Του Κώστα Αδάμ*
Οι δείκτες ανεργίας στις χώρες ανά τον κόσμο είναι ένας κατεξοχήν ενδεικτικός τρόπος απόδειξης της ευμάρειας ενός λαού ή το αντίστροφο. Σε πολλές περιπτώσεις παγκοσμίως, η αναζήτηση εργασίας σε ένα περιβάλλον με αυξημένη προσφορά, περιορισμένη ζήτηση, υψηλή εξειδίκευση, και ελαστικές σχέσεις εργασίας, είναι μια διαδικασία, με αμφίβολα αποτελέσματα για όσους επιθυμούν να εργαστούν. Στην περίπτωση δε που οι υποψήφιοι είναι άτομα με αναπηρίες, η διαδικασία της αναζήτησης δυσκολεύει σημαντικά λόγω επιπρόσθετων παραμέτρων. Η προσβασιμότητα μέχρι τον τόπο εργασίας, οι δομές που εξυπηρετούν τη λειτουργικότητα ενός ΑμεΑ στο χώρο εργασίας, και η περιορισμένη αντίληψη των εργοδοτών για την ικανότητα ενός ατόμου με αναπηρία να προσφέρει, έρχονται να προστεθούν στα ήδη υπάρχοντα προβλήματα.
Την απάντηση σε αυτό το ακανθώδες ζήτημα προσπάθησε να δώσει ο κρατικός φορέας σε αρκετές χώρες του κόσμου με την υιοθέτηση του θεσμού της ποσόστωσης. Πρόκειται για μια πρακτική που ορίζει ένα ποσοστό θέσεων στον ιδιωτικό τομέα, να καλύπτεται από ΑμεΑ και αφορά επιχειρήσεις με μεγάλο αριθμό εργαζομένων. Σε περιπτώσεις, όπως στην Αυστρία, την Ιταλία, ή την Γερμανία, δίνονται κίνητρα σε ιδιωτικές επιχειρήσεις να απασχολούν ένα ποσοστό ΑμεΑ και πρόστιμα σε όσες εταιρίες δεν ακολουθούν την εργασιακή νομοθεσία. Πόσο αποδίδει όμως αυτή η πρακτική; Έχει αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα ή είναι ένα ημίμετρο που διαιωνίζει την ύπαρξη του προβλήματος;
Τα θετικά
Η άμεση συνέπεια του μέτρου είναι ξεκάθαρη. Μέσω του θεσμού της ποσόστωσης, υπάρχει ένα μινίμουμ θέσεων εργασίας που αφορούν αποκλειστικά ΑμεΑ. Οπωσδήποτε είναι σημαντικό να υπάρχει μια δικλίδα ασφαλείας και μέριμνας για την απασχόληση των ατόμων με αναπηρίες. Αρκετοί άνθρωποι, έχοντας κάνει χρήση του συγκεκριμένου νόμου, κέρδισαν μια θέση στην αγορά εργασίας, γεγονός που έχει προεκτάσεις και στην κοινωνική τους ζωή. Στο παράδειγμα της Αυστρίας, όπου στις ιδιωτικές επιχειρήσεις άνω των 25 ατόμων πρέπει το 4% των εργαζομένων που απασχολούνται να είναι ΑμεΑ, υπήρξαν επιχειρήσεις, σαν την Τράπεζα της Αυστρίας, που αύξησαν αυτό το ποσοστό. Ο λόγος ήταν, σύμφωνα με την τράπεζα, ότι αντιλήφθηκαν την δέσμευση και την αφοσίωση που έδειχναν οι εργαζόμενοι με αναπηρία για την εταιρία που τους προσέλαβε. Οπότε ένα επιπλέον θετικό είναι ότι το μέτρο αποτέλεσε την αφετηρία για την πρώτη γνωριμία του ιδιωτικού τομέα με το εργατικό δυναμικό με αναπηρίες.
Ορισμένα αντεπιχειρήματα
Ενώ, λοιπόν, η ποσόστωση μοιάζει με ενδεδειγμένη λύση, υπάρχουν κάποια στοιχεία που μας δείχνουν ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Μία έρευνα του 2007 από το Ινστιτούτο της Βόννης για την μελέτη της εργασίας (Integrating Severely Disabled Individuals into the Labour Market: The Austrian Case Brigitte Humer Jean-Philippe Wuellrich Josef Zweimüller DISCUSSION PAPER SERIES Institute for the Study of Labor February 2007) κατέληξε στο ότι, παρόλο που το νομοθετικό πλαίσιο της Αυστρίας βοηθούσε τα άτομα με βαριά αναπηρία να διατηρήσουν την εργασία τους, έκανε εξαιρετικά δύσκολη την πρόσληψη ανέργων ΑμεΑ. Αυτό συνέβαινε επειδή οι εταιρίες γνώριζαν ότι δεν θα μπορούσαν να τους απολύσουν χωρίς συνέπειες.
Σε επόμενη έρευνα, το 2009 (Do Financial Incentives for Firms Promote Employment of Disabled Workers? A Regression Discontinuity Approach by Rafael LALIVE, Jean-Philippe WUELLRICH, Josef ZWEIMÜLLER Working Paper No. 0911 July 2009), οι ίδιοι ερευνητές κατέληξαν στο ότι η αύξηση της απασχόλησης ΑμεΑ γινόταν σε βάρος μη αναπήρων υποψηφίων. Το τρίτο πρόβλημα που φαίνεται να εμφανίζεται στην αυστριακή αγορά εργασίας είναι ότι μόλις το 1/4 των επιχειρήσεων συμμορφώνεται με την νομοθεσία της ποσόστωσης, καθώς οι χαμηλές ποινές, σε συνδυασμό με την προστασία των ΑμεΑ από απολύσεις, οδηγούν τους εργοδότες στην απόφαση να πληρώσουν το πρόστιμο, τα έσοδα από το οποίο χρηματοδοτούν προγράμματα απασχόλησης ΑμεΑ, παρά να προσλάβουν άτομα με αναπηρία. Επίσης, μία εταιρία που, με την πάροδο του χρόνου, μεγαλώνει ηλικιακά το εργατικό δυναμικό της, κάποια στιγμή θα συμπληρώσει το ποσοστό που απαιτείται ώστε να μην παραβαίνει τον νόμο.
Η έτερη προσέγγιση
Διαφορετική προσέγγιση πάνω στο θέμα της αγοράς εργασίας φαίνεται να έχουν χώρες όπως η Σουηδία, η Νορβηγία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο, που υιοθέτησαν τη λογική κατά των διακρίσεων. Σύμφωνα με αυτή την πρακτική, που έχει προεκτάσεις και στην αγορά εργασίας, απαγορεύεται οποιαδήποτε μορφή διάκρισης και αποκλεισμού ΑμεΑ στην εύρεση εργασίας. Τα αποτελέσματα ποικίλουν για την απορρόφηση του εργατικού δυναμικού των αναπήρων της κάθε χώρας και στη μία και στην άλλη περίπτωση. Σε αυτό που φαίνεται να συμφωνούν όλοι είναι ότι το πρόβλημα είναι σαφώς μικρότερο σε ακμάζουσες οικονομίες με καλές εργασιακές συνθήκες και χαμηλή ανεργία. Χώρες σαν την Σουηδία και την Νορβηγία έχουν υψηλότερα ποσοστά αναπήρων εργαζόμενων από τις χώρες που διατηρούν το θεσμό της ποσόστωσης. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει για τις Ηνωμένες πολιτείες, όπου ο ADA (Americans with Disabilities Act) δεν κατάφερε να φέρει ισορροπία στην αγορά εργασίας, ενώ στην Αυστρία ο θεσμός της ποσόστωσης έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην εξομάλυνση των ανισοτήτων. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο θεσμός της ποσόστωσης, αν και δεν είναι η οριστική λύση στο πρόβλημα της ενσωμάτωσης των ΑμεΑ στην αγορά εργασίας, είναι ένα ικανοποιητικό προσωρινό μέτρο μόνο εάν ο τελικός σκοπός είναι η πλήρης και χωρίς διακρίσεις ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρίες στο εργατικό δυναμικό.
* Κοινωνιολόγος
