°C
4 BF 66%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
19.9°C20.8°C
3 BF 56%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.4°C23.9°C
2 BF 35%
Το ΚΚΕ απέναντι στις ανατροπές του 1989-91
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Το ΚΚΕ απέναντι στις ανατροπές του 1989-91

Της Αιμιλίας Βήλου*

Οι διεθνείς εξελίξεις της περιόδου 1989-1991 πλαισίωσαν ένα ιδιόμορφο εθνικό περιβάλλον αλλεπάλληλων εκλογικών αναμετρήσεων, φαινομενικής υποχώρησης του δικομματισμού και μερικής απονομιμοποίησης της Αριστεράς, μιας και η συμμετοχή στην «κυβέρνηση Τζαννετάκη» θεωρήθηκε, από μερίδα των οπαδών της ως υπέρβαση της διαιρετικής τομής «Αριστερά - Δεξιά», η οποία αποτελούσε και αποτελεί (;), μια από τις βασικές ορίζουσες της ελληνικής πολιτικής.

Η σχέση του ΚΚΕ με τις σοσιαλιστικές δημοκρατίες ήταν στενή. Οι σοσιαλιστικές δημοκρατίες, όσο υπήρχαν, αποτελούσαν ταυτόχρονα ορατό και επιτευχθέντα στόχο, ενώ παράλληλα στήριζαν, ποικιλοτρόπως, τις δράσεις των ΚΚ όπου γης. Πλέον, η υπόμνηση στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση, για τη δυνατότητα μετάβασης σε ένα εναλλακτικό κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Όμως, αποτελεί και παράδειγμα προς αποφυγή, μιας και επισημαίνονται τα λάθη, οι παραλείψεις, οι γραφειοκρατικές υπερβολές, και παρουσιάζεται μια ενδεχομένως παρεκβατική μορφή του σοσιαλισμού.

Στο παρόν άρθρο παρακολουθούμε τις μεταβολές και την ωρίμανση της θέσης του ΚΚΕ για τις ανατροπές στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες σε συνάρτηση με τις συγχρονικές στρατηγικές επιλογές του κόμματος. Αξιοποιούνται τα επίσημα κείμενα του ΚΚΕ, τα οποία προκύπτουν από συνέδρια και πανελλαδικές συνδιασκέψεις και αντίστοιχα τα προγράμματα του κόμματος. Σημειώνουμε ότι σύμφωνα με το ΚΚΕ οι θέσεις του, επί οποιουδήποτε θέματος, συνδέονται διαλεκτικά με τη στρατηγική του στη συγχρονία και εξελίσσονται. Οι πολιτικές επιλογές πηγάζουν από τις επεξεργασίες του κόμματος και παράλληλα τροφοδοτούν το κόμμα με καινούργια δεδομένα, τα οποία εμπλουτίζουν την έρευνα. Οι θέσεις του ΚΚΕ για την εξέλιξη της οικοδόμησης του σοσιαλισμού και για τα αίτια των ανατροπών των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές χώρες ακολουθούν την ίδια λογική και μεταβάλλονται διαχρονικά. Οι μεταβολές στην τακτική του ΚΚΕ επιδρούν στη θεωρητική μελέτη και αξιοποιούν τα ιστορικά παραδείγματα, ενδεχομένως εργαλειοποιώντας τα, για να επιβεβαιώσουν τις συγχρονικές επιλογές του κόμματος (ΠΓ του ΚΚΕ 2013).

Παράλληλα με τις ανατροπές

Της πτώσης του τείχους του Βερολίνου (Νοέμβριος 1989), καθώς και όλων των εξελίξεων που πυροδότησε ή επιτάχυνε, είχε προηγηθεί ένα λιγότερο κοσμογονικό -αλλά για την καθ’ ημάς Αριστερά σημαντικό- περιστατικό, η διάσπαση της ΚΝΕ. Η αποχώρηση μεγάλης μερίδας μελών της ΚΝΕ και μικρότερης του ΚΚΕ, το Σεπτέμβριο του 1989, ήταν αποτέλεσμα μιας μακράς, διετούς περιόδου εσωκομματικής διαπάλης. Σε δεύτερο χρόνο, η εσωκομματική κρίση που σοβούσε οξύνθηκε από τις ανατροπές στις σοσιαλιστικές χώρες και επιταχύνθηκαν οι διαδικασίες οι οποίες οδήγησαν στη δεύτερη και βαθύτερη διάσπαση του ΚΚΕ, το καλοκαίρι του 1991. Σε αυτό το πλαίσιο, τον Ιανουάριο του 1990, η ΚΕ του ΚΚΕ αποτολμά μια πρώτη εκτίμηση των εξελίξεων στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες με πυρήνα του προβληματισμού να αποτελεί η πολιτική της περεστρόικα. Προβάλει μια πρώτη αμφισβήτηση της ορθής εφαρμογής πολιτικών εκσυγχρονισμού, καθώς και της θεωρητικής εξάρτησης από το ΚΚΣΕ, ενώ τίθεται ως βασικό καθήκον η υπεράσπιση του Σοσιαλισμού, ως όραμα και αντίληψη (ΚΕ του ΚΚΕ 1990α).

Το 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ (Φεβρουάριος 1991) βρίσκει το κόμμα διχασμένο και την επικείμενη διάσπαση να προβάλει ως απτή πραγματικότητα. Οι μεταβάσεις των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες ολοκληρώνονται, ωστόσο παραμένει ακόμη η Σοβιετική Ένωση. Και ενώ στις θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το συνέδριο του κόμματος γίνεται εκτενής αναφορά στις εξελίξεις, εντούτοις δεν αποτολμάται μια εις βάθος ανάλυση. Εκτιμάται ότι υπήρξαν «παραβιάσεις της σοσιαλιστικής νομιμότητας, εκτροπές και παραμορφώσεις γραφειοκρατικού - διοικητικού χαρακτήρα στην άσκηση της εξουσίας και στη διεύθυνση της οικονομίας». Η κριτική εστιάζει κυρίως στην ανταγωνιστικότητα της αγοράς και δεν γίνεται καμία αναφορά στη λειτουργία των οικείων ΚΚ εντός των σοσιαλιστικών δημοκρατιών, στοιχείο που αποδεικνύεται κομβικό στις μεταγενέστερες επεξεργασίες (ΚΕ του ΚΚΕ 1990β). Λαμβάνοντας ως δεδομένη την έντονη αντιπαράθεση που υπήρχε εντός του ΚΚΕ για την μετεξέλιξη του είναι λογικό το ΚΚ να μην αποτελεί, στη δεδομένη στιγμή, συνεκτική μονάδα ανάλυσης.

Το καλοκαίρι του 1991 και ενώ συμβαίνει το «πραξικόπημα οπερέτα» στη Σοβιετική Ένωση, το ΚΚΕ διασπάται. Σημαντική μερίδα των στελεχών και των μελών του αποσχίζεται και προσχωρεί στο Συνασπισμό, ο οποίος λίγο αργότερα συγκροτείται ως κόμμα. Τον Δεκέμβριο του 1991 διενεργείται το 14ο Συνέδριο του ΚΚΕ με βασικό στόχο την ανασυγκρότηση του κόμματος. Ωστόσο, οι εξελίξεις στην ΕΣΣΔ απασχολούν το σώμα του συνεδρίου σε μικρό βαθμό. Καθίσταται γι’ άλλη μια φορά σαφές ότι η ανατροπή των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού ήταν απόρροια των παραβιάσεων της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας και όχι της εφαρμογής της. Σύμφωνα με το σώμα του συνεδρίου η υποχώρηση των βασικών αρχών αποτέλεσε το γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη αντεπαναστατικών αντιλήψεων υποκινούμενων και από το εξωτερικό, όμως διαπιστώνονται και ενδογενείς αιτίες (ΚΕ του ΚΚΕ 1990β, ΚΕ του ΚΚΕ 1991). Παράλληλα τονίζεται, κάπως επιφανειακά, ότι η υιοθέτηση του «νόμου της αξίας» στο σοσιαλισμό αλλοίωσε το χαρακτήρα της κοινωνίας. Ενδιαφέρουσα είναι η αντίστιξη μεταξύ της λενινιστικής εμπειρίας της πρώτης επαναστατικής περιόδου στη Σοβιετική Ένωση και της αντίστοιχης εμπειρίας της τελευταίας σοβιετικής περιόδου. Από τη μια αναδεικνύεται η συμβολή των εργαζομένων και η «πρωτόβουλη δράση» τους στην πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού και των λειτουργιών του κράτους (λενινιστική εμπειρία) και από την άλλη διαπιστώνεται ότι «σταδιακά υποκαταστάθηκε η εργατική τάξη από το ίδιο το κόμμα της και το σοσιαλιστικό κράτος» (ΚΕ του ΚΚΕ 1991). Οι εκτιμήσεις για τις ανατροπές στις σοσιαλιστικές χώρες γίνονται στο περιθώριο του συνεδρίου μιας και φλέγον ζήτημα αποτελεί η ανασυγκρότηση του κόμματος και η εξακρίβωση των αιτιών που οδήγησαν στη διπλή διάσπαση του. Συμπεραίνεται από το σώμα ότι η κρίση στο ΚΚΕ ήταν αποτέλεσμα και της παραβίασης ενός «χρυσού κανόνα των ΚΚ», ότι δηλαδή η πλειοψηφία των στελεχών των μεσαίων και των ανωτέρων οργάνων πρέπει να προέρχονται από την εργατική τάξη, μια κριτική συναφής με αυτή που ασκείται από το ΚΚΕ στα ΚΚ των σοσιαλιστικών κρατών.

Το ΚΚΕ στη μετακομμουνιστική συνθήκη

Το 1995 το ΚΚΕ συγκάλεσε πανελλαδική συνδιάσκεψη με θέμα «Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη». Είχε παρέλθει ένα διάστημα από τις ανατροπές, το ΚΚΕ είχε ανασυνταχθεί μετά τη διπλή διάσπαση, και επίκειτο το αμέσως επόμενο διάστημα το 15ο Συνέδριο του κόμματος (Μάιος 1996), το οποίο θα ήταν προγραμματικό και καταστατικό. Με αυτά τα δεδομένα ήταν αναγκαία μια ψύχραιμη και συλλογική εκτίμηση των εξελίξεων στις σοσιαλιστικές χώρες. Στο καινούργιο πρόγραμμα του κόμματος θα έπρεπε να συνυπολογιστούν η ανυπαρξία καθοδηγητικού πόλου, η αλλαγή της διεθνούς ισορροπίας, καθώς και τα λάθη, οι παραλείψεις, και οι επιτυχίες των ΚΚ ως καταστάλαγμα εμπειρίας.

Υπάρχουν υπαινιγμοί ότι οι πρώτες εσφαλμένες επεξεργασίες εντοπίζονται στο 20ο Συνέδριο το ΚΚΣΕ (1956), ωστόσο περιορίζεται η ανάλυση στις εξελίξεις της δεκαετίας του 1980. Εκτός από την εξωτερική παρέμβαση του ιδεολογικού αντιπάλου, επισημάνθηκαν πιθανές αιτίες που οδήγησαν στην κατίσχυση των «αντεπαναστατικών δυνάμεων». Αυτές αφορούσαν στους άξονες κοινωνία, κόμμα, οικονομία, διεθνές περιβάλλον (ΚΕ του ΚΚΕ 1996).

Κοινωνία: παραγνωρίστηκε η επιβίωση των εσωτερικών αντιθέσεων εντός του σοσιαλιστικού συστήματος και η συνθετότητα της μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, ενώ θεωρήθηκε εσφαλμένα ότι έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία. Σε αυτό το πλαίσιο αναπτύχθηκαν οι θεωρίες του «παλλαϊκού κράτους», μιας και δεν υπήρχαν πλέον ταξικές αντιθέσεις, και του «κόμματος του λαού», σε αντικατάσταση του «εργατικού κράτους» και «του κόμματος της εργατικής τάξης». Τέλος, η μερική επίτευξη της διαλεκτικής σχέσης «δημοκρατίας και συγκεντρωτισμού [σ.σ.: ως υποταγή της μειοψηφίας στην πλειοψηφία]» είχε ω αποτέλεσμα την τυποποίηση των σχέσεων κόμματος και κράτους και εν τέλει την ταύτιση τους.

Κόμμα: Η ελλιπής πολιτική ανάπτυξης στελεχών, που είχε ως αποτέλεσμα είτε την αδυναμία ανταπόκρισης στις ανάγκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης είτε την αξιοποίηση στελεχιακών τοποθετήσεων για ιδιοτελείς σκοπούς, απομάκρυνε το κόμμα από το λαό και κατέστησε τυπική τη σχέση του με την κοινωνία. Εξέλιπε η βαθιά συλλογικότητα, ενώ η κοινωνική σύνθεση του κόμματος δεν αντανακλούσε το χαρακτήρα του ως κόμματος της εργατικής τάξης.

Οικονομία: Σε αυτό το σημείο γίνονται σπαραγματικές αναφορές τόσο στις εμπορευματοχρηματικές σχέσεις όσο και στο επίπεδο της καθημερινής κατανάλωσης.

Διεθνές Περιβάλλον: Αποτιμάται ως αρνητική η διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς και προτείνεται ένας εκ νέου συντονισμός μεταξύ των εναπομείναντων ΚΚ.

Κατά τη γνώμη μας, το κομβικό στοιχείο που προκύπτει από την πανελλαδική συνδιάσκεψη είναι η απόδοση ιδιαίτερης βαρύτητας στον καθοδηγητικό ρόλο του ΚΚ και στη σχέση του με την κοινωνία, η οποία -πρέπει να- είναι χειραφετητική. «Αρνητικό ρόλο έπαιξε η ταύτιση του ρόλου του Κόμματος με το ρόλο του σοσιαλιστικού κράτους. Παραγνωρίστηκε ο γενικότερος ρόλος του ως πρωτοπορίας της εργατικής τάξης, κύριου και βασικού υπεύθυνου να καλλιεργεί τη σοσιαλιστική συνείδηση, να δημιουργεί προϋποθέσεις, ώστε να ανεβαίνει το πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο, να αναπτύσσεται συνεχώς η ενεργητική, πρωτόβουλη λαϊκή συμμετοχή στην οικοδόμηση».

Τα προαναφερθέντα στοιχεία, δηλαδή η κατανόηση της συνθετότητας της μετάβασης από ένα κοινωνικοπολιτικό σύστημα σε ένα άλλο, ο χειραφετητικός ρόλος του κόμματος, και η κομματική οικοδόμηση, είναι βασικά δομικά συστατικά που προβάλουν στο πρόγραμμα του ΚΚΕ, το οποίο ψηφίστηκε λίγους μήνες μετά τη συνδιάσκεψη και είχε ως μέσο διείσδυσης το Αντιιμπεριαλιστικό Αντιμονοπωλιακό Δημοκρατικό Μέτωπο (ΑΑΔΜ). Επίσης, η επιμονή στην τήρηση των αρχών λειτουργίας του κόμματος, και ειδικά η λειτουργία των Κομματικών Οργανώσεων Βάσης ως «θεμέλιο του Κόμματος», πηγάζουν και από την εμπειρία των σοσιαλιστικών δημοκρατιών όπου τα ΚΚ επέτρεψαν να οδηγηθούν οι οργανώσεις τους σε μαρασμό με αποτέλεσμα την απομάκρυνση του εκάστοτε κόμματος από το λαό (ΚΚΕ 1996).

Το ΚΚΕ εντός της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης

Το 2009 στο πλαίσιο του 18ου Συνεδρίου το ΚΚΕ προβαίνει σε «Εκτιμήσεις και Συμπεράσματα από τη Σοσιαλιστική Οικοδόμηση στον 20ο αιώνα με επίκεντρο την ΕΣΣΔ». Το κόμμα αποδέχεται τις προηγούμενες επεξεργασίες και οι αποφάσεις του 18ου Συνεδρίου αποτελούν βάση του προγράμματος και του καταστατικού που αποφασίστηκε στο 19ο Συνέδριο (ΚΚΕ 2013α, ΚΚΕ 2013β).

Τονίζεται ότι ο σοσιαλισμός αποτελεί την πρώτη βαθμίδα του κομμουνισμού και όχι αυτόνομο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό, εντός του οποίου εξακολουθούν να ενυπάρχουν ανισότητες, ενώ το βασικό επίδικο είναι η διαμόρφωση κομμουνιστικών σχέσεων. Στην περίπτωση της ΕΣΣΔ διαπιστώνεται η ύπαρξη χαρακτηριστικών τα οποία επιβεβαιώνουν τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα του κράτους, ωστόσο η απώλεια των επαναστατικών χαρακτηριστικών του ΚΚ επέτρεψε να κυριαρχήσουν «αντεπαναστατικά» στοιχεία και να οδηγήσουν στην ενίσχυση των κοινωνικών ανισοτήτων και την κατίσχυση, εν τέλει, της αντεπανάστασης (ΚΕ του ΚΚΕ 2009).

Οικονομία: Αναπτύχθηκαν μελέτες επί της οικονομίας στην ΕΣΣΔ και ακολούθως υιοθετήθηκε ο «νόμος της αξίας» ως νόμος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, δηλαδή έγινε αποδεκτό ότι εξακολουθούν να υφίστανται εμπορευματοχρηματικές σχέσεις στη σοσιαλιστική οικονομία, με αντανάκλαση στην κοινωνία. Σε αυτή τη βάση αναπτύχθηκαν θεωρίες για το «σοσιαλισμό της αγοράς» και συνακόλουθης υποβάθμισης της αναγκαιότητας του κεντρικού σχεδιασμού. Οι θεωρίες αυτές αποτέλεσαν τη βάση της οικονομικής πολιτικής. Παράλληλα από τη δεκαετία του 1970 υιοθετείται το κέρδος ως κίνητρο για την παραγωγή.

Κόμμα: Επιφυλάσσεται μια κεντρική θέση στο ΚΚ και διαπιστώνεται η υποχώρηση της μαρξιστικής μόρφωσης και σχετική εξάρτηση που είχε το κράτος από διευθυντικά στελέχη και επιστημονικό προσωπικό. Οι μεγάλες απώλειες σε στελεχιακό δυναμικό στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και η απότομη αύξηση των μελών του δεν επέτρεψαν στον ΚΚ να πραγματώσει το ρόλο του ως καθοδήγηση της εργατικής εξουσίας. Επί της ουσίας ο χαρακτηρισμός της ΕΣΣΔ ως «παλλαϊκού κράτους» (1961 και συνταγματικά το 1977) και συνακόλουθα του ΚΚΣΕ ως «παλλαϊκού κόμματος» αλλοίωσε την ταξική σύνθεση του κόμματος. Όσο το ΚΚΣΕ έκανε επιλογές όπου αποδυνάμωναν τον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας τόσο απομακρύνονταν οι μάζες από τον κοινωνικό έλεγχο.

Κοινωνία: Εξακολουθούν να υπάρχουν αντιθέσεις, οι οποίες αναβιώνουν ή οξύνονται τόσο με την υιοθέτηση του «νόμου της αξίας» όσο και με την αναγόρευση του «παλλαϊκού κράτους».

Το ΚΚΕ αποφαίνεται ότι η στροφή του ΚΚΣΕ γίνεται στο 20ο Συνέδριο, συνεπώς από το 1956 και εντεύθεν γινόμαστε μάρτυρες μιας αντεπαναστατικής διαδικασίας. Με βάση τις εκτιμήσεις του 18ου Συνεδρίου ο ρόλος των ΚΚ είναι η καθοδήγηση της πάλης της εργατικής τάξης στην πορεία της μετατροπής των σχέσεων σε κομμουνιστικές, η εξασφάλιση της προλεταριακής σύνθεσης του κόμματος, η προαγωγή του εργατικού ελέγχου και η «άμεση οργανωτική καθοδηγητική σχέση με όλες τις δομές της δικτατορίας του προλεταριάτου». Ενώ προκύπτει ότι το ΚΚΣΕ και η ΕΣΣΔ δεν γίνονται αντιληπτά από το ΚΚΕ ως δυο διαφορετικές οντότητες με ξεχωριστές γραφειοκρατίες, αλλά αντιθέτως ως μια οργανική πολυπλόκαμη οντότητα.

Βασικές επισημάνσεις

Καθ’ όλη την περίοδο των τελευταίων τριών δεκαετιών ο λόγος του ΚΚΕ σχετικά με τις ανατροπές των καθεστώτων στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες αρθρώνεται γύρω από τα ΚΚ, την ελλειμματική λειτουργία τους και την αδυναμία τους να δράσουν ανασχετικά στις επερχόμενες αλλαγές. Πάντοτε η μελέτη συνδέεται με το ΚΚΕ στη συγχρονία και ευθυγραμμίζεται με τις στρατηγικές επιλογές του κόμματος. Το 1991 γινόταν αναφορά στην αναγκαιότητα το ΚΚ να προάγει την πρωτόβουλη δράση των μαζών στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού και στη λειτουργία του κράτους. Το προηγούμενο διάστημα το ΚΚΕ έχει δοκιμαστεί από μια διπλή διάσπαση, κρίνεται επομένως απαραίτητη η ενεργητική συμμετοχή όλων των μελών στις εσωκομματικές διεργασίες. Το 1995 ο ρόλος των ΚΚ εμφανίζεται περισσότερο χειραφετητικός. Το 1996 το ΚΚΕ απηύθυνε μια πλατιά μαζική μετωπική πρόταση προς το λαό. Το 2009 η ιδανική σύνθεση ενός ΚΚ θα έπρεπε να ήταν ,σύμφωνα με το ΚΚΕ , σχεδόν, αμιγώς εργατική και ο ρόλος του πιο κεντρικός στην κρατική εξουσία. Στο επόμενο συνέδριο, το 2013, η μετωπική πρόταση του ΚΚΕ ήταν λιγότερο συμπεριληπτική, πιο συγκεκριμενοποιημένη, ενώ αυστηροποιήθηκαν μια σειρά εσωκομματικών διαδικασιών.

Αντί Επιλόγου

Το ΚΚΕ κατά τη διάρκεια των ανατροπών είχε εσωτερικά ζητήματα να επιλύσει. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την πιο ψύχραιμη και αποστασιοποιημένη αντιμετώπιση των κοσμογονικών αλλαγών που κλόνισαν ισορροπίες δεκαετιών. Τις ημέρες της υποστολής της κόκκινης σημαίας από το Κρεμλίνο το ΚΚΕ έβγαινε από το 14ο συνέδριο του έχοντας κηρύξει την ανασυγκρότηση του και αντιμετώπισε τις εξελίξεις με επαναστατική αισιοδοξία. Το αποτέλεσμα το δικαίωσε. Όχι απλώς επιβίωσε στον ελληνικό κομματικό ανταγωνισμό, αλλά κατάφερε να επιβεβαιώσει το ρόλο του ως ο τρίτος πόλος στο ελληνικό δικομματικό σύστημα. Παρ’ όλα αυτά οι, σύμφωνα με το ΚΚΕ, εσφαλμένες επεξεργασίες του ΚΚΣΕ επηρέασαν τα ΚΚ γενικά και το ΚΚΕ ειδικά, οδηγώντας το να αναπτύξει και το ίδιο εσφαλμένες εκτιμήσεις τόσο για το επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού στη χώρα όσο και για τους τρόπους κατάληψης της εξουσίας. Κατ’ επέκταση, οι ανατροπές ενδεχομένως να μην ανατάραξαν το ΚΚΕ με τον τρόπο που έπληξαν τα λοιπά δυτικά ΚΚ, εντούτοις δημιουργήθηκε γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη των προϋποθέσεων ανάδυσης διαφόρων εσωκομματικών ομάδων και την αναμενόμενη διπλή διάσπαση 1989-1991.

* Υποψήφια Δρ. Πολιτικής Επιστήμης

ΚΕ του ΚΚΕ. 1990α. «Για τις εξελίξεις στις Σοσιαλιστικές χώρες». Από το 12ο ως το 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Αθήνα: ΚΕ του ΚΚΕ.

ΚΕ του ΚΚΕ. 1990β. Θέσεις της Κεντρικής Επιτροπής για το 13ο Συνέδριο. Αθήνα: ΚΕ του ΚΚΕ.

ΚΕ του ΚΚΕ. 1991.14ο Συνέδριο του ΚΚΕ - Ντοκουμέντα. Αθήνα: ΚΕ του ΚΚΕ.

ΚΕ του ΚΚΕ. 1995.Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη. Η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του Σοσιαλισμού σήμερα. Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης 15-17.7.95. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.

ΚΚΕ. 1996. Πρόγραμμα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Αθήνα: ΚΕ του ΚΚΕ.

ΚΕ του ΚΚΕ. 2009.Εκτιμήσεις και συμπεράσματα απο τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στον 20ο Αιώνα, με επίκεντρο την ΕΣΣΔ. Αθήνα: ΚΕ του ΚΚΕ.

ΚΚΕ. 2013α. Καταστατικό του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Αθήνα: ΚΕ του ΚΚΕ.

ΚΚΕ. 2013β. Πρόγραμμα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Αθήνα: ΚΕ του ΚΚΕ.

ΠΓ του ΚΚΕ. 2013. «Η πορεία αποκατάστασης του επαναστατικού χαρακτήρα του ΚΚΕ». ΚΟΜΕΠ. 6-2013.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL