Του Γιώργου Παγώνη
Σε μόνιμη αναταραχή βρίσκεται η Μέση Ανατολή, σχεδόν αμέσως μετά την ήττα και την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Πέρα από τα πραξικοπήματα και τις πολιτικές ανατροπές σε μια σειρά χωρών όπως η Αίγυπτος, το Ιράκ, η Τουρκία, η Λιβύη, το Ιράν και η Συρία, ένα πλήθος πολεμικών συγκρούσεων και εξεγέρσεων σημάδεψαν την περιοχή, οι αιματηρότερες των οποίων ίσως ήταν οι εξής:
1936-1939: Παλαιστινιακή εξέγερση εναντίον των Άγγλων ιμπεριαλιστών και της εβραϊκής Χαγκάνα στην Παλαιστίνη.
1939-1945: Η Μέση Ανατολή στη δίνη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
1948: Ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Πρώτος Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος.
1956: Κρίση στο Σουέζ. Δεύτερος Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος.
1958: Αιματηρό πραξικόπημα στη Βαγδάτη. Εκτέλεση του βασιλιά Φεϊζάλ.
1962-1968, 1986, 1994: Εμφύλιοι πόλεμοι στην Υεμένη.
1967: Τρίτος Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος ("Πόλεμος των 6 ημερών"). Βαριά ήττα των Αράβων.
1973: Τέταρτος Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος.
1975-1989: Εμφύλιος Πόλεμος στον Λίβανο.
1979: Ισλαμική επανάσταση στο Ιράν.
1980-1988: Πόλεμος Ιράκ - Ιράν.
1982: Εισβολή του Ισραήλ στον Λίβανο. Αιματηρή καταστολή του κινήματος των Αδελφών Μουσουλμάνων στη Συρία.
1988: Ιρακινές επιθέσεις με χημικά όπλα στο Ιρακινό Κουρδιστάν.
1991: Πρώτος πόλεμος του Κόλπου.
2003: Δεύτερος πόλεμος του Κόλπου.
2006: Πόλεμος Ισραήλ - Χεζμπολάχ.
2009: Εισβολή Ισραήλ στη Γάζα.
2011 - 2019: Αραβική Άνοιξη. Εξεγέρσεις σε Τυνησία, Αίγυπτο, Μπαχρέιν. Εμφύλιοι πόλεμοι στη Συρία, Λιβύη, Υεμένη.
Στο ερώτημα, γιατί στη Μέση Ανατολή οι απαντήσεις κατατάσσονται γενικά σε δύο κατηγορίες, κάτι που συμβαίνει σχεδόν με όλα τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα.
Στην πρώτη κατηγορία βρίσκονται αυτές που στηρίζονται στην άποψη ότι τα κίνητρα της ιστορικής και κοινωνικής εξέλιξης είναι υλικά και οικονομικά. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι πρόκειται για τη μαρξιστική ερμηνεία της Ιστορίας, αφού κανείς ίσως δεν την παρουσίασε τόσο συστηματικά όσο οι Κ. Μαρξ και Φ. Ένγκελς, κυρίως στο έργο τους ''Γερμανική Ιδεολογία" (1867). Επόμενο είναι να την ασπάζεται ένα μεγάλο μέρος του κόσμου της Αριστεράς.
Αλλά και οι δεξιοί, που δεν θέλουν να ακούσουν λέξη για τις μαρξιστικές προφητείες, όταν πρόκειται για ερμηνείες γίνονται φανατικότεροι μαρξιστές από τους αριστερούς. Γεμίζουνε τα καφενεία με αγωγούς και πετρέλαια όταν η κουβέντα γυρίζει στη Μέση Ανατολή. Και όχι μόνο τα καφενεία, αλλά και τα αμφιθέατρα και οι αίθουσες πολιτικών συγκεντρώσεων και διαλέξεων.
Στη δεύτερη κατηγορία είναι όσες θεωρούν ότι κινητήρια δύναμη της Ιστορίας είναι η ανθρώπινη τάση για απόκτηση αναγνώρισης, γοήτρου και κύρους. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και όσες επικεντρώνονται στην τάση του ανθρώπου να δικαιωθεί, να απαντήσει στις προσβολές και να εκδικηθεί. Ο Φ. Φουκουγιάμα με το έργο του "Το τέλος της Ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος" (1992) είναι ίσως ο αυθεντικότερος εκφραστής αυτής της άποψης στη μεταψυχροπολεμική εποχή μας.
Οι οπαδοί των υλικών κινήτρων έχουν ένα γερό επιχείρημα. Δεν είναι τυχαίο, υποστηρίζουν, που η μεγαλύτερη αναταραχή στον κόσμο εκδηλώνεται στη Μέση Ανατολή, και μάλιστα από τότε που ανακαλύφθηκε εκεί ο "μαύρος χρυσός", o οποίος αποτελεί την κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας.
Αλλά και οι αντίπαλοί τους αμύνονται αξιοπρεπώς. Δεν είναι τυχαίο, απαντάνε, ότι στη Μέση Ανατολή ιδρύθηκαν και οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότερες συγκρούσεις σχετίζονται άμεσα η έμμεσα με το κράτος του Ισραήλ, η ίδρυση του οποίου σε παλαιστινιακά εδάφη προσέβαλε την αραβική και την ισλαμική ψυχή.
Πώς εξηγείται μαρξιστικά, ρωτάνε, το ότι οι Ισραηλινοί επέμεναν με τόσο πάθος το κράτος τους να ιδρυθεί σε μια μικρή και άγονη περιοχή περιβαλλόμενη από εχθρούς, ενώ είχαν τη δυνατότητα να διαλέξουν εύφορες, μεγάλες και ειρηνικές περιοχές σε άλλα σημεία του πλανήτη; Πώς εξηγείται μαρξιστικά αυτή η απόλυτη σύγκρουση για το τέμενος Ακσά και το Τείχος των Δακρύων; Έχουν τίποτε πετρέλαια από κάτω;
Η αναταραχή συνεχίζεται
Δεν δείχνει σημεία βελτίωσης η κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Στη Συρία και στη Λιβύη συνεχίζονται οι εμφύλιοι. Στην Υεμένη η κατάσταση επιδεινώθηκε, αφού έχει διασπαστεί ο φιλοκυβερνητικός συνασπισμός σε ενωτικούς και διασπαστικούς. Μεγαλώνει όμως και η ανησυχία για το Ιράν, το οποίο ο Τραμπ, μετά τη μονομερή κατάργηση της συμφωνίας για τα πυρηνικά του 2015, προσπαθεί να γονατίσει με τις οικονομικές του κυρώσεις.
Οι τριγμοί που ακούγονται στον Λίβανο τον τελευταίο καιρό, όπου οι πάντες προσδιορίζονται σαν φιλοσύροι και αντισύροι, και συνεπώς σαν φιλοϊρανοί και αντιιρανοί, ενώ η Χεζμπολάχ και το Ισραήλ ακονίζουν πάλι τα μαχαίρια τους, μάλλον σαν μια αντανάκλαση των προβλημάτων με το Ιράν πρέπει να θεωρηθούν.
Η κύρια πάντως απάντηση του Ιράν στον Τραμπ είναι η ανάπτυξη του πυρηνικού του προγράμματος. "Αρχίσαμε την άρση των περιορισμών που μας επέβαλε η συμφωνία... Αυτή θα περιλαμβάνει ταχύτερους και πιο προχωρημένους φυγοκεντρητές" δήλωσε το Σάββατο 7.9.2019 Ιρανός ειδικός (Reuters).
Ποια θα είναι η συνέχεια της κόντρας με το Ιράν, που δείχνει να αποτελεί τον απόλυτο εχθρό για τις ΗΠΑ του Τραμπ, το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία; Τι σημασία θα έχουν μετά όσα λένε οι μουτζαχεντίν των διάφορων ερμηνειών;
