Του Ηλία Καραβόλια*
Με διαστημική ταχύτητα γυρίζει πάνω από τα κεφάλια δισεκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη. Θα κινείται πάντα σε ανεξέλεγκτη τροχιά και ποτέ δεν θα καταλήξει σε μια χωματερή, ποτέ δεν θα εξαϋλωθεί ολόκληρο. Απλώς σπάζει σε κομμάτια και επανασυναρμολογείται ώστε να κυκλοφορεί “ζωντανό” και να τρομοκρατεί. Διότι είναι μέσο παραγωγής και εργαλείο κέρδους ταυτόχρονα, μέθοδος καθυπόταξης των πολλών από τους λίγους, μηχανισμός χειραγώγησης των μαζών.
Αν δεν το κατάλαβες, φίλε αναγνώστη, αναφέρομαι στη θεότητα του Χρέους. Τα μεγέθη του ζαλίζουν. Όπως δημοσιεύτηκε πρόσφατα, έφτασε στο επίπεδο - ρεκόρ των 250 τρισ. Δολαρίων, αυξημένο κατά 70 τρισ. δολάρια σε μια δεκαετία, σύμφωνα με το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο (IIF). Και επειδή τα επιτόκια θα αυξάνονται στο εξής, καθώς οι κεντρικές τράπεζες θα απομακρύνονται από την υπερβολικά χαλαρή νομισματική πολιτική, έχει ακόμη ανήφορο να διανύσει.
Δεν θα παραθέσω στοιχεία σχετικά με τις αναλογίες δημοσίου/ιδιωτικού χρέους ούτε μεταξύ ποσοστών του ΑΕΠ κάθε κράτους. Είναι νούμερα έξω από κάθε λογική, πέρα από τις ανθρώπινες αισθήσεις του μέτρου. Το ποιος χρωστάει σε ποιόν -δηλαδή η σύνθεση και η διαφοροποίηση του χρέους- είναι μια δαιδαλώδης διαδρομή, μη μετρήσιμη, κατά την ταπεινή μου γνώμη. Απλώς όλοι χρωστάνε σε όλους σε αυτό τον πλανήτη.
Λογιστική κυκλοφορίας
Ας δούμε όμως πού πιθανώς να κρύβεται η ρίζα του προβλήματος. Είναι δεδομένο ότι πριν την ολοκληρωτική απορρύθμιση των αγορών και την υπερφιλελευθεροποίηση στην κινητικότητα κεφαλαίων (σημ: κάποιοι την τοποθετούν στην πρώτη τετραετία των Θάτσερ και Ρήγκαν, κάποιοι στην δεύτερη τετραετία Κλίντον) το Χρέος “κυκλοφορούσε” μόνο στις οθόνες και στα κατάστιχα των τραπεζών. Αυτή ακριβώς η λογιστική του κυκλοφορία εξασφάλιζε ότι δεν θα προσβάλει την πραγματική οικονομία, την παραγωγική, εμπορική και συναλλακτική μας καθημερινότητα, ακόμα και αν πιέζονταν (υποτιμητική κερδοσκοπία) οι κεφαλαιοιποιήσεις εταιρειών και οι αξίες κρατικών ομολόγων ή τα επίπεδα των επιτοκίων.
Σήμερα όμως, ειδικά μετά την κρίση του 2008, οι μη ρυθμισμένες και σχεδόν ανεξέλεγκτες δεξαμενές μοχλευμένου εικονικού χρήματος, καθώς και η πολιτική πλήρους απορρύθμισης, συνάντησαν -σε ένα σπάνιο ιστορικό ραντεβού- τις ιδεολογικο-πολιτικές φιλοσοφίες πίσω από τη θεωρία των αποτελεσματικών αγορών και των ορθολογικών προσδοκιών. Ουσιαστικά εδραιώθηκε μια θεωρητική πλατφόρμα στις αγορές και αναπτύσσεται μια νέα αξιωματική στα Οικονομικά: του δαρβινισμού στη χρηματοπιστωτική σφαίρα. Αποδεικνύεται πλέον ότι η νεοκλασική αντίληψη περί ισορροπίας και δίκαιων τιμών κατέρρευσε. Ο ίδιος ο μάγος της κεντρικής τραπεζικής, ο Greenspan, είπε, μετά την πρόσφατη κρίση στις ΗΠΑ, ότι πολύ απλά έσφαλλε(!) τόσα χρόνια.
Το Χρέος λοιπόν συνδέεται, φίλε αναγνώστη, με αυτές τις δήθεν ορθολογικές θεωρίες που κρύβονται πίσω από την πλήρη απορρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών και την πλήρη κυριαρχία του τραπεζικο-χρηματιστηριακού κατεστημένου στον πλανήτη. Με πολύπλοκα εργαλεία της χρηματοοικονομικής αρχιτεκτονικής καινοτομίας (παράγωγα και μόχλευση) η ταχύτητα κυκλοφορίας του εικονικού χρήματος είναι ασύλληπτη. Και μαζί της συμβαδίζει και αυτή του Χρέους. Πλέον πηγές του κέρδους έπαψαν να είναι οι δρόμοι του εμπορίου, της παραγωγής, της γης, και ως σύγχρονα μέσα παραγωγής θεωρούνται οι τεχνολογικές πλατφόρμες και τα τερματικά, οι αλγοριθμικές μηχανές και τα υψηλής ταχύτητας ρομποτικά συστήματα στις συναλλαγές. Το χρήμα αποδίδει ταχύτατα μόνο αν γυρίσει πολλές φορές (αν χορεύει - που έλεγε και ο Μαρξ πριν 150 χρόνια) μόνο όταν διαπραγματεύεται συνεχώς, όταν αποκτά εκθεσιακή αξία επειδή αλλάζει χέρια σε κλάσματα του δευτερολέπτου (χέρια που είναι πάντα αόρατα πίσω από συμβόλαια και στοιχήματα). Δεν απαιτείται πλέον απόσβεση στις επενδύσεις, ούτε προσωπικό να δουλεύει, ούτε άγχος για τα κόστη παραγωγής και τη φορολογία. Το χρήμα αποδίδει χωρίς να απασχολήσει τους κλασικούς συντελεστές παραγωγής.
Δάνεια και επενδύσεις
Το Χρέος λοιπόν προκύπτει και αυτό ως επενδυτικό αποτέλεσμα μιας χρηματοοικονομικής καινοτομίας που επιτρέπει σε νοικοκυριά, εταιρείες, κράτη να γίνονται συμβόλαια και στοιχήματα, τιτλοποιημένες απαιτήσεις, πακεταρισμένα στην ουσία προϊόντα διαχείρισης. Αν ο Μεξικανός μετανάστης στο Τέξας που δανείστηκε από μια στεγαστική τράπεζα των ΗΠΑ για να πάρει σπίτι δεν πληρώνει τις δόσεις του, κάποιος επενδυτής στο Λονδίνο θα έχει απώλειες στο κεφάλαιό του (ABS, CDOs, κ.α.) Αυτό είναι το νήμα που συνδέει σήμερα κάποιον στον πλανήτη που χρωστάει με κάποιον άλλον που επενδύει τα διαθέσιμά του στο χρέος του πρώτου ! Αυτό -ταπεινά φρονώ- είναι το καλά κρυμμένο μυστικό της εποχής μας...
*Ο Ηλίας Καραβόλιας είναι οικονομολόγος
