Η Ρωσία είναι ο κυρίαρχος παίκτης της συριακής σκακιέρας και οι Κούρδοι ακόμα μια φορά ο μεγάλος χαμένος, εκτιμά ο Κωνσταντίνος Φίλης, διδάκτωρ των Διεθνών Σχέσεων και εκτελεστικός διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
Στη συνέντευξή του στην «Αυγή» ο κ. Φίλης επισημαίνει ότι η συμφωνία Τραμπ - Ερντογάν για πενθήμερη κατάπαυση του πυρός είναι θολή, καθώς η Ουάσιγκτον έχει χάσει τα περισσότερα ερείσματά της στους βασικούς παίκτες του συριακού μετώπου ενώ φαίνεται πως ο Πούτιν είναι ο μόνος που μπορεί να συγκρατήσει τον Ερντογάν και να βάλει φρένο στην τουρκική επιθετικότητα.
Ο Τούρκος Πρόεδρος αποφάσισε την εισβολή ώστε να πάρει μια πολιτική ρεβάνς για τη διπλή ήττα των εκλογών στη Κωνσταντινούπολη, αλλά και για να ασκήσει περισσότερη πίεση στην αντιπολίτευση, η οποία συνεργάστηκε στις δημοτικές εκλογές με το φιλοκουρδικό κόμμα HDP, σημειώνει ο κ. Φίλης.
Συνέντευξη στον Κυριάκο Δημάγγελο
* Πώς αξιολογείτε τις τελευταίες εξελίξεις στο συριακό μέτωπο; Αλλάζει τα δεδομένα η συμφωνία Τραμπ - Ερντογάν για την πενθήμερη εκεχειρία; Τι σηματοδοτεί η πρόσκληση Πούτιν στον Ερντογάν για επίσκεψη στη Μόσχα;
Η έλευση των Πενς και Πομπέο στην Άγκυρα συνιστά μια προσπάθεια των ΗΠΑ να εμπλακούν εκ νέου στην εξίσωση της συριακής σκακιέρας. Η αποτελεσματικότητα όμως της αμερικανικής παρέμβασης είναι περιορισμένη, παρά τη θολή συμφωνία εκεχειρίας που επιτεύχθηκε, καθότι η Ουάσιγκτον έχει χάσει τα περισσότερα ερείσματά της στους βασικούς παίκτες του συριακού μετώπου.
Πιο συγκεκριμένα έχει αποξενώσει τους Κούρδους της Συρίας, που για πάνω από μια δεκαετία αποτέλεσαν τον βασικό της σύμμαχο. Την ίδια στιγμή οι σχέσεις της με την Τουρκία δοκιμάζονται, ιδιαίτερα μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν.
Με βάση αυτά τα δεδομένα, είναι πολύ δύσκολο για τις ΗΠΑ να κερδίσουν σε αξιοπιστία και να καταφέρουν χειροπιαστά αποτελέσματα. Ακόμη και η συμφωνία εκεχειρίας Ουάσιγκτον - Άγκυρας για 120 ώρες είναι έωλη, καθότι οι υπόλοιποι εμπλεκόμενοι λογικά θα είναι αντίθετοι.
Φαίνεται σαν ο Τραμπ να αναζητούσε άλλοθι για να άρει τις κυρώσεις εις βάρος της Τουρκίας και να πανηγυρίσει πως κατάφερε να σώσει εκατομμύρια ζωές (σύμφωνα με σχετικό του τιτίβισμα).
Το ασαντικό καθεστώς, από την άλλη, ενώ ανέκαμπτε στην περιοχή, βλέπει τα σχέδιά του να τροποποιούνται υπέρ της επέκτασης των τουρκικών θέσεων. Πάντως, η Μόσχα επιθυμεί να βρεθεί ένα modus operandi μεταξύ Δαμασκού και Άγκυρας και η τελευταία δίνει διαβεβαιώσεις ότι δεν θα διατηρήσει (τουλάχιστον στα ανατολικά του Ευφράτη) μόνιμη παρουσία στη συριακή επικράτεια.
Όσον αφορά τον Πούτιν, φαινομενικά και ουσιαστικά είναι ο κυρίαρχος παίκτης της συριακής σκακιέρας και ο μόνος δρων που μπορεί να συγκρατήσει τον Ερντογάν και να βάλει φρένο στην τουρκική επιθετικότητα. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως θα επιθυμούσε να συγκρουστεί με τον Τούρκο Πρόεδρο στο μέτωπο της Συρίας. Βασικός στόχος των Ρώσων είναι αυτή τη στιγμή να βρεθεί ένας κοινός παρονομαστής ανάμεσα στη Δαμασκό και την Άγκυρα προκρίνοντας αμοιβαία επωφελείς λύσεις και για τις δυο πλευρές. Σε αυτό το πλαίσιο εκτιμώ ότι θα κινηθεί και η συνάντησή τους, με τη συμφωνία της Πέμπτης μεταξύ Ουάσιγκτον - Άγκυρας να αντιμετωπίζεται ειρωνικά από τη Μόσχα.
* Παρά τις δηλώσεις Ακάρ για νίκες στο πολεμικό μέτωπο, διαφαίνεται πως η έλευση του συριακού στρατού με την κάλυψη της Ρωσίας στο Κομπάνι αλλάζει τα δεδομένα. Ποια θεωρείτε ως την πιθανότερη εξέλιξη; Ποια θα είναι η θέση των Κούρδων την επομένη του πολέμου;
Οι δηλώσεις Ακάρ περί προώθησης των τουρκικών στρατευμάτων αποτελούν μονόδρομο για την τουρκική κυβέρνηση, καθώς μια αντίθετη ανακοίνωση θα μπορούσε να δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στον Ερντογάν. Η Άγκυρα έχει χαρακτηρίσει τις κουρδικές πολιτοφυλακές ζωτικό κίνδυνο ασφαλείας για την Τουρκία και έχει διακηρυγμένο στόχο τον αφοπλισμό και την εκδίωξή τους από τη βόρεια Συρία με την ταυτόχρονη δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας (100 χιλιομέτρων και 40 χιλιομέτρων σε μήκος και βάθος αντίστοιχα) εντός του συριακού εδάφους στα ανατολικά του Ευφράτη.
Η επιλογή της κλιμάκωσης όμως με τους Κούρδους και οι πολεμικές επιχειρήσεις έχουν διαμορφώσει κλίμα εθνικιστικού παροξυσμού στη τουρκική κοινωνία, κάτι που εκφράστηκε με τους στρατιωτικούς χαιρετισμούς των ποδοσφαιριστών της Τουρκίας σε πρόσφατους αγώνες, καθώς και με δηλώσεις πολλών γνωστών Τούρκων υπέρ της επέμβασης στη Συρία. Συνεπώς μια αντίθετη ανακοίνωση θα ήταν μεγάλο πλήγμα για τον Τούρκο Πρόεδρο, ο οποίος πήρε την απόφαση της εισβολής για να πετύχει μια πολιτική ρεβάνς για τη διπλή ήττα των εκλογών στην Κωνσταντινούπολη, αλλά για να ασκήσει περισσότερη πίεση στην αντιπολίτευση η οποία και συνεργάστηκε στις δημοτικές εκλογές με το HDP (φιλοκουρδικό κόμμα).
Οποιαδήποτε εκτίμηση ως προς την έκβαση του συριακού πολέμου έχει μεγάλο βαθμό επισφάλειας ιδιαίτερα από τη στιγμή που οι συσχετισμοί παραμένουν ευμετάβλητοι και οι πολιτικό-στρατιωτικές συμμαχίες αναδιατάσσονται διαρκώς. Παρ’ όλα αυτά, εκτιμώ πως το καθεστώς της Δαμασκού με τη στήριξη των Ρώσων θα πετύχει την παλινόρθωση στο μεγαλύτερο μέρος της συριακής επικράτειας και τον έλεγχο των κουρδικών περιοχών στη βόρεια Συρία (Κομπάνι, Μανμπίτζ).
Όσον αφορά την Τουρκία, μένει να διαπιστωθεί αν θα αρκεστεί στον αφοπλισμό των κουρδικών πολιτοφυλακών του YPG και την απώθηση τους από τα σύνορα με τη Τουρκία με τον ταυτόχρονο έλεγχο του Αφρίν και της Τζαραμπλούς ή αν θα ρισκάρει μια αντιπαράθεση με Άσαντ και Πούτιν διακινδυνεύοντας να βρεθεί εκ νέου εκτός παιχνιδιού, όπως ήταν το 2015.
Οι Κούρδοι ακόμα μια φορά φαίνεται πως θα είναι ο μεγάλος χαμένος του συριακού πολέμου. Προδομένοι από τις ΗΠΑ, τον βασικό τους σύμμαχο, η επόμενη μέρα θα βρει τους Κούρδους της Συρίας σε μια μεγάλη κρίση, αλλά και σε μια πιθανή διαδικασία αναζήτησης ευθυνών για το γεγονός ότι ταυτίστηκαν με τις ΗΠΑ -που βρίσκονται σε αποδρομή από τα τεκταινόμενα της Μέσης Ανατολής- και με το Ισραήλ, το οποίο έβλεπε τους Κούρδους της Συρίας ως τον πλέον αξιόπιστο σύμμαχο στον ευρύτερο αραβικό κόσμο. Μόνη τους ελπίδα είναι να προσπαθήσουν να κερδίσουν κάτι από Μόσχα και Δαμασκό, μετά τη συμφωνία Τουρκίας - ΗΠΑ, αν βέβαια αυτή δεν τηρηθεί από τον κουρδικό παράγοντα.
* Η Ρωσία είναι ένας από τους βασικούς περιφερειακούς παίκτες οι οποίοι έχουν εμπλακεί στον συριακό πόλεμο ήδη από το 2015. Ποιες είναι οι ρωσικές βλέψεις στη Συρία; Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει ο Πούτιν ώστε να πετύχει τους στόχους αυτούς;
Οι βασικοί στόχοι της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής στη Συρία ήταν τρεις. Πρώτον, η διατήρηση της ρωσικής ναυτικής βάσης στο Ταρτούς και άρα η δυνατότητά της να βρίσκεται στη Μεσόγειο Θάλασσα. Δεύτερον, η διατήρηση της εξουσίας στα χέρια του Μπασάρ Αλ Άσαντ και η στήριξη της νόμιμης κυβέρνησης της Δαμασκού σε μια περίοδο μεγάλων ανακατατάξεων στην ευρύτερη περιοχή. Τρίτον, ο περιορισμός των τζιχαντιστικών στοιχείων στη Συρία και η αποφυγή της διάχυσής τους στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία.
Από το 2015 και έπειτα η Ρωσία έχει καταφέρει να εκπληρώσει τους βασικούς της στόχους στη Συρία. Παρ’ όλα αυτά, η χρόνια παρουσία των Ρώσων στη Συρία δημιουργεί μια σειρά προβλημάτων στη Μόσχα που σχετίζονται κυρίαρχα με το υψηλό οικονομικό κόστος που συνεπάγεται μια τέτοια επιλογή. Με άλλα λόγια η Ρωσία κερδίζει στη Συρία, αλλά αυτή η νίκη έχει οικονομικό κόστος, διαχειρίσιμο για την ώρα.
* Ιστορικά οι Κούρδοι αξιοποιούνταν από τη Μόσχα ως μοχλός πίεσης προς την Άγκυρα; Σήμερα ποια είναι η σχέση Κούρδων και Μόσχας; Θεωρείτε πιθανό ο Πούτιν να στηρίξει ουσιαστικά και δυναμικά τον αγώνα των Κούρδων έναντι των Τούρκων και των συμμάχων τους που έχουν εισβάλει στην Τουρκία;
Σήμερα η κατάσταση είναι διαφορετική. Η Ρωσία δεν επιχειρεί να πιέσει την Τουρκία μέσω της στήριξης των Κούρδων της Συρίας, αλλά αντίθετα να πετύχει την τιμωρία των τελευταίων για την επιλογή τους να ταυτιστούν με τις ΗΠΑ. Επιπρόσθετα η Μόσχα επιθυμεί τη κυριαρχία του Άσαντ σε όλη τη συριακή επικράτεια χωρίς αστερίσκους, κάτι που βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τα κουρδικά σχέδια για διευρυμένη αυτονομία τους έναντι της κυβέρνησης της Δαμασκού.
Τέλος, εκτιμώ πως είναι δύσκολο η Μόσχα να επιλέξει να δυσαρεστήσει την Άγκυρα για να ικανοποιήσει τη Ροζάβα, εκτός εάν η πρώτη επιχειρήσει να ανακατέψει την τράπουλα εν αγνοία της Μόσχα (βλ. συμφωνία με Ουάσιγκτον για κατάπαυση του πυρός για 120 ώρες). Η Τουρκία είναι ένας ισχυρός πόλος στη Μέση Ανατολή και φυσικά μια χώρα - μέλος του ΝΑΤΟ πάνω στην οποία η Μόσχα επιχειρεί να επενδύσει και να τη χρησιμοποιήσει ως οιονεί «δούρειο ίππο» στη νατοϊκή συμμαχία.
* Πέρα από τη Συρία, η Ρωσία επιχειρεί να θέσει τις βάσεις για μεγαλύτερη εμπλοκή στα τεκταινόμενα της Μέσης Ανατολής. Στο πλαίσιο αυτό ο Πούτιν επισκέφθηκε τόσο τη Σαουδική Αραβία όσο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα την ίδια ώρα που διατηρεί ιδιαίτερα στενές σχέσεις με το Ιράν. Ποιος είναι ο στόχος της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή; Πόσο αυτή συνδέεται με την αμερικανική απεμπλοκή από τη Μέση Ανατολή;
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως, όσο οι ΗΠΑ επιλέγουν τη στρατηγική τους απεμπλοκή από τη Μέση Ανατολή, τόσο η Ρωσία θα επιχειρεί να καλύψει αυτό το κενό επεμβαίνοντας και διεκδικώντας ρόλο στις περιφερειακές εξελίξεις. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται οι πρωτοβουλίες και οι συναντήσεις της Μόσχας με αξιωματούχους από μια σειρά κρατών της Μέσης Ανατολής όσο και η παρέμβασή της στη Συρία.
Η Μέση Ανατολή μπορεί να μην θεωρείται από τη ρωσική διπλωματία ως ζωτικής σημασίας περιοχή, όπως είναι το μεγαλύτερο μέρος του μετασοβιετικού χώρου, όμως είναι ιδιαίτερη σημαντική από οικονομική, πολιτική και ενεργειακή σκοπιά. Έχει ιδιαίτερη σημασία σε αυτό το σημείο να σημειωθεί πως ο ρόλος του περιφερειακού “ηγεμόνα” στην περιοχή είναι δύσκολο να υποστηριχθεί από τη ρωσική οικονομία. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται πως μέχρι στιγμής οι πολιτικές επιδιώξεις προωθούνται με διαχειρίσιμο κόστος.
Εκτιμώ ότι μελλοντικά η Ρωσία θα επιδιώξει να έχει μεγαλύτερο ρόλο στην περιοχή, αλλά, αν της το επιτρέψουν οι συνθήκες, ακόμη και να διεκδικήσει ρόλο διαμεσολαβητή/γέφυρας μεταξύ των ισχυρότερων δυνάμεων της περιοχής, δηλαδή της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν, με πολύ δυσκολότερη ασφαλώς την υπόθεση Ιράν - Ισραήλ.
* Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων και Εκτελεστικός Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων
